Uot 81-11 MÜXTƏLİFSİstemli İNGİLİs və azərbaycan diLLƏRİNDƏ tamamliq budaq cüMLƏLƏRİ VƏ onlarin müqayiSƏLİ TƏHLİLİ
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan Respublikasında pensiya təminatı sisteminin islahatının əsas məqsəd və vəzifələri aşağıdakılardır
- Azərbaycan Respublikasında pensiya islahatı konsepsiyanın həyata keçirilməsinin əsas istiqamətləri
52
əlaqələndirmənin yaradılmasına səbəb olurdu. Buraya sosial sığorta sahəsində idarəetmənin qüsurları, vəsaitlərin səmərəli idarə olunması, ehtiyacların düzgün qiymətləndirilməməsi və aktiv hesablamaların aparılmaması və s. aid edilə bilər. Əhalinin sosial müdafiə sisteminin islahatı çərçivəsində mərhələlərlə bir sıra işlər həyata keçirildi. 2. Fərdi uçot sisteminin tətbiqi. 27 noyabr 2001-ci il tarixli “Dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçot haqqında” qanunun qəbulu ilə artıq hər bir sığorta olunan üçün hesabların açılması və bu hesablarda onlara görə ödənilən vəsaitlərin toplanmasının hüquqi bazası yaradıldı. Bu da gələcəkdə təyin olunacaq pensiyanın bilavasitə ödənilmiş sığorta haqlarından asılılığını təmin edən başlıca amildir. 3. Müasir tələblərə əsaslanan yeni sığorta-pensiya sisteminin təşkili. Azərbaycan Respublikasında pensiya islahatları konsepsiyasına görə, Azərbaycan Respublikasında üçpilləli yeni pensiya sisteminin qurulması və idarə olunması nəzərdə tutulurdu. Həmin konsepsiyaya görə yeni pensiya sisteminin başlıca prinsipləri aşağıdakılardan ibarət idi: pensiyanın məbləği sığortanın davamiyyətindən və sığorta haqqının miqdarından asılı olmalıdır və verilmə şərtləri hər bir konkret şəxsin sosial sığortada iştirakı zamanı ödədiyi vəsaitin həcminə uyğun olmalıdır; pensiyanın miqdarı və vətəndaşın pensiya hüququ müəyyən edilərkən sığorta haqqının ödənilməsi ilə bağlı olmayan dövrlər nəzərə alınmamalıdır; dövlət sosial sığorta sistemində vaxtından tez pensiyaya çıxmaq üzrə güzəştlər məhdudlaşdırılmalıdır. 2006-cı il fevralın 7-də qəbul edilmiş “Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu Azərbaycan Respublikasında vətəndaşların əmək pensiyası hüquqlarının yaranmasının əsaslarını, bu hüquqların həyata keçirilməsi qaydalarını və əmək pensiyası təminatı sistemini müəyyən edir [3, 89]. Bu qanunun fəaliyyətə başlaması ilə 1992-ci ildə qəbul edilmiş “Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında” qanun əsasında Azərbaycan Respublikasında formalaşmış və əsasən həmrəylik prinsiplərinə əsaslanan pensiya sisteminin təkmilləşdirilərək Avropa və dünyanın digər aparıcı ölkələrində mövcud olan çoxpilləli pensiya sisteminin formalaşdırılmasının əsasları müəyyənləşdirildi. Qanunun ötən müddət ərzində tətbiqi təcrübəsi göstərir ki, qanun əhalinin pensiya təminatının yüksəlməsinə səbəb olmaqla yanaşı, sosial sığorta haqlarının ödənilməsində əhalinin maraqlı olması zərurətini ortaya qoymuşdur. Bununla yanaşı, “Əmək pensiyaları haqqında” qanun dövlət büdcəsinin vəsaitləri hesabına aztəminatlı əhaliyə ödənilən sosial müavinətlərin sosial sığorta haqlarına söykənən əmək pensiyalarından ayrılaraq müvafiq qaydada ödənilməsi üçün zəmin yaratmış oldu. 2007-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minən “Əmək pensiyaları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa dəyişikliklər və əlavələr edilməsi barədə 28 noyabr 2006-cı il tarixli qanun ölkəmizdə inkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsinə uyğun vahid pensiya sisteminin formalaşmasını, hərbi qulluqçuların və xüsusi rütbəli şəxslərin digər sığorta olunanlar kimi sosial sığortaya cəlb olunmasını, ölkədə əmək pensiyaları sahəsində vahid qanunvericilik bazasının yaradılmasını təmin etdi. Bu da ayrı-ayrı qanunvericilik aktlarında, eləcə də “Hərbi qulluqçuların pensiya təminatı haqqında” və “Dövlət qulluqçularının pensiya təminatı haqqında” qanunlarda pensiya təminatı ilə bağlı normaların “Əmək pensiyaları haqqında” qanunda əks edilməsinə imkan verdi. “Vətəndaşların pensiya təminatı haqqında” qanuna əsasən pensiya təyinatı aparılan zaman pensiya hesablanması üçün əsas götürülmüş əməkhaqqı məbləğinə tətbiq olunmuş məhdudiyyətin aradan qaldırılması ilə 1 yanvar 2008-ci il tarixindən pensiya məbləğlərinin yenidən hesablanaraq artırılması əmək pensiyaçılarının sosial müdafiəsinin əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirilməsi baxımından növbəti islahat tədbirlərindəndir. 2010-cu il yanvarın 1-dən qüvvəyə minən dəyişikliklər isə pensiya sistemində daha ciddi islahatlara təkan verdi. Həmin dəyişikliklərə əsasən daha erkən yaşda pensiyaya çıxma halları təkmilləşdirildi, kişi və qadınların pensiyaya çıxma yaşının hər il 6 ay artırılması mərhələlərlə həyata keçirilməklə son nəticədə kişilər üçün 63 yaş, qadınlar üçün isə 60 yaş müəyyənləşdirilməsi Azərbaycan Respublikasında pensiya islahatı konsepsiyasının mahiyyəti və əsas müddəaları
53
əhalinin sosial müdafiəsində sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsi baxımından zəruri addımlar kimi qiymətləndirilir. Azərbaycanda pensiyaların məbləğinin artırılması ilə ayrı-ayrı sosial qruplar arasında narazılığın aradan qalxması və sosial ədalətin bərpa olunması ilə nəticələnən bu dəyişikliklər ölkədə həyata keçirlən sığorta-pensiya islahatlarının növbəti mərhələsi olmaqla, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 30 dekabr 2008-ci il tarixli 111 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “2009-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında sığorta-pensiya sisteminin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nda əks olunmuşdur. Qanuna edilən əlavə və dəyişikliklərin ən mühümü pensiya təyinatında yanlış hesablama qaydasını aradan qaldıran, bununla həm də sistemdə böyük bir şəffaflıq təmin edən, keçmiş dövrdə qazanılmış əmək pensiyasının həcminin müəyyənləşdirilməsi ilə bağlıdır. Ötən illər ərzində həyata keçirilən islahatlarla Azərbaycanda müasir və sosial baxımdan yüksək səmərəyə malik pensiya təminatı sisteminin yaradılmasına nail olunmuşdur. Bunun nəticəsində pensiya yaşında olan əhali təbəqəsinin sosial rifah durumu əhəmiyyətli şəkildə yaxşılaşmış və bu təbəqədə yoxsulluq, demək olar ki, tam olaraq aradan qaldırılmışdır. Əhalinin sosial müdafiəsi sahəsində məqsədyönlü tədbirlər 2006–2013-cü illərdə əmək pensiyalarının orta aylıq məbləğinin 5,7 dəfə yüksəldilməsinə və, beləliklə də, bu göstərici üzrə ölkəmizin postsovet coğrafi məkanında öncül mövqelərdə qərarlaşmasına imkan vermişdir. Bununla belə, pensiya təminatı sisteminin daim yenilənən müasir tələblərə uyğunlaşdırılması zəruriliyi bu sahədə bu gün də yeni çağırışlara cavab verən islahatların davam etdirilməsini şərtləndirir. Azərbaycanda mövcud pensiya təminatı modelinin beynəlxalq təcrübədə əldə olunmuş qabaqcıl təcrübə nəzərə alınmaqla təkmilləşdirilməsi zərurəti, ilk növbədə, ölkəmizdə bazar iqtisadiyyatına keçidin uğurla başa vurulması və yeni reallıqlar müstəvisində vətəndaşların pensiya təminatının daha yetkin mexanizmlər vasitəsilə həyata keçirilməsinə imkan verən sistemin yaradılması ilə bağlıdır. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında qarşıya qoyulmuş hədəflər bütövlükdə sosial sahədə, o cümlədən vətəndaşların pensiya təminatı sahəsində ölkəmizin əldə olunmuş nailiyyətlərə söykənməklə yeni perspektivlərin çizilməsinə və qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğun dəyişikliklər strategiyasının həyata keçirilməsinə əlverişli zəmin yaradır. “2014-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında pensiya təminatı sisteminin islahatı Konsepsiyası” əhatə etdiyi dövrdə pensiya təminatı sahəsində dövlət siyasətinin əsaslarını müəyyənləşdirir [4, 3].
-
pensiya təminatı sisteminin cari, ortamüddətli və uzunmüddətli dövr üzrə maliyyə dayanıqlılığına nail olunması; -
-
pensiya təminatı sisteminin fəaliyyətində sığorta prinsiplərinin gücləndirilməsi və qazanılan pensiya hüquqları ilə toplanılan sığorta vəsaitləri arasında balanslaşdırma mexanizmlərinin formalaşdırılması; -
mütənasibliyinin təmin edilməsi; -
pensiya təminatı sisteminin uzunmüddətli inkişafı üçün aktuar təhlillərə əsaslanan mexanizmlərin formalaşdırılması. Azərbaycan Respublikasında pensiya islahatı konsepsiyanın həyata keçirilməsinin əsas istiqamətləri: -
pensiya təminatı sisteminin uzunmüddətli dövr üzrə maliyyə dayanıqlılığına nail olunması; -
əmək pensiyasının baza hissəsinin restrukturizasiyası işçilərin şərti yığım sistemlərində uçota alınmış vəsaitin artırılmasına şərait yaradacaq, işləyənlərin fərdi hesablarında nəzərə alınan vəsait ödənilən sığorta haqqının yarısını deyil, tam məbləğdə nəzərə alınmasını təmin edəcəkdir; -
sığorta haqqı normativinin strukturunun təkmilləşdirilməsi; Rzaquliyeva S.D., Bünyadov Z.V., Muradova K.V. Yüklə 1,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|