5. Suvda eriydigan minerallar
asosan cho‘kindi jinslarda va tuproqda keng
tarqalgan.
Ularga karbonatlarning kalsiy, magniy, natriy, kaliy birikmalari
kiritilgan. Kalsiy, lyublyunit va aragonitlar – CaCO
3,
dolomit - CaCO
3
·Mg CO
3
kam eriydigan sodalar Na
2
CO
3
·10H
2
O, natriy bikarbonat NaHCO
3
·Na
2
CO
3
·10H
2
O
sulfat kislotasining tuzlari gips – CaSO
4
·2H
2
O, yarimgidrat – CaSO
4
·0,5H
2
O,
angidrid – CaSO
4
, mirabilit – Na
2
SO
4
·10H
2
O, tenardit - Na
2
SO
4
,
xloridlar esa
gallit – NaCl dan iborat bo‘ladi.
Bundan tashqari tuproqda vivianit - Fe
3
(PO)
2
·8H
2
O, botqoq tuproqlarda
uchraydi. Yuqorida aytib o‘tilgan mineral tuzlar sho‘r tuproqlarda ko‘p miqdorda
uchraydi. Birlamchi minerallar tuproq yoki tog‘ jinsidan qilingan shaffof shliflarda
binokulyar lupa yoki polyarizatsion mikroskoplar yordamida o‘rganiladi va
miqdori o‘lchanadi.
Birlamchi minerallar tuproq zarrachalarining o‘lchami va solishtirma
og‘irligiga binoan og‘ir va yengil fraksiyalarga ajratiladi. Bu jarayon asosan 2,7-
2,8-2,9 solishtirma og‘irlikka ega bo‘lgan bromoform (Tule)
eritmasi yordami
bilan amalga oshiriladi. Birlamchi minerallar tuzilishi, kristalloximik tarkibiga
binoan tuproq hosil bo‘lish jarayonida yemiriladi, maydalanadi va yirik zarrachalar
tarkibini karbonatlar, temir, alyuminiy va kremniy
oksidlari bilan tuproqni
boyitadi.
XULOSA
Tuproqning eng muhim xossasi-unumdorlik u tuproqning boshqa
xususiyatlari kabi tuproq paydo bo‘ladigan va rivojlanadigan tabiiy muhit
sharoitlari Bilan bevosita bog‘liq. Tuproq unumdorligini rivojlanishida tirik
organizmlar,
jumladan, yashil o‘simliklar va mikroorganizmlarning roli alohida
ahamiyatga ega.
Unumdorlik tuproqning o‘simliklarni turli oziq moddalar, suv, havo hamda
issiqlik Bilan ta’minlash qobiliyatidir. Tuproqning tog‘ jinslaridan tubdan farq
qiladigan shu sifat belgisi mashhur olim V.P.Vilyams o‘rgangan va u tuproqqa
ta’rif berib, «Biz tuproq haqida gapirganda o‘simliklardan
hosil olishni
ta’minlaydigan, yer shari quruqlik qismining yuqori g‘ovak gorizontlarini
tushunamiz». Unumdorlik xossasini yuzaga kelishi va rivojlanishi natijasida yer
kishilarni zarur oziq-ovqat mahsulotlari va sanoatni xom Ashe Bilan
ta’minlaydigan qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishning asosiy vositasiga aylanadi.
Tuproqshunoslik dehqonchilik va agrokimyo
kabi muhim agronomik
fanlardan biridir. Yerga ishlov berish, o‘g‘itlash, almashlab ekish sistemasini
qullashni yaxshi bilish,
kimyoviy melioratsiyalash, yerning sho‘rlanishiga qarshi
kurash tadbirlarini olib borishda tuproq xossalarini yaxshi bilish kerak.
Demak, har bir agronom va qishloq xo‘jalik mutaxassisi uchun tuproq
haqidagi bilim juda zarur.
