ÜNDƏricat ön söz
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2 Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyası və MPOWER
- 1.3 Tədqiqatın məqsədi və keçirilməsi səbəbləri
9
dövlət qurulması, bazar iqtisadiyyatı sisteminə keçid, ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi, əhalinin təhlükəsizliyinin və sosial-iqtisadi rifahının yaxşılaşdırılması və digər bir çox mühüm vəzifələri hökumət həll etməli idi. Azərbaycanın məqsədi davamlı geniş miqyaslı inkişafı stimullaşdırmaq, hazırkı və gələcək nəsillərin rifahını təmin etmək üçün bütün mövcud resurslardan istifadə etməkdir. İqtisadi keçid Azərbaycan Respublikasının ərazisi olan Dağlıq Qarabağ üstündə Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü ilə mürəkkəbləşmişdir. Azərbaycan ərazisinin 20%-i hələ də Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalı altındadır. Ermənistandan qaçqın olan və Azərbaycanın işğal olunmuş rayonlarından məcburi köçkün olan bir milyon insanın əksəriyyəti hələ də qaçqın düşərgələrində dözülməz şəraitdə yaşamağa məcburdur, əsas regional ticarət və nəqliyyat infrastrukturu dağıdılmışdır. Müstəqillikdən sonra qısa tarixi dövr ərzində, hətta ilkin əlverişsiz şəraitə baxmayaraq sosial-iqtisadi inkişaf və dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiya sahələrində əhəmiyyətli nəticələr əldə edilmişdir. Bu dəyişikliklərin nəticəsi olaraq, ölkə müəyyən makroiqtisadi sabitlik əldə etdi və 1996-cı ildən başlayaraq dinamik iqtisadi inkişaf istiqamətində daha da irəlilədi. Azərbaycanda siyasi vəziyyət sabitdir. Azərbaycanın Asiya ilə Avropa arasında tranzit dəhliz rolu inkişaf etdiyinə görə regionda çoxtərəfli əlaqələr gücləndirilməkdə davam etməkdədir.
Tütün epidemiyasının qloballaşmasına cavab olaraq, 2003-cü ilin may ayında 56-cı Ümumdünya Səhiyyə Assambleyasında Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 191 üzv dövlətləri tərəfindən Tütünə qarşı mübarizə haqqında ÜST-nin Çərçivə Konvensiyası (TMÇK) yekdilliklə qəbul edilmişdir. 3 TMÇK tütünə nəzarət sahəsində bəşəriyyətin ilk ictimai səhiyyə sazişidir. Bu saziş tütünlə bağlı ölüm və xəstəliklər pandemiyasına qarşı qlobal cavab tədbirlərin arxasında duran irəliyə aparan qüvvə və fəaliyyət planıdır. TMÇK birbaşa və dolayı yolla tütün reklamının qadağan edilməsi, tütün məmulatlarının vergi və qiymətlərinin artırılması, tütündən azad ictimai və iş yerlərinin dəstəklənməsi, tütün qutuları üzərində sağlamlığa aid xəbərdarlıqların əks etdirilməsi, tütünlə bağlı tədqiqat, nəzarət və məlumat mübadiləsi kimi ictimai siyasəti həyata keçirmək məqsədilə tütün istehlakının qarşısının alınması və səmərəli tütünə nəzarət strategiyalarının reallaşmasına dair əlaqələndirilmiş effektiv və təcili tədbirlər planını özündə əks etdirir. 2005-ci ilin noyabr ayında Azərbaycan ÜST TMÇK-nı ratifikasiya etdi. Dövri hesabatlar ölkələrdə ÜST TMÇK-nın həyata keçirilməsinin monitorinq və qiymətləndirilməsi üçün mühüm vasitədir. Bu yaxınlarda Azərbaycan ÜST TMÇK-nın həyata keçirilməsinə dair sonuncu hesabatını başa çatdırdı. 4
Ölkələrə ÜST TMÇK üzrə öz öhdəliklərinin həyata keçirilməsinə kömək etmək məqsədilə ÜST 2008-ci ildə MPOWER adlı sübutlara əsaslanan altı tütünə nəzarət tədbirləri üzrə texniki paket hazırlamışdır ki, bu da tütündən istifadənin azaldılmasına və insanların həyatının xilas edilməsinə yönəldilir: 5
Tütündən istifadənin və profilaktik strategiyalarının monitorinqi
İnsanların tütün tüstüsündən mühafizəsi
Tütündən imtina etmək üçün yardım təklifi
Tütünlə bağlı təhlükələr barədə xəbərdarlıqların edilməsi
Tütün reklamı, satışının stimullaşdırılması və sponsorluğuna qadağaların qoyulması
Tütün məmulatlarına qoyulan vergilərin artırılması 10
GYTS əsas tütün göstəriciləri, o cümlədən tütünçəkmənin yayılması, bilik və davranışa dair ölkənin spesifik məlumatlarının monitorinqi vasitəsilə ÜST MPOWER-i dəstəkləyir. 1.3 Tədqiqatın məqsədi və keçirilməsi səbəbləri GYTS gənclər arasında tütün istehlakının və tütündən istifadəyə başlamanın monitorinqi, milli tütünçəkmə profilaktikası və nəzarət proqramlarının istiqamətləndirilməsi, milli, regional və qlobal səviyyədə tütünlə bağlı məlumatların müqayisəli təhlilinin asanlaşdırılması üzrə ölkə potensialını gücləndirir. GYTS nəticələri eləcə də tütünə nəzarət qanunvericiliyi və ÜST-nin Çərçivə Konvensiyasının müvafiq maddələrinin ayrı-ayrı müddəalarının həyata keçirilməsinin monitorinqi üçün tütünə nəzarət tədbirlərinin müxtəlif göstəricilərində dəyişikliklərin sənədləşdirilməsi üçün faydalıdır. Azərbaycanın GYTS-də iştirakı aşağıdakı səbəblərlə əsaslandırılır:
məlumatları ilə müqayisəli təhlilinin aparılması son dərəcə zəruridir.
2011-ci ildə keçirilmiş GYTS 6 göstərdi ki, Azərbaycanda, oğlanlar arasında daha çox olmaqla, məktəblilərin təxminən 1/10-i nə vaxtısa siqaret çəkib. Hazırda (son bir ayda) siqaret çəkənlərin sayı bir qədər aşağı idi – 6.8%, bu rəqəm oğlanlar üçün 11.4%, qızlar üçün 2.1% təşkil etmiş, adətən evdə siqaret çəkənlərin sayı isə 17.7% idi. Hazırda gündəlik siqaret çəkənlərin sayı 1.1% idi. Bundan əlavə nə vaxtsa siqaret çəkənlərin 1/3-i (əsasən oğlanlar) on yaşadək siqaret çəkməyə başlamasını, heç vaxt siqaret çəkməyənlərin təxminən 1/10-i isə növbəti il ərzində siqaret çəkməyə başlaya bilməsini qeyd etmişdir. Yeniyetmələrin 3/10-ü düşünür ki, siqaretçəkən oğlanların, 1/10-i isə düşünür ki, siqaretçəkən qızların daha çox dostları olur və onlar daha da cəlbedicidirlər. Siqaret çəkənlər arasında təxminən 60%-i yaşına görə heç bir məhdudiyyətlə üzləşməyərək mağazadan siqaret alıb, 12%-nə isə, bunu qadağan edən qanuna baxmayaraq, pulsuz siqaret təklif edilmişdir. Ətrafa yayılan tütün tüstüsünə gəldikdə isə, sorğuda iştirak edən təxminən 10 şagirddən üçü onların yanında başqaları tərəfindən siqaret çəkilən evdə yaşayır və demək olar ki, 10 şagirddən üçü qapalı ictimai yerlərdə tütün tüstüsünün təsirinə məruz qalır.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin 2015-ci ilin məlumatlarına əsasən 7 yaşı 15-dən yuxarı olan kişilərin 35.9%-i siqaret çəkdiyini qeyd edir. Bu göstərici qadınlara nisbətən kişilər arasında təxminən 100 dəfə çox olduğundan, qadın respondentlər arasında məlumatın gizlədilməsi ehtimalı istisna edilə bilməz. Hazırda tütünçəkmənin yayılması: 20-44 yaşlı kişilərin 30%-i, 45-64 yaşlı kişilərin 51%-i. Hazırda tütün çəkənlər arasında çəkilən tütün məmulatlarının gündəlik orta sayı 16 ədəd təşkil edir.
2011-ci ildə 18 yaşdan yuxarı 2400 nəfər arasında aparılan Azərbaycanda xroniki qeyri-infeksion xəstəliklərin (QİX) risk amilləri üzrə milli araşdırma 8 siqaretçəkmə və gündəlik siqaretçəkmənin yayılmasının müvafiq olaraq 22.9% və 21.3% olmasını aşkarladı. Lakin bu göstərici qadınlara nisbətən (0,5%) daha çox kişilər arasında (48,7%) demək olar ki, 100 dəfə çox olduğundan, qadın respondentlər arasında məlumatın gizlədilməsi ehtimalı istisna edilə bilməz. Gündə siqaret çəkənlər arasında tütünçəkməyə başlamanın orta yaşı 19, tütünçəkmənin orta müddəti isə 21,5 il idi. Bundan başqa, tədqiqat zamanı evlərdə, ictimai və iş yerlərində ətrafa yayılan tütün tüstünün təsirinə və ya passiv tütünçəkməyə məruz qalma səviyyəsinin yüksək olması aşkarlanmışdır. Kişilər üçün bu daha çox ictimai yerlərdə (76.6%), qadınlar üçün isə evdə (41.2%) müşahidə olunmuşdur.
etdiklərini bildirmişlər. Qadınlar arasında tütündən istifadənin çox az yayılmasını nəzərə alaraq bundan sonra tütündən istifadə ilə bağlı daha detallı məlumat yalnız kişilər üçün təqdim olunur. Kişilər arasında tütündən istifadənin yayılması, 54 yaşından sonra əhəmiyyətli dərəcədə azalaraq,
Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|