Vahid miLLİ İmtahanlara necə hazirlaşmali

II. 
Bu  cür  tapşırıqlarda  tünd  şriftlə  göstərilən  iki  söz  verilmişdir.  Onların  mənaları  arasında 
mü
əyyən nisbət  vardır.  Onların  yanında  elə  söz  verilmişdir  ki,  ehtimal  olunan  cavablardan bir 
variantı elə uyğunlaşdırmaq lazımdır ki, sözlərin mənaları arasında nisbət tündləşdirilmiş sözlərin 
qarşılıqlı nisbətinə uyğun (analoji) olsun. 
 
1. Эюйдялян : мяртябя                       Поема: 
а) Ситат                                     
б) Сцжет 
ъ) Гафийя 
ч) Бянд 
 
Тапшырыьы йериня йетирмяк цчцн яввялъя тцндляшдирилмиш ъцтлцкдяки сюзлярин мянасы 
арасында нисбяти мцяййян едяк: 
Эюйдялян : мяртябя 
Чох йцксяк вя чохмяртябяли бинайа эюйдялян дейилир. Эюйдялян схематик бахымдан чохлу 
охшар ващиддян (мяртябядян) ибарят олур. Бу сюзлярин мяналары арасында тамла щиссянин гаршылыглы 
нисбяти вардыр. Бундан сонра тцндляшдирилмиш ъцтлцк бойунъа верилян алтындан хятт чякилмиш сюзцн 
мянасынын ъавабын щяр бир варианты иля нисбятини мцяййян едяк. Онлардан ъцтляшдирилиб алтындан 
хятт чякилмиш сюзлярдян тцндляшдирилмиш сюзлярин гаршылыглы нисбятиня бянзяр нисбят аларыг. 
а) Поема : ситат 
Шерля йазылмыш наьыл етмя характерли бядии ясяря поема, щяр щансы мятнин бир щиссясинин 
дяйишилмядян, сюзбясюз башга мятндя тякрар олунмасына ися ситат  дейилир. Поеманын 
фрагментляриндян ситат эятирмяк олар, анъаг поема чохлу (охшар) ситатлардан ибарят олмур. 
б) Поема : сцжет 
Бядии ясярдя тясвир олунан щадисялярин мцяййян гурулушуна сцжет дейилир. Бир гайда олараг 
поеманын сцжети олур, анъаг о бир чох щямъинс сцжетлярдян ибарят олмур. 
ъ) Поема : гафийя 
Шерин мцхтялиф сятирляриндя сонунъу сяслярин тякрарына гафийя  дейилир.  Поема  ясасян, шер 
щалында тягдим олунан наьыл характерли бядии ясяр олдуьундан, онун сятирляри ясасян гафийялянмиш 
олур. Гафийя поеманын бир щиссяси дейил, формал хцсусиййятидир.  
ч) Поема : бянд 
Бянд  шерин бир щиссяси –  гафийялянмиш ики йахуд даща чох сятирдир. Онлар мязмун вя 
гафийяъя бирляшмиш олурлар. Поема да ясасян, шер формасында тягдим олундуьундан, демяк олар 
ки, поема схематик бахымдан бир чох охшар ващидлярдян –  бяндлярдян ибарятдир. Бу сюзляр 
арасындакы нисбят тцндляшдирилмиш ъцтлцкдя сюзлярин гаршылыглы нисбятинин аналогудур. Буна эюря дя 
ъавабын (ч) варианты дцзэцндцр. 
 
 
2. Eyni vaxtda olan : sinxronluq                      Q
ərəzli: 
a) Subyektivlik 
b) İndiferentlik 
c) 
Radikallıq 
ç) Ədalətlilik 
 
Birinci cütlükd
ə  sözlərin mənaları  arasındakı  əlaqəni müəyyən edək.  Eyni vaxtda olmaq  və 
sinxronluq 
oxşar  mənaları  olan  sözlərdir  –  hər ikisi bir neçə  hadisənin  yaxud prosesin vaxta 
t
əsadüf etdiyini göstərir. 
Cavabın hər bir variantını müzakirə edək: 
 a) Subyektivlik 
Subyektivliyin  v
ə  qərəzliliyin  mənaları  oxşardır  –  hər ikisi bu və  ya digər hadisəyə  qeyri-
obyektiv münasib
əti bildirir. 
 
b) İndiferentlik 
 
13 

---

İndiferentlik soyuqqanlı, fərqsiz münasibət deməkdir və qərəzliliyi istisna edir. 
d)
 
Radikallıq 
Radikallıq ifrat mövqenin əks etdirilməsini, həlledici tədbirlər görülməsini bildirir. Burada bu 
v
ə ya digər hadisəyə hökmən qərəzli deyil, müəyyən münasibət nəzərdə tutulur. 
 
ç) Ədalətlilik 
Ədalətlilik dedikdə, qanuna, mənəvi prinsiplərə müvafiq hərəkət nəzərdə tutulur, qərəzlilik və 
ədalətlilik bir-birini istisna edir.  
Bel
əliklə düzgün cavab (a)-dır. 
 
 
 
 
Analogiyalar 
blokunun tapşırıqları üçün ümumi tövsiyələr: 
 
•
 
Əksər hallarda sözlərin birdən çox mənası olur. Buna müvafiq olaraq qoşa sözlər arasında 
da bird
ən çox əlaqə ola bilər. Buna görə də yeganə düzgün cavabın müəyyən edilməsi üçün 
b
əzən artıq müəyyən edilmiş əlaqələri yoxlamaq lazımdır; 
•
 
Sizin mü
əyyən etdiyiniz istiqamət başlanğıc cütlükdə sözlərin mənaları arasında о dərəcədə 
konkret ola bil
ər ki, ehtimal olunan cavabın heç bir variantı ona uyğun gəlməz. İstiqamətin 
daha ümumi halda qısaca və dürüst ifadə edilməsi bu problemin həllində sizə kömək edəcəkdir. 
Cavabın bir neçə variantı sizin müəyyən etdiyiniz istiqamətə uyğun gəldikdə, əks vəziyyət də 
yarana bil
ər. Belə hallarda istiqamətin konkretləşdirilməsi sizə kömək edəcəkdir; 
•
 
Bu tipli tapşınqlara əməl edilməsi ancaq və ancaq sözlərin mənaları arasmda istiqamətin 
mü
əyyən edilməsinə əsaslanmalıdır. Cavabı seçərkən sözlərin başlanğıc cütlüyü ilə cavabın hər 
hansı variantı arasında zahiri yaxud tematik oxşarlığı rəhbər tutmayın; 
•
 
Seçilmiş  cavabda  sözlərin  ardıcıllğı  başlanğıc  cütlükdəki sözlərin  ardıcıllığına  uyğun 
g
əlməlidir. Əgər başlanğıc cütlükdə sözlər arasında istiqaməti müəyyənləşdirmək üçün onların 
ardıcıllığını  dəyişdirsəniz,  bu  halda  düzgün  cavabı  seçmək  üçün  cavabın  hər  variantında  da 
sözl
ərin ardıcıllığını dəyişdirməlisiniz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14 

---

2014-cü ild
ən analogiya tipli  tapşırıqları  ehtimal  olunan  5  cavab  əks etdirir. 
Buna müvafiq olaraq, s
ərbəst iş üçün məxsus olan tapşırıqlar arasında 5 cavablı 
tapşırıqları sizə təklif edirik.   
S
ərbəst iş üçün tapşırıqlar  
1. Бядии цсул : епитет 
а) Дор аьаъы : йелкян 
б) Сандыг : мцърц 
ъ) Сяма ъисми : планет 
ч) Битки : гамыш 
 
2. Гыф : конус 
а) Улдуз : цчбуъаг 
б) Цфцг : хятт 
ъ) Шащмат : фигур 
ч) Мягбяря : пирамида 
 
3. Зирещ : скафандр 
а) Тямсил : новелла 
б) Бябяк : эюз 
ъ) Тумуръуг : чичяк 
ч) Гол : мянсяб 
 
4. Вакуум : долу 
а) Шцшя : кювряк 
б) Учурум : дярин 
ъ) Бухар : гуру 
ч) Вулкан : сюнмцш 
 
5. Нюв : рянэарянэлик 
а) Сяс : щямащянэлик 
б) Рянэ : спектр 
ъ) Щероглиф : ялифба 
ч) Фикир : консенсус 
 
6.
Aysberq : sualtı 
(a) Sıldırım : uçurumda 
(b) S
əngər : çuxurda 
(c) Bitki : torpaqda 
(ç) Sürü : yaylaqda 
(d) Çat : yarıqda 
 
 
7. 
Saxtalaşdırır : saxtalaşdırılmış 
(a) Tanıyır : şifrlənmiş 
(b) B
ərpa edir : bərpa edilmiş 
(c) Yazır : şərh edilmiş 
(ç) İzah edir : identifikasiya olunmuş 
(d) Yamsılayır : şarjlaşdırılmış 
 
 
 
 
 
 
 
15 

---