Toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Xo‘jalik operatsiyasining
mazmuni So‘mma (ming so‘m) Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Debet kredit Tovarni qaytarish aks ettiriladi 600 9040 4010 4010 5110 Yalpi tushumga tuzatish kiritish aks ettiriladi 600 9010 9040 Xaridor qaytargan tovar kirim qilinganda 370 2910 9120 Talab qilinadi: Yuqorida keltirilgan muomalalarni buxgalteriya hisobida to‘g‘ri va qonuniy amalga oshirilganligini tekshirish jarayonida qanday ma’lumot manbalari va hujjatlar o‘rganiladi. Masala. Korxonada muddatidan avval eskirishi oqibatida ikkita boshlang‘ich qiymati 135000 so‘mdan bo‘lgan muzlatkich hisobdan chiqarilgan. Muzlatkichlardan birining amortizatsiya ajratmalari 118000 so‘mni, ikkinchisiniki esa 120000 so‘mni tashkil qilgan. Tugatish dalolatnomasida amortizatsiya to‘liq hisoblanmaganligining sababi ularni ta’mirlash uchun ehtiyot qismlar yo‘qligi, deb ko‘rsatilgan. Muzlatkichlarni hisobdan chiqarish uchun ishchilarga demontaj uchun 3750 so‘m ish haqi hisoblangan, 4000 so‘m metalalom hamda 9500 so‘mlik ehtiyot qismlar korxona omboriga kirim qilingan. Korxona buxgalteri tomonidan muzlatkichlarni hisobdan chiqarishdan ko‘rilgan moliyaviy natijani 30650 so‘m, deb baholab, uni 9590 schotga hisobdan chiqargan. Talab qilinadi: Yuqorida keltirilgan muomalalarni buxgalteriya hisobida to‘g‘ri va qonuniy amalga oshirilganligini tekshirish jarayonida qanday ma’lumot manbalari va hujjatlar o‘rganiladi. Masala. Korxona tomonidan mol yyetkazib beruvchilardan tovar-moddiy boyliklarni olish bo‘yicha ishonchnoma qay tarzda rasmiylashtiriladi va uning hisobi qanday yuritiladi. Masala. MCHJ shaklidagi korxona yagona soliq to‘lovi to‘lovchisi hisoblanadi va u QQS to‘lovchilar toifasiga o‘tmagan. Korxona "Atlantika" MCHJ bosh pudratchi buyurtmachi korxonasi bilan 2012- yilning may oyida texnik soz, mashina va mexanizmlarni ajratish hamda xizmat ko‘rsatish bo‘yicha shartnoma imzolagan. Shartnomaga asosan buyurtmachiga 2012 - yil davomida 330 mln so‘mlik mashina va mexanizmlarga xizmat ko‘rsatilgan va ularga doir hisobvaraq-fakturalar rasmiylashtirilgan. Bundan tashqari, yil davomida yoqilg‘i mahsuloti bilan uzluksiz ta’minlanish maqsadida buyurtmachi bizga 160 mln so‘mlik avtomobil benzinini hisobvaraq-fakturalarni rasmiylashtirgan holda shartnoma tuzmasdan yyetkazib bergan. Bu hisobvaraq-fakturalarda 6 mln so‘mlik qo‘shimcha xarajatlar va 33 mln so‘mlik QQS hisoblab yozilgan. Talab qilinadi: 1. Yuqorida keltirilgan muomalalarni amalga oshirilishida yetishmayotgan yoki qo‘shimcha ravishda tuzilishi lozim bo‘lgan hujjatni aniqlang va uni rasmiylashtirish holatlarini tahlil qiling. 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; ASOSIY ADABIYOTLAR 37. Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages 38. Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013 39. Wally Smieliauskas , Kate Bewley . Auditing: An International Approach Hardcover. McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages 40. David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1 edition, 312 pages. 41. Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev, A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet. 42. «Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD MOLIYA, 2015. – 212 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 49. Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by CA Surbhi Bansal (Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015) 50. Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM. Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages 51. Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с. 52. Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463 стр. 53. Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. - М.: Парадигма, 2005. - 352 стр. 54. Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б. 55. Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с. 56. Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.: Интернет сайтлари: www.ziyonet.u z, www.lex.uz www.iaсc.оrg.uк , www.аicpа.оrg www.аccоunting.cом www.gааp.ru www.аuditinfo.ru 9 9 - - M M A A V V Z Z U U . . EKSPERT ISHLARIDAN VA BOSHQA AUDITORLIK TASHKILOTI MA`LUMOTLARIDAN FOYDALANISH 9 9 - - M M A A V V Z Z U U . . EKSPERT ISHLARIDAN VA BOSHQA AUDITORLIK TASHKILOTI MA`LUMOTLARIDAN FOYDALANISH Takrorlash uchun savollar 1. Ekspert deganda kimlar nazarda tutiladi? 2. Auditda ekspert ishlaridan nima maqsadda foydalaniladi? 3. Auditorlik tekshiruvi vaqtida jalb qilinishi mumkin bo’lgan qanday mutaxassislar ekspert deb qabul qilinishi mumkin? 4. Ekspertlar oldiga qanday cheklovlar qo’yilgan? 5. Auditorlik tekshiruvida ekspert ishi natijalaridan qanday foydalaniladi? 6. Ekspert tushunchasi nima? 7. Ekspert xulosasi nimani anglatadi? 8. Boshqa auditorlarning ishi natijalaridan qay tartibda foydalanish mumkin? 9. Asosiy auditor qanday ma’noni anglatadi? 10. Boshqa auditor qanday ma’noni anglatadi? 11. Asosiy va boshqa auditorlarning qanday javobgarliklari bor? MAVZU BO’YICHA MASALALAR Masala. Auditorlik tashkiloti tomonidan o‘tkazilayotgan tekshiruv vaqtida ushbu korxonada chet eldan asbob-uskunalar olinganligi ma’lum bo‘ldi. Auditor chet el asbob - uskunalarini qabul qilish, ularning bahosini to‘g‘ri aniqlash bo‘yicha ma’lum qiyinchiliklarga uchradi. Shu sababli, bojxona xodimini hujjatlarning to‘g‘ri rasmiylashtirilganligini, boj va soliqlarning to‘g‘ri to‘langanligini aniqlab berish uchun ekspert sifatida taklif qildi. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatda qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 3. Bojxona xodimi ekpert vazifasini bajarishi mumkinmi? ASOSIY ADABIYOTLAR 43. Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages 44. Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013 45. Wally Smieliauskas , Kate Bewley . Auditing: An International Approach Hardcover. McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages 46. David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1 edition, 312 pages. 47. Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev, A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet. 48. «Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD MOLIYA, 2015. – 212 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 57. Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by CA Surbhi Bansal (Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015) 58. Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM. Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages 59. Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с. 60. Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463 стр. 61. Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. - М.: Парадигма, 2005. - 352 стр. 62. Аудиторлик фаолияти буйича услубий кулланмалар тупалами./ Х.Косимов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Б.Абдуназаров.-Тошкент, 2010.-320 б. 63. Сборник методических указаний по аудиту/ Х.Косымов, Л.Югай, А.Хошимова, Б.Пардаев, Составитель: Б.Абдуназаров.-Ташкент, 2009.-304 с. 64. Грачева М.Е. Международные стандарты аудита (МСА): Учебное пособие. - М.: Интернет сайтлари: www.ziyonet.u z, www.lex.uz www.iaсc.оrg.uк , www.аicpа.оrg www.аccоunting.cом www.gааp.ru www.аuditinfo.ru 10-MAVZU. AUDITORLIK TEKSHIRUVINING YAKUNIY BOSQICHI 10-MAVZU. AUDITORLIK TEKSHIRUVINING YAKUNIY BOSQICHI Takrorlash uchun savollar 1. Audit natijalariga qanday baho beriladi? 2. Auditorning ishchi hujjatlarini tahlil qilish deganda nimalar nazarda tutilgan? 3. Auditorlik xulosasi qanday tuziladi, uning tarkibi nimalardan iborat bo’ladi va ularda asosan qanaqa ma’lumotlar aks etadi? 4. Auditorlik xulosa kimga taqdim etiladi? 5. Auditorlik xulosasining kirish qismida nima aks etadi? 6. Auditorlik xulosasining analitik qismida nima aks etadi? 7. Auditorlik xulosasining xulosa qismida nima aks etadi? 8. Audit standartlari bo’yicha xulosasining nechta va qanday turlari, shakllari mavjud va ular nimalarga asoslanib rasmiylashtiriladi? 9. Ijobiy xulosa, salbiy xulosa, xulosa berishdan bosh tortish qanday holatlarda tuziladi? 10. Tekshirish natijalarini baholashda muhimlik tamoyiliga asoslaniladimi, bunga sabab nima? 11. Aniqlangan xatolar muhimliligi baho bering. 12. Aniqlangan xatoliklarni to’g’rilash yuzasidan maslahatlar bering hamda keyinchalik yuzaga kelishi mumkin bo’lgan xatoliklar haqida ma’lumotlar bering. 14. Auditorlik xulosasining sanasi va auditorlik xulosasidagi imzolar to’g’risida nimalar bilasiz? 15.Auditorlik xulosasida adresat qanday ko’rsatiladi? 16. OAJda o’tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijasida xodimlar qonun buzilishiga yo’l qo’yganligi hamda jamiyat mol-mulkini o’zlashtirish yo’li bilan unga juda ko’p miqdorda zarar etkazilganligi holatlari aniqlandi. Etkazilgan zarar aybdor xodimlar hisobidan to’liq undirib olindi va bu to’g’rida auditorlik hisobotiga tegishli yozuvlar kiritildi. Yuqoridagi holatdan jamiyat ijroiya organi hamda kuzatuv kengashi xabardor qilindi. Jamiyat ijroiya organi tomonidan aybdorlarga nisbatan tegishli jazo choralari (mehnat shartnomasini bekor qilish, boshqa vazifaga o’tkazish, hayfsan e’lon qilish va boshqalar) qo’llanildi. Ushbu holda xususiy mulkchilikdagi jamiyat tekshiruv materiallarini huquqni muhofaza qilish organlariga berishi shartmi yoki yo’qmi? MAVZU BO’YICHA MASALALAR Masala. Quyidagi ma’lumotlarning yakunini quyida keltirilgan 1-jadval ko‘rinishida rasmiylashtiring. 1. Auditorning ishchi hujjatlarini tahlil qilishda sifat nazoratini o‘tkazish kerak bo‘ladi. Chunki, xulosani subyektiv berish uchun yetarli auditorlik dalil hujjatlarini yig‘ish lozim bo‘ladi. - Ishchi hujjatlarni tahlil qilishda auditor ishonch hosil qilish kerakki, audit dasturi talablariga amal qilinishini; (bajarilgan ishlar xarakteri va hajmi qayd etilishi); - Ishchi hujjatlar aniq shaklda, sodda va izohsiz taqdim qilinishi; - Ishchi hujjatlardagi ma’lumotlar hisob va hisobotning mazmunini tashkil qilishi va auditorlik xulosaning analitik qismiga xulosa berishga muvofiqligi; 2. Auditorlik xulosasini tuzing. 3. Auditorlik xulosasining kirish qismini tuzish uchun ilovadagi ma’lumotlardan foydalaniladi. 4. Auditorlik xulosasining analitik qismi ishchi hujjatlardagi ma’lumotlarga muvofiq ilovadagi holatlarda tanlab olingan variantlarga asosan tuziladi. 5. Auditorlik xulosasining turi mashg‘ulotlardagi tanlab olingan variantlarning ma’lumotlarini umumlashtirish asosida aniqlanadi. 1-jadval Tekshirish natijalari Ishchi hujjatlar manbalariga asoslanib dalil keltirish Qoida buzilish- ning mohiyati Ta’siri Balans Soliq solish bazasi Soliqlar Aktiv Pas- siv Ko‘rsat- kich So‘mm a Soliq turi So‘mma Jami: 2-jadval Holatlar yuzasidan yakun Tekshirish rejasi X Holat Aniqlangan xatolik mohiyati Qaysi me’yoriy hujjat buzilgan Aniqlangan xatolik jiddiyligi Ta’siri Xatolarni to‘g‘rilash yo‘llari Moliya-viy hisobotga Soliqqa tortiladi gan bazaga Masala. «XXX» korxonasi qurilish mollari sotish bilan shug‘ullanadi. Qurilish mollarini sotish naqd pulga va pul o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi. 2008- yilda «XXX» korxonasining sotishdan tushgan sof tushumi 75 million so‘mni, shu jumladan naqd pulga sotilgan tovarlar hajmi 1250 ming so‘mni tashkil etgan. Naqd pulga sotilgan tovarlar nazorati va hisobi talab darajasida yo‘lga qo‘yilmaganligi sababli auditor zarur auditorlik amallarini qo‘llab, yetarli dalil to‘play olmadi. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim. 2. Ushbu holatda auditor qanday xulosa berishi kerak? Masala. Auditorlik hisobotini imzolashdan oldin, auditor shuni aniqladiki, mijozning filiallaridan biriga kuchli shamol tufayli katta zarar yetkazilgan. Bu hodisa moliyaviy hisob sanasidan keyin ro‘y bergan. Zarar sug‘urta kompaniyasi tomonidan qoplanmaydi. Talab qilinadi: Bu hodisa kompaniyaning moliyaviy hisobotiga ta’sir ko‘rsatadimi? Agar shunday bo‘lsa buxgalteriya hisobida nima o‘zgaradi? Masala. Audit o‘tkazish davrida keyingi yilning boshida shartnoma tuzilgan bo‘lib, unga ko‘ra sizning mijozingiz tovar-moddiy boyliklar sotadi va hisobot yilidagiga nisbatan 10 marta ko‘proq daromad olishini aniqladingiz. Talab qilinadi: Bu xo‘jalik muomalasi tekshirilayotgan yil hisobotiga va auditor xulosasiga qanday ta’sir qiladi? Masala. Dorman Home Builders kompaniyasi bosh buxgalteri kasalligi tufayli, tugayotgan hisobot davri uchun malakasi yuqori bo‘lmagan buxgalter yordamchisi kompaniyaning buxgalteriya balansini tuzdi. Tuzilgan balansda bir qator xatoliklar mavjud. Yordamchi buxgalter qisman balans to‘g‘risida tushunchaga ega ekanligi va uning barcha muomalalarning natijalarini qo‘shilishi, ya’ni yig‘ish orqali tuzilishini bilganligi bois kompaniya balansini tuzdi. Lekin natijalar balans (tenglik)ni keltirib chiqarmadi va tenglikni keltirib chiqarish uchun u xususiy kapital so‘mmasiga korrektirovka kiritish orqali balansni chiqardi. Balans moddalari so‘mmalari to‘g‘ri aks ettirilgan, ammo xususiy kapital so‘mmasida xatolik mavjud. Dorman Home Builders kompaniyasining 2013 - yil 1- yanvar holatiga buxgalteriya balansi Aktiv So‘mma Majburiyatlar So‘mma Kassa 2,000 Olinadigan schotlar 3000 Kanselyariya tovarlari 1,000 Xizmat ko‘rsatishdan olingan daromad 35,000 Kapital qo‘yilmalar 22,000 Mulk solig‘i bo‘yicha xarajatlar 800 Reklama xarajatlari 500 To‘lanadigan schotlar 8,000 Ofis mebeli 10,000 Xususiy kapital To‘lanadigan qarzlar 16,000 Ijara xarajatlari 4,000 Jami xususiy kapital 8,700 Jami aktivlar 55,500 Jami majburiyatlar va xususiy kapital 55,500 Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. 2012 - yil 1 - yanvar holatiga to‘g‘ri buxgalteriya balansini tuzing. Aktivlar va majburiyatlar so‘mmasini hisoblang. 3. Xususiy kapitalning to‘g‘ri so‘mmasini chiqarish uchun farqlarni aniqlang. 4. Yuqorida keltirilgan moddalarning ayrimlari nima uchun buxgalteriya balansida aks ettirilmasligi kerakligini izohlang. Masala. Audit o‘tkazish davrida keyingi yilning boshida shartnoma tuzilgan bo‘lib, unga ko‘ra sizning mijozingiz tovar-moddiy boyliklar sotadi va hisobot yilidagiga nisbatan 10 marta ko‘proq daromad olishni aniqladingiz. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Bu xo‘jalik muomalasi tekshirilayotgan yil hisobotiga va auditor xulosasiga qanday ta’sir qiladi? ASOSIY ADABIYOTLAR 49. Karla M.Johnstone, Audrey A.Gramling, Larry E.Rittenberg. Auditing a risk-based approach to conducting a quality audit. USA, 2014 910 pages 50. Advanced Auditing and Assurance by Louise Kelly, March 2013 51. Wally Smieliauskas , Kate Bewley . Auditing: An International Approach Hardcover. McGraw-Hill Ryerson; 6 edition. 800 pages 52. David O'Regan. International Auditing: Practical Resource Guide 1st Edition, Wiley; 1 edition, 312 pages. 53. Audit /darslik/ Sh.N.Fayziev , R.D.Dusmuratov, A.A.Karimov, I.N.Kuziev, A.Z.Avlokulov -T.: IQTISOD MOLIYA 2015. 420 bet. 54. «Audit» o‘quv qo‘llanma (amaliy mashg‘ulot o‘tish uchun) Meliyev I.I., Qo‘shmatov O.Q., Sherimbetov I.X., Avazov I.R. (i.f.n., dotsent I.Qo‘ziyev tahriri ostida) – Т.:IQTOSOD MOLIYA, 2015. – 212 b. QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR 65. Advanced Auditing and Professional Ethics - CA Final Paperback – 2015 by CA Surbhi Bansal (Author), Bestword Publication Pvt.Ltd; 11 edition (2015) 66. Rick Hayes, Philip Wallage, Hans Gortemaker. Principles of auditing. An introduction to international standards on auditing. Edingburh Gate, Harlow CM20 2JE UNITED KINGDOM. Prentice Hall; 3 edition (March 30, 2015), 736 pages 67. Аудит: учебное пособие/ В.А.Ерофеева, В.А. Пискунов, Т.И. Битюкова. – 2-е изд. перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, Высшее образование, 2010. -638 с. 68. Бычкова С., Итыгалова Е. Аудит: учебное пособие. – М.: “Магистр”, 2009 г. -463 стр. 69. Аудит безопасности фирмы: Теория и практика. Учебное пособие для студентов. - М.: Парадигма, 2005. - 352 стр. 1 1 1 1 - - M M A A V V Z Z U U : : AKTIVLAR AUDITI 1 1 1 1 - - M M A A V V Z Z U U : : AKTIVLAR AUDITI Takrorlash uchun savollar 1. Yuridik shaxs o’zining xo’jalik ehtiyoji uchun ishlatish maqsadida xarid qilgan "Antivirus" dasturiy ta’minoti nomoddiy aktiv mezoniga javob bermasa (masalan, xarid narxi EKIHning 50 baravaridan kam bo’lsa), shuningdek, sotib olingan vaqtida ishlatilmasdan keyinroq ishlatilsa, u buxgalteriya hisobining qaysi schyotiga kirim qilinadi?, Faoliyatning ayrim turlarini amalga oshirish uchun olinadigan litsenziyalar nomoddiy aktivlar tarkibiga kiradimi? 2. Iyunda korxonamiz balansiga Vazirlar Mahkamasining farmoyishiga ko’ra buzish va yangi bino qurish uchun tugallanmagan qurilish majmuasi kelib tushdi. O’sha yilning iyunidayoq u butunlay buzib tashlandi. Bunda qanday buxgalteriya provodkalari qilinishi kerak? 3. Korxonada maxsus komissiya tomonidan o’tkazilgan inventarizatsiya natijasida tovar-moddiy zaxiralar kamomadi yoki ortiqchasining mavjudligi aniqlangan taqdirda, ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish tartibi qanday, bu masala qaysi me’yoriy hujjatda belgilangan? 3. Asosiy vositalar hisobini audit qilishda qanday me’yoriy hujjatlarga asoslaniladi? 4. Asosiy vositalarni to’g’ri baholanganligini qanday tekshirib ko’rish mumkin? 5. Asosiy vositalarni mavjudligi va saqlanishini tekshirish uchun qanday auditorlik amallari qo’llaniladi? 6. Asosiy vositalar hisobini audit qilishda qanday hujjatlar va buxgalteriya schyotlari tekshirish manbalari bo’lib xizmat qiladi? 7. Asosiy vositalarni kirim qilinishi qanday tekshiriladi (tekinga, jismoniy va yuridik shaxslardan sotib olish, qurish, hissa qo’shish orqali va hokazo)? 8. Transport vositalarini sotib olishni tekshirish xususiyatlari nimadan iborat? 9. Asosiy vositalarni hisobdan chiqarilishi (tugatilishi) qanday tekshiriladi? 10. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashni to’g’riligini tekshirish qanday amalga oshiriladi? 11. Asosiy vositalarni ta’mirlash bo’yicha muomalalarni tekshirishda nimalarga e’tibor beriladi? 12. Tekinga berilgan asosiy vositalarni hisobdan chiqarilishini tekshirish xususiyatlari nimalardan iborat? 13. Ijaraga berilgan asosiy vositalarni tekshirish qanday amalga oshiriladi? 14. Asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashda qanday me’yoriy hujjatlardan foydalaniladi? 15. Lizing munosabatlari va ijara majburiyatlari auditi qanday amalga oshiriladi? 16. Xo’jalik usuli va pudrat usulida bajarilgan ta’mirlash ishlari auditining qanday xususiyatlari mavjud? 15. MCHJ pudrat shartnomasi bo’yicha buyurtmachidan o’zining avtomobillariga sarflash uchun yonilg’i mahsulotlarini qabul qilib oladi, ushbu avtomobillar bilan buyurtmachining tegishli sub’ektida qurilish-montaj ishlarini bajaradi. Buyurtmachidan olingan yonilg’i mahsulotlari qayta ishlashga berilgan material deb hisoblanishi mumkinmi? Uning qiymati bajarilgan ishlar hajmiga kiritiladimi hamda ushbu summaga YAST solinadimi? 15. Korxona yagona soliq to’lovini to’laydi. Biz asosiy vositalarni boshqa tashkilotga yoki xususiy tadbirkorga tekinga berishimiz mumkinmi? Mazkur operatsiyaning soliq oqibatlari qanday? Uni hujjatlar bilan qanday rasmiylashtirish lozim? 17. Chet el kompaniyasi vaqtincha o’zining maxsus transport vositalarini olib kirdi, ular qurilish ishlari tugaganidan keyin qaytadan olib ketiladi. Ushbu kompaniyaning O’zbekistondagi doimiy vakolatxonasi qanday hisob yuritishi kerak? Ularni asosiy vositalar sifatida kirim qilish va ularga amortizatsiya hisoblash lozim edimi? 18. Asosiy vositalar qaysi qiymatdan kelib chiqib qayta baholanadi va ular bo’yicha qanday buxgalteriya o’tkazmalari amalga oshiriladi? 19. Tekshirilayotgan korxona ishlab chiqarish uskunasining boshlang’ich qiymati 6 000 ming so’mni va to’plangan eskirish summasi 2 600 ming so’mni tashkil etadi. Korxona qayta baholashni indekslash usuli bilan o’tkazadi. Asosiy vositaning ushbu turi bo’yicha indeks 5,6 ga teng. - Asosiy vositaning tiklash qiymati qanday aniqlanadi? - Asosiy vositani qayta baholash bilan bog’liq operatsiyalar korxonaning buxgalteriya hisobida qanday aks ettiriladi? 20. Korxona YAST va QQS to’lovchi bo’lib, o’z xodimlariga moddiy yordam sifatida berish uchun fermer xo’jaligidan qishloq xo’jaligi mahsulotlarini sotib olishni rejalashtiryapti. Uni qanday qilib kirim qilish kerak? Korxona qishloq xo’jaligi mahsulotini o’z xodimlarimizga tekinga berish chog’ida QQS hisoblab yozishi kerakmi? Agar kerak bo’lsa, qanday qilib? 20. Korxonadagi idishlar ishlab chiqarishga berilganda yoki tovar-moddiy zaxiralar chiqib ketganda ularni xarajatlarga hisobdan chiqarish to’g’rimi? Idishlarni ta’mirlash va ularga xizmat ko’rsatish bo’yicha xarajatlar qanday hisobdan chiqarilishi, umuman idishlarni hisobga olishning asosiy jihatlari tushuntirib bering. 21. Korxona O’zbekiston Respublikasining intellektual mulk agentligida tovar belgilarini ro’yxatdan o’tkazdi. Haqiqatda qilingan xarajatlar qiymati (to’langan davlat boji summasi) 1 192 500 so’mni tashkil qildi. Mahsulotni bozorga chiqarish uchun biz tovar belgisini reklama qilish uchun xarajat qildi (futbolkalar, plakatlar, kataloglar, logotipli savdo peshtaxtalari chiqardi va hokazo). Tovar belgisini reklama qilish xarajatlarini nomoddiy aktivning dastlabki qiymatiga kiritsa bo’ladimi? 22. Korxona import kontraktini imzoladi, unga asosan tovar kelib tushdi. U Markaziy bank kursi bo’yicha bojxona deklaratsiyasini to’ldirish sanasida kirim qilingan. Korxona tomonidan milliy bankning unga xizmat ko’rsatuvchi bo’limiga konvertatsiya to’g’risida buyurtmanoma bergan, bank esa ijobiy qaror qabul qilgan. Mablag’lar birja kursi bo’yicha konvertatsiyalanganda, u Markaziy bank kursidan past ekanligi ma’lum bo’lgan. Birja kursi bilan Markaziy bank kursi o’rtasidagi ijobiy kurs farqi summasi korxonamizning daromadi hisoblanadimi? Korxona mazkur holatda qanday provodkalardan foydalanishimiz kerak, zero u etkazib beruvchilar bilan hisob-kitoblarda aks ettirilmagan va mablag’lar konvertatsiya uchun berilganda hisobga olinmagan? 23. Xorijdagi savdo uyi muassisi bo’lgan korxona o’zi ishlab chiqargan mahsulotni konsignatsiya shartnomasiga ko’ra uning manziliga eksport qiladi. Bojxona deklaratsiyasi eksport rejimida. Rasmiylashtiriladi. Korxona realizatsiyani qaysi sanada aks ettirishi kerak: BYUDni eksport rejimida rasmiylashtirish sanasidami yoki savdo uyi tomonidan realizatsiya qilingan sanadami (ya’ni savdo uyidan pul mablag’lari korxonaning O’zbekistondagi tranzit valyuta hisobraqamiga haqiqatda kelib tushgan sanadami)? MAVZU BO’YICHA MASALALAR Masala. QQSsiz YAST to‘lovchi o‘quv markazi chet tili kurslari uchun 10 ta audio-pleyer sotib oldi (har biri 250 ming so‘mdan). Chakana savdo korxonasi esa 300 ming so‘m turadigan pul hisoblash mashinasini xarid qildi va do‘konga o‘rnatdi. Aktivlarni hisobga qabul qilish sanasida EKIH 57 200 so‘mga teng edi. Ikkala tashkilot asosiy vositalarning umumbelgilangan qiymat mezoni - EKIHning 50 baravarini (EKIH 57 200 so‘m bo‘lganda - 2 860 ming so‘m) qo‘lladi. Biroq ikkala holda buxgalteriya faqat xizmat qilish muddatini e’tiborga olib, xaridlarni 0190-"Boshqa asosiy vositalar" hisobvarag‘iga kirim qilgan. Biroq, korxona buxgalteri keyinchalik asosiy vositalarni turkumlashda xatoga yo‘l qo‘yganligini tushunib yetib, asosiy vositalarning qiymatiga asoslangan holda pleyerlar ham, pul hisoblash mashinasi ham inventar hisoblanishi va u 1080-"Inventar va xo‘jalik jihozlari" hisobvarag‘iga kirim qilinishi lozim degan xulosaga kelgan. O‘z navbatida korxona buxgalteri tomonidan xatoni tuzatish uchun quyidagi buxgalteriya provodkalari amalga oshirilgan. Aktivlarni asosiy vositalardan TMZ tarkibiga o‘tkazilishi: Debet 8510-"Uzoq muddatli aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar" schoti; Kredit 0190-"Boshqa asosiy vositalar" schoti. Foydalanishga topshirilgan subyektlar balansdan tashqarida hisobga olish bilan bir vaqtda hisobdan chiqarilishi (014-“Foydalanishdagi inventar va xo‘jalik anjomlari” schoti debeti): Debet 9130-"Bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxi" schoti, 1080-"Inventar va xo‘jalik jihozlari" schoti; Kredit 9410-"Sotish xarajatlari" schoti. Hisoblab yozilgan amortizatsiyani tuzatilishi: Debet 0190-"Boshqa asosiy vositalar" schoti; Kredit 9410-"Sotish xarajatlari" schoti va hokazo. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatoni aniqlab, to‘g‘ri buxgalteriya provodkalarini bering hamda auditorlik hisobotining asosiy vositalar bo‘limi uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Buxgalteriya hisobini tiklab berish yuzasidan xizmat ko‘rsatayotgan vaqtda auditor quyidagi holatni aniqladi: Korxonada ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan asosiy vosita sotib olingan bo‘lib, uning qiymati QQS bilan birgalikda 12 million so‘mni tashkil etadi. Asosiy vositani montaj qilish uchun montaj tashkilotiga QQS bilan birga 1200 ming so‘m pul to‘langan. Asosiy vosita uchun amortizatsiya me’yori 15%. Auditordan asosiy vositani kirimga olish, uch oylik amortizatsiya hisoblash va 2 koeffitsiyent asosida asosiy vositaning qiymatini oshirish (qayta baholash) talab qilinadi. Talab qilinadi: 1. Ushbu muomalalarni amalga oshiring va buxgalteriya schotlarida aks ettiring. Asosiy vositalarni qabul qilishda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolarni ayting? 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? Masala. Korxonada muddatidan avval eskirishi oqibatida ikkita boshlang‘ich qiymati 1350000 so‘mdan bo‘lgan muzlatkich hisobdan chiqarilgan. Muzlatkichlardan birining amortizatsiya ajratmalari 1180000 so‘mni, ikkinchisiniki esa 1200000 so‘mni tashkil qilgan. Tugatish dalolatnomasida amortizatsiya to‘liq hisoblanmaganligining sababi ularni ta’mirlash uchun ehtiyot qismlar yo‘qligi, deb ko‘rsatilgan. Muzlatkichlarni hisobdan chiqarish uchun ishchilarga demontaj uchun 37500 so‘m ish haqi hisoblangan, 40000 so‘m metalalom hamda 95000 so‘mlik ehtiyot qismlar korxona omboriga kirim qilingan. Korxona buxgalteri tomonidan muzlatkichlarni hisobdan chiqarishdan ko‘rilgan moliyaviy natijani 306500 so‘m deb baholab, uni 95900 schotga hisobdan chiqargan. Talab qilinadi: 1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik dalolatnomasini tuzing. 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? Masala. Auditorlik tekshiruvi jarayonida shu narsa aniqlandiki, tekshirish davrida tasdiqlangan dalolatnomaga muvofiq eskirish natijasida 2 dona yuk ko‘taradigan uskunalar hisobdan chiqarilgan. Ular bo‘yicha amortizatsiya so‘mmasi 140000 so‘mni tashkil etadi. Hisobdan chiqarish natijasida 3000000 so‘mlik metallom kirimga olingan. Yuk ko‘targich uskunalarini demontaj qilish uchun ishchilarga 280000 so‘m ish haqi hisoblangan va 2010-«Asosiy ishlab chiqarish schotiga» o‘tkazilgan. Kirimga olingan metallom buxgalteriya hisobida 1090 schotning debeti va 9320-schotning kreditiga yozuv qilingan. Har bir yuk ko‘targich uskunasining tugatish natijalari buxgalteriyada alohida hisobga olinmagan va tegishli analitik schotlarda aks ettirilmagan. Dalolatnomada ko‘rsatilishicha yuk ko‘tarish uskunalarini muddatidan ilgari hisobdan chiqarilishiga asosiy sabab undan uzluksiz ravishda foydalanilganligi va yuqori namlik joyda ishlatilishi ekanligi ko‘rsatilgan. Korxona buxgalteri tomonidan buxgalteriya hisobi registrlarida yuqoridagi muomalalar quyidagicha aks ettirilgan: Debet 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti, Kredit 0130-“Mashina va uskunalar” schoti -180000 so‘m. Debet 0230-“Mashina va uskunalarning eskirishi” schoti; Kredit 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti, -140000 so‘m. Debet 9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” schoti; Kredit 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti, -403000 so‘m. Debet 1040-“Ehtiyot qismlar” schoti; Kredit 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti, -300000 so‘m. Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schoti; Kredit 6710-“Xodimlar bilan ish haqi bo‘yicha hisoblashishlar” schoti -280000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, ushbu muomalalar bo‘yicha auditorlik dalolatnomasini tuzing. Masala. Korxona tomonidan joriy yilda binoning rekonstruksiyasi uchun 3 yil muddatga xorijiy valutada kredit olingan. Loyiha bo‘yicha o‘tgan yilning dekabr oyida ishlar tugatilgan va subyekt ishga tushirilgan. Hisobot yilida mazkur shartnoma bo‘yicha bank xizmati uchun va uning foizi uchun to‘lovlarni amalga oshirgan. Lekin o‘tgan yillarda olingan kreditor qarzlar o‘z vaqtida to‘lab berilmagan. Buxgalteriya hisobida valuta bo‘yicha kreditlar quyidagicha aks ettirilgan: Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schoti, - 132000 so‘m. Kredit 5210-“Mamlakat ichkarisidagi valuta” schot - 132000 so‘m. (Shu jumladan 120000 so‘m - kredit uchun foiz 12000 so‘m - bank xizmati). Talab qilinadi: 1.Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3.Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘liq va to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, ushbu muomalalar bo‘yicha auditorlik dalolatnomasini tuzing. Masala. Korxonada asosiy vositalarni tanlov asosida inventarizatsiya qilishda dastlabki narxi 800000 so‘m, amortizatsiyasi 300000 so‘mlik obyekt yetishmasligi aniqlandi. Hisobot yilining dekabr oyida bu obyekt shartnomaga ko‘ra uning narxi 156000 so‘m inventarizatsiya o‘tkazish paytida auditorga shartnoma va qabul topshirish akti taqdim etilgan. Auditorlik tekshiruvi jarayonida korxona asosiy vositalaridan bir qismini sotib yuborganligi va bu muomalalar buxgalter tomonidan o‘z vaqtida hisobga olinmaganligi aniqlandi. Shuningdek, ushbu xo‘jalik muomalalari hisobot yilining 31 - dekabrigacha bo‘lgan holati bo‘yicha buxgalteriya hisobi schotlarida aks ettirilmaganligi tekshiruv jarayonida ma’lum bo‘ldi. Talab qilinadi: 1.Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxonada 2011 - yil sentabrida ishlab chiqarish uskunasini (tiklash qiymati - 14 000 ming so‘m) mukammal ta’mirlash davomida uning asosiy bloklari almashtirildi. Natijada uskunaning unumdorligi ikki baravar oshdi, xizmat qilish muddati esa 2 yilga ko‘paydi. Mukammal ta’mirlash bo‘yicha barcha xarajatlarni (3 500 ming so‘m) buxgalter ishlab chiqarish xarajatlariga hisobdan chiqardi (2510-"Umumishlab chiqarish xarajatlari" hisobvarag‘i debetiga). Bo‘lg‘usi iqtisodiy nafni aniqlash maqsadida korxona buxgalteri tomonidan, qilingan kapital qo‘yilmalar emas, balki joriy xarajatlar sifatida quyidagi tartibda hisobga olingan. Modernizatsiyalash xarajatlarini kapital qo‘yilmalarga o‘tkazish: Debet 0130-"Mashina va asbob-uskunalar" schoti; Kredit 9430-“Davr xarajatlari” schoti. Uskuna qiymatining 3 500 ming so‘mga ko‘payishi: Debet 0130-"Mashina va asbob-uskunalar" schoti; Kredit 2510-"Umumishlab chiqarish xarajatlari" schoti . Bundan tashqari, buxgalter tomonidan uskuna amortizatsiyasini qayta hisob-kitob qilish (u Oktabrdan boshlab ko‘paytirilgan qiymat - 15 500 ming so‘m, deb baholangan) va korxona umumbelgilangan soliqlar to‘lovchisi hisoblansada, foyda, mol-mulk, obodonlashtirish va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish soliqlari hisob-kitobi chog‘ida xarajatlar (mahsulot tannarxi) kamayishini hisobga olish va amortizatsiyani qo‘shimcha hisoblab yozilmagan. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxona o‘zining xodimiga kompyuterni 500 ming so‘mga sotdi. Buxgalteriya hisobi bo‘yicha kompyuterning boshlang‘ich qiymati 1 020 ming so‘mga, unga hisoblangan amortizatsiya 612 ming so‘mga teng. Yuqorida keltirilgan muomala korxona buxgalteri tomonidan buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettirilgan: Xo‘jalik operatsiyasining mazmuni So‘mma, ming so‘m Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit Xodimga kompyuterni realizatsiya qilish aks ettirildi 500 4730 9310 Asosiy vositani hisobga olish inventar varaqasi, asosiy vositalarni qabul qilish dalolatnomasi Kompyuterning boshlang‘ich qiymati hisobdan chiqarildi 1 020 9310 0140 Hisoblash qaydnomasi, limit-zabor kartalari Kompyuterning hisoblangan eskirishi hisobdan chiqarildi 612 0230 9310 Qayta baholash qaydno- masi, schot fakturalar Realizatsiyadan zarar aks ettirildi 92 9420 9310 Buxgalteriya hisob-kitobi, inventar kartochkalar, mo- liyaviy hisobot shakllari Xodimdan to‘lov kelib tushdi yoki so‘mma xodimning ish haqidan ushlandi 500 6710 4290 Kirim kassa orderi, buxgal- teriya hisob-kitobi Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Korxona buxgalteri tomonidan yo‘l qo‘yilgan xatoni aniqlab, to‘g‘ri buxgalteriya provodkalarini bering hamda auditorlik hisobotining asosiy vositalar bo‘limi uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Korxona (YAST to‘lovchi) balansida ofis mebellari to‘plami hisobga olingan bo‘lib, ularga bugungi kunda to‘liq amortizatsiya hisoblangan. O‘tkazilgan inventarizatsiya natijasida uni keyinchalik foydalanish uchun yaroqsizligi munosabati bilan hisobdan chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Mebellar to‘plamining hisobdan chiqarish paytidagi tiklash qiymati hisoblangan amortizatsiya so‘mmasiga teng bo‘lib, 1050 ming so‘mni, qayta baholash qoldig‘i 92 ming so‘mni tashkil qiladi. Korxona buxgalteri tomonidan mazkur holda to‘liq amortizatsiyalangan mebel to‘plamining tugatilishidan olingan daromad 92 ming so‘m (1050 - 1050 + 92), deb baholagan. Korxona buxgalterining fikricha, korxonada to‘liq amortizatsiyalangan mebel to‘plamining tugatilishidan olingan daromad (92 ming so‘m) bo‘yicha YASTni hisob-kitob qilishda soliq majburiyatlari vujudga kelmaydi. Korxona buxgalteri tomonidan buxgalteriya hisobida mebel to‘plamining hisobdan chiqarilishi quyidagi yozuvlar bilan aks ettirilgan: T/r Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni So‘mma (ming so‘m) Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit 1 Mebellar to‘plami tuga- tilishida tiklash qiymatini hisobdan chiqarish 1 030 9310 0140 Asosiy vositani hisobga olish inventar varaqasi, asosiy vositalarni qabul qilish dalolatnomasi 2 Mebellar to‘plamining hi- soblangan eskirish so‘m- masini hisobdan chiqarish 1 000 1080 9010 hisoblash qaydnomasi, limit-zabor kartalari 3 8510-hisobvaraq bo‘yicha qoldiqni (saldo) hisobdan chiqarish 62 8310 9310 Qayta baholash qayd- nomasi, schot fakturalar 4 Mebellar to‘plamini tuga- tishda moliyaviy natijani aks ettirish 80 9010 9110 Buxgalteriya hisob-ki- tobi, inventar kartochka- lar, moliyaviy hisobot shakllari Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxonada asosiy vositalarni tanlov asosida inventarizatsiya qilishda dastlabki narxi 750000 so‘m, amortizatsiya 250000 so‘mlik subyekt yetishmasligi aniqlandi. Hisobot yilining dekabr oyida bu subyekt shartnomaga ko‘ra uning narxi 166000 so‘m amortizatsiya o‘tkazish paytida auditorga shartnoma va qabul topshirish akti taqdim etilgan. Auditorlik tekshiruvi jarayonida korxona asosiy vositalaridan bir qismini sotib yuborganligi va bu muomalalar buxgalter tomonidan o‘z vaqtida hisobga olingmaganligi aniqlandi. Shuningdek, ushbu xo‘jalik muomalalari hisobot yilining 31 - dekabrigacha bo‘lgan holati bo‘yicha buxgalteriya hisobi schetlarida aks ettirilmaganligi tekshiruv jarayonida ma’lum bo‘ldi. Talab qilinadi: 1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘liq va to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, ushbu muomalalar bo‘yicha auditorlik dalolatnomasini rasmiylashtiring. 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. “DSHS” korxonasi mebel ishlab chiqarish bilan shug‘ullanadi. Korxona 2005-yilda tashkil topgan. 2012-yilda mebellarni obshivka qilishga moslashgan uskuna sotib olgan va hisob siyosatiga muvofiq tezlashgan amortizatsiya usulidan foydalanadi. Uskunani 2012-yildagi sotib olish bahosi 1000000 so‘m bo‘lgan. foydali xizmat muddati 5 yil va tugatish qiymati 100000 so‘mni tashkil etgan. 1 - yil 1000000-40 %; 2 - yil 600000-40 %; 3 - yil 360000-40%; 4 - yil 216000-40%; 5 - yil qoldiq-29600; Shu yilda amortizatsiya hisoblanishi kerak edi. Lekin xarajatlarni kamaytirish maqsadida buxgalter yillar yig‘indisi usulini tanlagan. Talab qilinadi: 1.Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Yo‘l qo‘yilgan xatolik va shu xatoliklarning korxonaga ta’sirini aniqlang? Masala. Chakana savdo korxonasi 160,0 ming so‘mlik bolalar assortimentidagi tovarlarni tekinga berdi. Tovarlarning xarid qilish qiymati - 160,0 ming so‘m. Mazkur hol qanday soliq oqibatlariga olib keladi keltirgan operatsiyalar buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar bilan aks ettiriladi: Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni So‘mma, ming so‘m Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit Berilgan tovarlarning tan- narxi hisobdan chiqarildi 160,0 9220 2810 Qayta baholash qayd- nomasi, schot fakturalar Tovarlarni hadya shart- nomasi bo‘yicha berish aks ettirildi 160,0 2810 9130 Hadya shartnomasi, yukxati Tovarlarni tekinga berish- dan ko‘rilgan zarar aks ettirildi 160,0 9430 2810 Buxgalteriya hisob-kitobi, inventar kartochkalar, mo- liyaviy hisobot shakllari Talab qilinadi: Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Korxona tomonidan joriy yilda binoning rekonstruksiyasi uchun 2 yil muddatga xorijiy valutada kredit olingan. Loyiha bo‘yicha o‘tgan yilning dekabr oyida ishlar tugatilgan va subyekt ishga tushirilgan. Hisobot yilida mazkur shartnoma bo‘yicha bank xizmati uchun va uning foizi uchun to‘lovlarni amalga oshirgan. Lekin o‘tgan yillarda olingan kreditor qarzlar o‘z vaqtida to‘lab berilmagan. Buxgalteriya hisobida valuta bo‘yicha kreditlar quyidagicha aks ettirilgan: Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish”schoti-1460000 so‘m; Kredit 5210-“Mamlakat ichkarisidagi valuta” schoti-1460000 so‘m; (Shu jumladan, 1340000 so‘m-kredit uchun foiz, 340000 so‘m – bank xizmati uchun). Talab qilinadi: 1. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 2.Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? Masala. Ta’sis hujjatlariga ko‘ra ma’suliyati cheklangan jamiyat ustav kapitali - 150000 ming so‘m. Jamiyat ta’sischi jismoniy shaxs bo‘lib, u ulush sifatida texnologik uskunani kiritdi. Uskunani yyetkazib berish bo‘yicha xarajatlar QQS bilan birga 2450000 so‘mni tashkil etdi. Uskuna - ulushning boshlang‘ich qiymati 16250 ming so‘m, uning korxona tomonidan kirim qilinishi quyidagi buxgalteriya o‘tkazmalarida aks ettirilgan: 1) Debet 4610-“Muassislarning ustav kapitali(fondi)ga badallar bo‘yicha qarzlari” schoti, - 15000 ming so‘m; Kredit 4610-“Muassislarning ustav kapitali(fondi)ga badallar bo‘yicha qarzlari” schoti, - 16250 ming so‘m. 2) Debet 0820-“Asosiy vositalarni sotib olish” schoti, -16250 ming so‘m; Kredit 8330-“Pay va qo‘yilmalar” schoti, -15000 ming so‘m. 3) Debet 0820-“Asosiy vositalarni sotib olish” schoti, - 245000 ming so‘m; Kredit 0820-“Asosiy vositalarni sotib olish” schoti, - 15000 ming so‘m. 4) Debet 0120-“Binolar, inshootlar va uzatkich moslamalar” schoti, - 15000 ming so‘m; Kredit 2310-“Yordamchi ishlab chiqarish” schoti, - 2450000 ming so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, yo‘l qo‘yilgan xatolarni aniqlang. 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxona uskuna sotib oldi. Oldi-sotdi shartnomasida uskunaning narxi AQSH dollarida ko‘rsatilgan - 15000$. Shartnomaga ko‘ra to‘lov (100%) Markaziy bankning to‘lov sanasidagi kurs bo‘yicha so‘mda amalga oshiriladi. To‘lov 5-sentabrda amalga oshirildi, uskuna esa 18-sentabrda olindi. AQSH dollarning so‘mga nisbatan kursi quyidagicha bo‘lgan: 5-sentabrda – 1 AQSH dollari 1422,6 so‘m; 18 sentabrda – 1 AQSH dollari 1426.24 so‘m; Uskunaning boshlang‘ich qiymati – 2139360 so‘mni tashkil qiladi. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala Korxona 4 yil muddat ichida foydalanish kutiladigan uskunani 1 750 000 so‘mga sotib oldi . Ushbu uskunani tugatish qiymati 175000 so‘mga baholangan .Mazkur uskuna bilan bog‘liq quyidagi operatsiyalar amalga oshirilgan: 1) Uskunani 2 - yili ishlatish davomida yangi tarkibiy qism uchun 140 000 so‘m to‘landi, uning foydalanish natijasida uskunaning unumdorligi 10% oshishi kutilmoqda. 2) Uchinchi yil davomida uskunani foydali xizmat muddatini 4 yildan 6 yilgacha oshirish imkonini yaratuvchi ta’mirlash uchun 930 000 so‘m to‘landi. 3) To‘rtinchi yil davomida uskunani ish holati yomonlashmasligi uchun amalga oshirilgan ta’mirlashga 250 000 so‘m sarflandi. Auditorlik tekshiruvi jarayoni natijasida ushbu operatsiyalar bo‘yicha korxona buxgalteri tomonidan quyidagi buxgalteriya provodkalari berilganligi aniqlandi: 1) Debet 0130-“Mashina va uskunalar” schoti; - 1 750 000 so‘m. Kredit 6010-“Mol yyetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti, - 1 750 000 so‘m. 3) Debet 0130-“Mashina va uskunalar” schoti; - 1 070 000 so‘m. Kredit 6010-“Mol yyetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti, - 1 070 000 so‘m. 4) Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schoti; - 250 000 so‘m. Kredit 6010-“Mol yyetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti, - 250 000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? Masala. Korxona buxgalteriyasi xizmat maqsadlari uchun foydalanish bilan bog‘liq motori 90 ot kuchiga teng bo‘lgan shaxsiy avtomobil bo‘yicha korxona xodimining xarajatlar so‘mmasini hisob-kitob qildi. Hisob-kitob quyidagi formula bo‘yicha amalga oshirilgan: K = A + YoMMX + TX, bu yerda; K - kompensatsiya so‘mmasi; A - avtomobil amortizatsiyasi; YoMMX - yonilg‘i-moylash materiallari xarajatlari; TX - texnik xizmat. Korxona buxgalteri tomonidan hisob-kitob bo‘yicha oylik kompensatsiyaning jami umumiy so‘mmasi 280 ming so‘m, deb baholangan, shu bilan bir vaqtda me’yor bo‘yicha 220 220 so‘m (62 920* x 3,5). - Me’yordan yuqori kompensatsiya 50 780 so‘m (260 000 - 210 220) xodimning jami daromadiga qo‘shiladi va unga belgilangan tartibda jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i solinadi. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar buxgalteriya hisobida xodimning shaxsiy avtomobilidan xizmat maqsadlarida foydalanish uchun kompensatsiya to‘lovlari bo‘yicha xarajatlar quyidagi yozuvlar bilan aks ettirilgan: T/r Xo‘jalik operatsiyasining mazmuni So‘mma, so‘m Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet kredit 1 Kompensatsiya to‘lash uchun bankdan kassaga pul mablag‘lari olindi 280 000 5010 5110 Chek, bank ko‘chirmasi, kirim kassa orderi, hisoblash qaydnomasi, limit-zabor kartalari 2 Me’yor doirasida kompensatsiya hisoblanishi va to‘lanishi aks ettirildi 220 220 9430 5010 Chiqim kassa orderi, to‘lov topshiriqnomasi, Qayta baholash qaydnomasi, schot fakturalar 3 Me’yordan yuqori kompensatsiya hisoblandi va to‘landi 50 780 9430 6710 6710 5010 Buxgalteriya hisob- kitobi, inventar kartochkalar, moliyaviy hisobot shakllari Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalarni to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshiring va auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. NOMODDIY AKTIVLAR AUDITI Masala. Korxona jismoniy shaxsdan xususiylashtirilgan kvartirani sotib oldi va uni nomoddiy aktiv sifatida 0490 «Nomoddiy aktivlar» schotiga o‘tkazildi. Notarial idorasiga sotish va sotib olish shartnomasini rasmiylashtirish uchun uning xizmatiga 52100 so‘m naqd pul to‘landi. Xaridor bilan hisob-kitob muomalalari korxonaning hisob-kitob schotidan xaridorning omonat kassasidagi shaxsiy schotiga 11000000 so‘m o‘tkazib berildi? Bu muomala uchun omonat bankining xizmatiga 78000 so‘m to‘lab berdi. Notarial idorasiga va omonat bankining xizmati uchun to‘langan 130100 so‘m chet tashkilotlar xizmati xarajatlariga hisobdan chiqarilgan. Buxgalteriya hisobida quyidagicha yozuv qilingan: 1. Notarial idorasining xizmatiga: Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schoti - 52100 so‘m; Kredit 5010 “Kassa”schoti - 52100 so‘m;. 2. Sotib olish qiymatiga; Debet 0490-“Boshqa nomoddiy aktivlar” schoti - 11000000 so‘m Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti - 11000000 so‘m . 3. Bank xizmati uchun: Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schoti - 78000 so‘m.; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti - 78000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxona dasturiy ta’minotni QQS bilan birgalikda 246000 so‘mga sotib oldi. Maslahat uchun firma tomonidan QQS bilan birgalikda 36000 so‘m to‘langan. Korxona buxgalteriya hisobida quyidagicha buxgalteriya yozuvlari qilingan. 1.Dasturiy ta’minotga to‘lov qilindi: Debet 6010 -“Mol yyetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti- 240000 so‘m; Kredit 5110 -“Hisob-kitob schoti” schoti - 240000 so‘m. 2.Dasturiy ta’minot sotib olindi: Debet 0830 -“Nomoddiy aktivlarni sotib olish” schoti- 200000 so‘m.; Kredit 6010 -“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti - 200000 so‘m. 3. Maslahat xizmati so‘mmasiga: Debet 9420 -“Ma’muriy-boshqaruv xarajatlari” schoti schoti -30000 so‘m; Kredit 6010 -“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti -30000 so‘m. 4. Dasturiy ta’minoti kirimga olindi - 200000 so‘m: Debet 0430 -“Dasturiy mahsulot” schoti- 200000 so‘m; Kredit 0830 -“Nomoddiy aktivlarni sotib olish” schoti . 5.Maslahat xizmati uchun to‘lov amalga oshirildi. Debet 6010 -“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti- 36000 so‘m; Kredit 5110 -“Hisob-kitob schoti” schoti - 36000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Tashkilot tovar belgisi ishlab chiqadi. Reklama agentligiga tovar belgisi ishlab chiqish yuzasidan firma xarajatlari 100000 so‘m, shu jumladan, QQS-20000 so‘m. Tovar belgisini ro‘yxatga olish xarajatlari 18000 so‘m. Hisob registrlarida quyidagiga buxgalteriya yozuvlari qilingan. Debet 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti – 120000 so‘m Debet 0830-“Nomoddiy aktivlarni sotib olish” schoti; Kredit 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti - 100000 so‘m Debet 6410-“ Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)”schoti - 20000 so‘m; Kredit 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti - 20000 so‘m. Debet 6990-“Boshqa majburiyatlar” schoti - 18000 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti - 18000 so‘m. Debet 9420-“Ma’muriy-boshqaruv xarajatlari” schoti - 18000 so‘m; Kredit 6990-“Boshqa majburiyatlar” schoti - 18000 so‘m. Debet 0410-“Patentlar, litsenziyalar va nou-xau” schoti - 100000 so‘m; Kredit 0830-“Nomoddiy aktivlarni sotib olish” schoti - 100000 so‘m. Debet 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti- 20000 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti - 20000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 3. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxona tovar belgisidan foydalanish huquqini 5-yilga 100000 so‘mga QQS so‘mmasi 20000 so‘mga sotib oldi. Buxgalteriya hisobida berilgan xo‘jalik muomalalari quyidagicha aks etdi: Debet 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti-120000 so‘m; Kredit 110-“Hisob-kitob schoti” schoti -120000 so‘m. Debet 0420-“Savdo markalari, mahsulot belgilari va sanoat namunalari” schoti -120000 so‘m; Kredit 6010 - “Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti -120000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. “Coca-cola”firmasida 2006 - yili 1-dekabrda 10 000$ qiymatli shartnoma imzolandi “Pepsi” firmasi yaxna ichimliklar savdosi bilan Pepsi firmasi 10- dekabrda 10000$ so‘mmani “Coca-cola” firmasiga to‘lab bergan. Ammo Coca-cola ichimliklari 2007- yilda yetkazib berilishi kelishilgan Coca-cola firmasi bosh buxgalteri 10000$ so‘mmasini 9010 schotiga kirim qilgan 2006- yilda firmaning soliqqa tortilguncha foydasi 300 000$ coliq stavkasi 20% tashkil etadi. Talab qilinadi: Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. “Dilnoza” korxonasi o‘z nomoddiy aktivini boshqa tashkilotga sotdi. Nomoddiy aktivning boshlang‘ich qiymati-700000, amortizatsiya 350000, shartnoma qiymati (QQS bilan) 950000. nomoddiy aktivdan voz kechish shartnomasini ro‘yxatdan o‘tkazish uchun boj 100000 so‘m. QQS ni hisoblash: [950000-(700000-350000)]*20%/120=100000 so‘m; Moliyaviy natija: 950000-100000-350000-100000=400000 so‘m; Yuqoridagi muomalalarga buxgalter tomonidan quyidagi provodkalar berilgan. 1) Debet 4010-“Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schotlar” schoti;-950000 so‘m; Kredit 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti - 950000 so‘m; 2) Debet 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti; -100000 so‘m; Kredit 6990-“Boshqa majburiyatlar” schoti, -100000 so‘m; 3) Debet 6990-“Boshqa majburiyatlar” schoti; -100000 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti, - 100000 so‘m. 4) Debet 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti; -100000 so‘m; Kredit 9320-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foyda” schoti, -400000 so‘m; 5) Debet 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti, -950000 so‘m; Kredit 4010-“Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schotlar” schoti;- 950000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 4. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Ishlab chiqarish korxonasi boshqa korxonani 100 mln so‘mga sotib oldi. Sotib olinayotgan korxonaning balans ma’lumotlariga ko‘ra, uning aktivlari qiymati 80 mln majburiyatlar so‘mmasi 15 mln so‘mga teng. Hosil bo‘lgan gudvill so‘mmasi 20 mln korxona hisob siyosatiga ko‘ra gudvillning foydali xizmat muddati 10 yil, deb belgilangan. Debet 2010-“Asosiy ishlab chiqarish” schoti; - 83333 so‘m; Kredit 0480-“Gudvill” schoti - 83333 so‘m. Talab qilinadi: 1.Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 2.Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? Masala. “Feruza” XF balansida nomoddiy aktiv mavjud bo‘lib, uning boshlang‘ich qiymati - 1000 ming, amortizatsiya – 200 ming so‘mni tashkil qiladi. Inventarizatsiya natijasida ushbu nomoddiy aktivdan kelgusida foydalanish maqsadga muvofig emas. Ushbu muomalalarga buxgalter quyidagicha yozuv berilgan. Debet 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti; - 1200000; Kredit 0470-“ Mualliflik huquqi” schoti- 1200000; Debet 9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” schoti;– 800000; Kredit 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti, – 800000. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. “Sharq” XF mualliflik sharti bo‘yicha 1 mln. so‘m to‘lab, “Buxgalteriya hisobi nazariyasi” kitobini 5 yil davomida 400 ming nusxada nashr qilish huquqini sotib oldi. Hisob siyosatida amortizatsiya hisoblash usuli to‘g‘ri chiziqli usul, deb tanlangan. Yil davomida hisoblangan amortizatsiya so‘mmasiga berilgan provodka Debet 2010 - “Asosiy ishlab chiqarish” schoti - 400000 so‘m; Kredit 0500-“Nomoddiy aktivlar eskirishi” - 400000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? MOLIYAVIY QO‘YILMALAR (INVESTITSIYALAR) AUDITI MAVZU BO‘YICHA MASALALAR Masala. Korxona qimmatli qog‘ozlar sotib olish maqsadida uch oyga yillik stavkasi 55% bo‘lgan miqdorda 300000 so‘m kredit oldi. Remoliyalashtirish stavkasi 60%. To‘lanishi shart bo‘lgan kreditdan foydalanish foiz so‘mmasi quyidagicha hisoblangan. 300000 55% / 12x3=41250; Qimmatli qog‘ozlar 300000 so‘mga sotib olingan buxgalteriyada quyidagicha provodkalar berilgan: Olingan kredit so‘mmasiga: Debet 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti-300000 so‘m; Kredit 6810-“Qisqa muddatli kreditlar” schoti - 300000 so‘m, Kirimga olingan aksiyalarga to‘langan so‘mmaga: Debet 0610 - “Qimmatli qog‘ozlar”schoti-300000 so‘m; Kredit 5110 -“Hisob-kitob schoti” schoti-300000 so‘m. Hisobga olingan kredit foizi so‘mmasiga: Debet 9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” schoti-41250 so‘m; Kredit 6810-“Qisqa muddatli kreditlar” schoti 41250 so‘m, To‘langan kredit foizi so‘mmasiga: Debet 6810-“Qisqa muddatli kreditlar” schoti- 41250 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti-41250 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshiring va holatga baho bering. Masala. Kompaniya boshqa kompaniyaga tegishli obligatsiyalarni 10000000 so‘mga sotib oldi. Ularning nominal qiymati 8500000 so‘m Obligatsiyalar bo‘yicha yillik 20 % daromad har 6 oyda to‘lab berilishiga kelishilgan.Obligatsiyani sotib olish va nominal qiymati o‘rtasidagi farq 10000000-8500000--1500000 so‘m muomala davri - 5 yil. Obligatsiyani sotib olish qiymatiga: Debet-0610 “Qimmatli qog‘ozlar” schoti-10000000 so‘m; Kredit-5110 “Hisob-kitob schoti” schoti-10000000 so‘m; Yarim yildan so‘ng obligatsiyaning yillik stavkasining yarmi miqdorida daromad olingan (8500000*10%) 850000 so‘m: Debet-4010-“olingan dividend” schoti-850000 so‘m; Kredit 4610-“Dividend ko‘rinishidagi daromad” schoti- 850000 so‘m Bir vaqtning o‘zida obligatsiyani sotib olish va nominal qiymati urtasidagi farq amortizatsiyalandi, (1500000*10%)-150000 so‘m: Debet-9430-”Foiz ko‘rinishidagi xarajat” schoti-150000 so‘m; Kredit-0610-“Qimmatli qog‘ozlar” schoti-150000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 4. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Tekshirilayotgan korxona tomonidan muassis yuridik shaxsga 2 800 ming so‘m dividend hisoblab yozilgan. U tayyor mahsulot (qurilish materiallari) bilan to‘langan. 2520 ming so‘mlik mahsulot berilgan, uning tannarxi - 2000 ming so‘m. To‘lov manbayida korxona ushlab qoladigan soliq so‘mmasi 280 ming so‘mni (2800 x 10%) tashkil etgan. Korxona umumbelgilangan soliqlarni to‘lovchi korxona hisoblanadi. Hisobda dividendlarni mahsulot bilan to‘lash quyidagi yozuvlar bilan aks ettiriladi: № Xo‘jalik operatsiyasining mazmuni So‘mma (ming so‘m) Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Debet kredit 1 Dividendlar hisoblab yozilgan 2 800 8710 6610 2 Dividendlar tarzidagi daromadlardan soliq ushlangan va budjetga o‘tkazilgan 280 6610 6410 6410 5110 3 Dividendlar hisobiga mahsulotni berish aks ettirilgan 2 100 6610 9010 4 Dividendlar hisobiga berilgan mahsulot qiymatidan QQS hisoblab yozilgan (2 100 x 20%) 420 6610 6410 5 Berilgan mahsulotning tannarxi hisobdan chiqarilgan 2 000 9110 2810 6 Sof tushumdan majburiy ajratmalar hisoblab yozilgan: Pensiya jamg‘armasiga (2 100 x 1,6%) 33,6 9430 6520 Yo‘l jamg‘armasiga (2100 x 1,4%) 29,4 Ta’lim muassasalarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg‘armasiga (2 100 x 0,5%) 10,5 Talab qilinadi: 1. Yuqorida keltirilgan muomalalar korxona buxgalteri tomnidan to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Xato va kamchiliklar ro‘yxati jadvalini tuzing. Masala. Korxona avval sotib olgan obligatsiyani boshqa korxonaga sotdi balans qiymati- 5000000 so‘m, sotish qiymati –4200000 so‘m. Ushbu muomalalar quyidagicha buxgalteriya provodkasi berilgan: Obligatsiyani sotishdan tushgan tushum: Debet -5110-“Hisob-kitob schoti” schoti -4200000 so‘m; Kredit -9220 schoti -“Boshqa aktivlarning sotilishi va chiqib ketishi” -4200000 so‘m; Obligatsiyalarni balans qiymati hisobdan chiqarildi: Debet 9220 schoti -“Boshqa aktivlarning sotilishi va chiqib ketishi” schoti -4200000 so‘m, Kredit 0160 schoti -“Qimmatli qog‘ozlar” schoti-4200000 so‘m; Sotishdan olingan zarar (foyda) aniqlandi: Debet 9610 schoti -“foiz ko‘rinishidagi xarajat” schoti -800000 so‘m, Kredit 9210 schoti -“aktivlarning sotilishi” schoti -800000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? Masala. "MAKSAM-CHIRCHIQ" OAJda o‘tkazilayotgan auditorlik tekshiruvi jarayonida auditorlarga jamiyat buxgalterlari tomonidan jamiyatga chet ellik aksiyador tomonidan investitsiya majburiyatlarining bajarilishi bo‘yicha operatsiyalar hisobini yuritishga doir quyidagi masalalarda tushuntirish berishlarini iltimos qildi: 1. Korxona investitsiya majburiyatlarining yuzaga kelishini qanday aks ettirishi lozim: a) ular tegishli oldi-sotdi shartnomasini imzolash paytida to‘liq hajmda aks ettiriladimi; b) ular amalda kiritilishiga qarab tegishli miqdorlarda hisoblab yozilib, so‘ndiriladimi? 2. Investitsiya majburiyatlarini hisoblab yozish va so‘ndirish qanday buxgalteriya provodkalari bilan aks ettiriladi? 3. Korxona valuta kursidagi farqni investitsiya majburiyatlarini hisobga olish hisobvaraqlari bo‘yicha hisob-kitob qilishi kerakmi? Talab qilinadi: 1.Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? 2.Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? Masala. Korxona 1400000 so‘mga aksiyalarni xarid qildi. Aksiyalarning nominal qiymati 1100000 so‘m. Korxona aksiyalarining ushbu paketi 13 oydan keyin sotishni rejalashtirgan. Aksiyalarning xarid narxi va nominal qiymati orasidagi farq 300 000 so‘m (1400-1100) 13 oy mobaynida teng ulushlar bilan hisobdan chiqariladi hamda korxonaning moliyaviy faoliyati bo‘yicha xarajatlar sifatida e’tirof etiladi. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar uchun buxgalteriyada quyidagicha yozuvlar qilingan: 1. Aksiya xarid qilindi: Debet 0610- “Moliyaviy qo‘yilmalar” schoti -1400000 so‘m; Kredit 5110 “Hisob-kitob” schoti -1400000 so‘m. 2)Nominal va xarid qiymat orasidagi farq bir me’yorda hisobdan chiqarildi: Debet 6990 “Boshqa kreditorlar bilan hisob-kitoblar” schoti -23100 so‘m; Kredit 0610- “Moliyaviy qo‘yilmalar” schoti -23100 so‘m, Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteriyasi tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshiring. Masala. Korxona ta’sischilari bilan kelishilgan holda aksiyalarni bozor qiymati bo‘yicha ustav kapitaliga ulush hisobida beradi. Nominal qiymati bo‘yicha aksiyalar paketining qiymati 850000 so‘m. Berilayotgan aksiyalar paketining bozor qiymati 1400000 so‘mni tashkil etadi Talab qilinadi:Yuqoridagi muomalalarni buxgalteriyada hisobga olish uchun buxgalterga auditor sifatida amaliy yordam ko‘rsating. 12-MAVZU: TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR AUDITI MAVZU BO‘YICHA MASALALAR Masala. Korxona chet tashkilot kuchi bilan sex qurmoqda. Buning uchun qurilish tashkiloti bilan pudrat shartnomasi tuzildi .Shartnomaga ko‘ra pudrat tashkiloti obyektni zarur materiallar bilan ta’minlashi, shuningdek, ularning saqlanishi va qurilish subyektigacha tashilishini tashkil qilishi kerak. Buyurtmachining o‘z omborida pudrat tashkilotiga berish majburiyatini olgan 3000000 so‘mlik so‘mmadagi materiallar, shu jumladan QQS-500 000 so‘m mavjud. Pudratchi uchun sexning umumiy smeta qiymati 70 mln so‘m (QQS bilan birga) Buyurtmachi subyektni 70 mln so‘mlik qiymat bo‘yicha kirim qiladi. Talab qilinadi: 1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? Masala. Shakar ishlab chiqarish zavodidan temiryo‘l orqali ulgurji savdo tashkilotiga 25 tonna shakar jo‘natilgan. Yuk ortilgan vagon belgilangan stansiyaga 21.12.da kelgan va yuklarni tushirishga berilgan. Shakarni qabul qilish paytida 23.12 kuni dalolatnoma rasmiylashtirilib, komissiya tarkibiga ombor mudiri T.Nizomov va O.Egamovlar va buxgalter N.Qosimovlar kiritilgan. Dalolatnomada ko‘rsatilishicha mol yetkazib beruvchining hujjatiga muvofiq 25000 kg shakar, har bir kilogrammi 120 so‘mdan umumiy so‘mmasi 3000000 so‘mni tashkil qiladi. Shakarni tortib ko‘rilganda 150 kg shakar so‘mmasi 18000 so‘m kam kelganligi ko‘rsatilgan. Qabul qilish dalolatnomasiga asosan 24850 kg shakar buxgalteriyada kirimga olingan. Kamomad so‘mmasi 2010 «Ishlab chiqarish xarajatlari» schotiga hisobdan chiqarilgan. Dalolatnoma hech kim tomonidan tasdiqlanmagan. Shakarni tashish paytidagi tabiiy kamayish normasi 0,15% etib belgilangan. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshiring va holatga baho bering. Masala. Auditorlik tekshiruvi jarayonida auditor quyidagilarni aniqladi: Hisobot davri boshiga materiallar qoldig‘i 2000 ming so‘m bo‘lib, hisobot davrida asosiy ishlab chiqarish uchun 1000 ming so‘mlik, yordamchi ishlab chiqarishga 200 ming so‘mlik, transport vositalarining remonti uchun 50 ming so‘mlik, boshqaruv extiyojlari uchun 10 ming so‘mlik, yotoqxonani ta’mirlash uchun 70 ming so‘mlik material sarflangan. Ushbu muomalalarni aks ettirish uchun buxgalteriya hisobida quyidagi yozuvlar qilingan: Debet 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» -1000 ming so‘m; Debet 2310 «Yordamchi ishlab chiqarish» -200 ming so‘m; Debet 2510 «Umumishlab chiqarish xarajatlari» -60 ming so‘m; Debet 9410 «Sotish xarajatlari» -70 ming so‘m; Debet 9420 «Ma’muriy-boshqaruv xarajatlari» -180 ming so‘m; Kredit 1000 «Materiallar» -1330 ming so‘m. Talab qilinadi: Materiallarni hisobdan chiqarish bilan bog‘liq noto‘g‘ri buxgalteriya provodkalarini aniqlang. Auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Chakana savdo faoliyati bilan shug‘ullanuvchi korxona tomonidan ikki kamerali sovutkich 800 ming so‘mga sotildi. Uning xarid qiymati 620 ming so‘mni tashkil qiladi. Ushbu tovarda yashirin nuqsonlar borligi aniqlanganligi sababli xaridor bir haftadan keyin uni qaytarib berdi, o‘z navbatida, unga o‘zi to‘lagan to‘lov so‘mmasi qaytarildi. Korxonada tovarlar hisobi sotish narxi bo‘yicha yuritilgan. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi operatsiyalar quyidagicha buxgalteriyada hisobga olingan: T/r Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni So‘mma, so‘m Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit 1 Xaridorga sotilgan tovar uchun tushum olindi 600 000 6990 5010 Tovarni qabul qilish yuk- xati 2 Sotilgan tovar qiymati hisobdan chiqarildi 600 000 2920 9120 9120 2980 Tovarni qabul qilish yuk- xati, kassa chiqim orderi 3 Sotilgan tovar bo‘yicha savdo ustamasi hisobdan 280 000 9020 9040 Buxgalteriya ma’lumotnomasi-hisob- chiqarildi kitobi 4 Xaridor tomonidan tovarni qaytarish aks ettirildi 600 000 9040 6990 Qo‘shimcha hisobvaraq- faktura 5 Xaridorga pul so‘mmasini qaytarish aks ettirildi 600 000 5010 9020 Buxgalteriya ma’lumotnomasi-hisob- kitobi 6 Tovarning sotish qiymati va qaytarilgan tovarga savdo ustamasi tiklandi 800 000 280 000 9120 2920 Buxgalteriya ma’lumotnomasi-hisob- kitobi 7 Yalpi tushumga tuzatishlar kiritildi 600 000 2980 9120 Buxgalteriya ma’lumotnomasi-hisob- kitobi Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Korxona mol yetkazib beruvchidan 270000 so‘mlik (QQS 45000) qurilish materiallari sotib oldi .shartnomada 45% oldindan tulov nazarda tutilgan .kolgan so‘mma 2 oyga kechiktiriladi. To‘lov muddati kechikkani uchun kechiktirilgan so‘mmaning 7% miqdorida haq to‘lanadi. Debet 4310-“Tovar yetkazib beruvchi va pudratchilarga TMB hisobidan berilgan bo‘naklar” schoti -21500 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti -21500 so‘m; Debet 1050-“Qurilish mollari” schoti-225000 so‘m; Kredit 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti-225000 so‘m; Debet 4410-“Soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar” schoti -45000 so‘m; Kredit 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” -schoti -45000 so‘m; Debet 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” -schoti -148500 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti -148500 so‘m; Debet 9610-“Foizlar ko‘rinishidagi xarajatlar” schoti -10395 so‘m; Kredit 6920-“To‘lanadigan foizlar” schoti -10395 so‘m; Debet 6920-“To‘lanadigan foizlar” schoti -10395 so‘m; Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti -10395 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. To‘qimachilik korxonasi may oyida bo‘yoq sotib olish va sarflash bo‘yicha quyidagi operatsiyalar amalga oshirgan. - 2-mayda 1 kg uchun 1200 so‘mdan 100 kg bo‘yoq olidi; - 9-mayda 1 kg uchun 1170 so‘mdan 300 kg bo‘yoq olindi; - 12-mayda ishlab chiqarishga 210 kg bo‘yoq sarflandi: - 20-mayda 140 kg bo‘yoq sarflandi; - 25-maydan 1 kg uchun 1230 so‘mdan 500 kg bo‘yoq olindi; - Korxonada 1-may holatiga bo‘yoq zaxirasi bo‘lmagan. Korxona uzliksiz hisob tizimidan fodalanadi; Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? Masala. Korxona materiallar qiymatini hisob bahosi bo‘yicha aks ettiradi. Oktyabr oyi boshidagi holatga ko‘ra quyidagilar hisobda turgan; - Ombordagi material qoldig‘i -600000 so‘m. - 1610-“Materiallar qiymatidagi og‘ishlar” schotning kreditidagi saldo 80000 so‘m. - Oktabrda hisob bahosi bo‘yicha 800000 so‘mlik materiallar kirim qilindi. Mol yetkazib beruvchilar hisob-kitob hujjatlariga ko‘ra materiallarni tannarxi 720000 (QQS 120000 so‘m) tashkil qiladi. Oktabrda 1150000 so‘mlik hisob bahosi bo‘yicha material asosiy ishlab chiqarishga sarflandi. Debet 1010-“Xomashyo va materiallar” schoti - 800000 so‘m; Kredit 1510-“Materiallarni tayyorlash va sotib olishning hisobvaraqlari” schoti -800000 so‘m; Debet 4410-“Soliq bo‘yicha bo‘nak to‘lovlar” schoti - 120000 so‘m; Kredit 6010-“Mol yetkazib beruvchilarga to‘lanadigan schotlar” schoti -120000 so‘m. Debet 1510-“Materiallarni tayyorlash va sotib olishning hisobvaraqlari” schoti -200000 so‘m; Kredit 6010-“Materiallar qiymatidagi og‘ishlar” schoti -200000 so‘m. Talab qilinadi: 1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirilgan muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? Masala. Auditorlik tekshiruvi jarayonida yagona soliq to‘lovi va QQS to‘lovchisi bo‘lgan korxona subyekt qurilishidan ortib qolgan qurilish materiallarini 1 050 ming so‘mga sotganligi, shu jumladan bunda QQS 175 ming so‘mni tashkil etganligi aniqlandi. Ushbu qurilish materiallarining haqiqatdagi tannarxi 600 ming so‘mni tashkil qilgan. Xaridor tegishli to‘lovni korxonamizning hisobraqamiga to‘liq hajmda o‘tkazib bergan. O‘z navbatida korxona buxgalteri tomonidan 21-sonli BHMSga muvofiq, mazkur operatsiyalar buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettirilganligi aniqlandi: T/r Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni So‘mma, ming so‘mda Hisobvaraqlar Korresponden- siyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit 1. Materiallarni xarid qiluvchidan pul mablag‘larining kelib tushishi aks ettirildi 1 050 5010 6010 Oldi-sotdi shartnomasi, bank ko‘chirmasi, kassa kirim va chiqim orderlari 2. Ilgari olingan bo‘nak hisobga olindi 1 050 6010 4010 Shartnoma, bank ko‘chir- masi va materiallar harakati bo‘yicha oborot qaydnomasi 3. Materiallarni sotish aks ettirildi 1 050 6410 9220 Yukxati, hisobvaraq- faktura, limit-zabor kartalari 4. Hisoblab yozilgan QQS aks ettirildi 175 9220 4010 Kassa chiqim orderi, hisobvaraq-faktura 5. Materiallarning sotib olish qiymati hisobdan chiqarildi 600 9320 1090 Oldi-sotdi shartnomasi, Yukxati, hisobvaraq-fak- tura Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar buxgalteriya hujjatlari va schotlarida to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. Masala. Tekshirilayotgan korxona 1000 kg moyli bo‘yoq sotib olgan. Buxgalter tomonidan materiallar hisobi haqiqiy tannarx bo‘yicha yuritilgan. Yetkazib beruvchining hisob-kitob hujjatlariga muvofiq 1 kg bo‘yoq narxi 3700 so‘mni tashkil etgan, shu jumladan QQS - 617 so‘m. Bo‘yoq vositachi tashkilot orqali sotib olinib, uning xizmatiga haq to‘lash bo‘yicha xarajatlar 120 000 so‘mni, shu jumladan QQS 20 000 so‘mni tashkil etgan. Korxona buxgalteri tomonidan yuqorida keltirgan operatsiyalar buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda aks ettirilgan: Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni So‘mma, ming so‘m Hisobvaraqlar korrespondensiyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit Moyli bo‘yoq kirim qilindi (3700 x 1 000) 3 700 1010 6010 Shartnoma, hisob-kitob hisobvarag‘idan bank ko‘chirmasi Vositachi tashkilotning xizmatiga haq to‘lash bo‘yicha xarajatlar hisobga olindi 120 1010 6010, 6990 Shartnoma O‘tkazib beruvchiga bo‘yoq qiymati va vositachi tashkilotning xizmat haqi to‘landi 3 820 6010, 6990 5110 Yukxat, hisobvaraq-faktura Talab qilinadi: 1. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar buxgalteriya hujjatlari va schotlarida to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik hisoboti uchun ma’lumot tayyorlang. 2. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 3. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? PUL MABLAG‘LARI AUDITI MAVZU BO‘YICHA MASALALAR Masala. Yangi tashkil etilgan korxonaning hisob raqamidan uning kassasiga 5400 ming so‘m olingan. Shundan 4 600 ming so‘m oyning 2-yarmi uchun ish haqi to‘lashga; 600 ming so‘m xizmat safari xarajatlariga; 200 ming so‘m xo‘jalik ehtiyojlariga sarflangan. Korxona buxgalteri tomonidan esa yuqoridagi muomalalar quyidagi buxgalteriya yozuvlari va hujjatlari asosida hisobga olingan: T/r Xo‘jalik operatsiyalarining mazmuni So‘mma (ming so‘mda) Hisobvaraqlar Korresponden- siyasi Yozuvlarni tasdiqlovchi hujjatlar Debet Kredit 1 Korxona kassasiga uning hisob raqamidan pul mablag‘lari kelib tushganligi aks ettirildi 5 300 5110 5210 Kassir hisoboti, chiqim kassa orderi, xizmat safari haqidagi buyruq, bo‘nak hisobi 2 Korxona xodimlariga ish haqi bo‘yicha qarzlar to‘lovi aks ettirildi 4 500 6510 5110 Kassir hisoboti, chiqim kassa orderi, 3 Xizmat safari xarajatlari uchun so‘mmalarni hisobdorga berish aks ettirildi 500 4120 5210 Kassir hisoboti, chiqim kassa orderi, xizmat safari haqidagi buyruq, bo‘nak hisobi 4 Xo‘jalik xarajatlari uchun so‘mmalarni berish aks ettirildi 100 4220 5210 Ish haqini berish uchun qaydnoma Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim?Я 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? Masala. Ishlab chiqarish korxonasini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazish vaqtida quyidagilar aniqlandi: 1) Korxona xodimlariga meditsina xizmati ko‘rsatish uchun pul to‘langan: Debet 2510 “Umumishlab chiqarish xarajatlari” schoti – 3000000; Kredit 5110 “Hisob-kitob schoti” schoti- 3000000; 2) Korxona xodimlari farzandlarining dam olishlari uchun lagerga putyovka olingan: Debet 9430 “Boshqa operatsion xarajatlar” schoti – 1500000; Kredit 5110 “Hisob-kitob schoti” schoti- 1500000; 3) Oborot mablag‘larini to‘ldirish uchun olingan qisqa muddatli kredit foizi to‘langan: Debet 6810 “Qisqa muddatli kreditlar” schoti – 74000; Kredit 5110 “Hisob-kitob schoti” schoti – 74000; 4) 8- mart «Xotin-qizlar bayrami» munosabati bilan sovg‘a olingan: Debet 9420 “Ma’muriy-boshqaruv xarajatlari” schoti – 270000; Kredit 5010 “Kassa” schoti – 270000. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Xarajatlarni hisobga olishdagi xatoliklarni aniqlang. Masala. 10 - fevralda savdo tashkiloti bosh kassasi inventarizatsiya qilindi. Bosh kassir auditorlar komissiyasiga naqd 125000 so‘m borligini e’lon qildi. Kassa hisoboti ma’lumoti bo‘yicha shu kun boshiga naqd pul qoldig‘i 25600 so‘m bo‘lgan. 10 - fevral kuni № 151 - kassa kirim orderi bo‘yicha 1-kassaga 30000 so‘m pul tushgan va shu so‘mma kirim qilingan. Shuningdek 2-kassaga tushgan 27000 so‘m № 152 - kassa kirim orderi bo‘yicha kirim qilingan. 10 - fevraldagi № 137- kassa chiqim orderi bo‘yicha bankka 44800 so‘m topshirilgan. Bosh kassir quyidagi shaxslarga maoshgacha pul berganligini tushuntirish xatida ko‘rsatib o‘tgan: Sotuvchi S.G.Hamidovaga 55000 so‘m. Ishchi A.SH.Ahmedovaga 40000 so‘m. Kassir L.A. Abdullayeva 35000 so‘m. Kassir fikri bo‘yicha bu so‘mmalar ish haqi beriladigan kun yuqoridagi shaxslardan ushlab qolinadi. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Inventarizatsiya bilan bog‘liq tadbirlarni amalga oshiring. Holatga baho bering. Masala. Bank tomonidan korxona kassasiga naqd pul qoldig‘i me’yori 20000 so‘m qilib belgilangan. Tekshirilayotgan davr mobaynida 5010-«Kassa» schoti bo‘yicha registrda hamda kassa hisobotida naqd pul qoldig‘i ko‘rsatilgan. 1-fevralda 35000 so‘m; 18-fevralda 760000 so‘m; 1-martda 220000 so‘m; 1-aprelda 286500 so‘m; 15-aprelda 148700 so‘m; 2-mayda 137000 so‘m; 15-mayda 128000 so‘m; 5- iyunda 472700 so‘m; 1-iyulda 127000 so‘m; 10-iyulda 168000 so‘m; 1-avgustda 113000 so‘m; 10-sentabrda 157000 so‘m; 10-Oktabrda 158000 so‘m; 12-dekabrda 158000 so‘m. Savdo korxonalari uchun ish haqi berish sanasi har oy uchinchi yoki o‘n yettinchi kuni qilib belgilangan. Talab qilinadi: Kassada inventarizatsiya qoidalari buzilgan yoki yo‘qligini aniqlang? Masala. Aprel oyida korxonada 400 dollar valuta sotildi. Valuta sotilgan sanada valuta kursi 1dollar = 2054,5 so‘mni tashkil qilgan. Bu muomala korxona buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettirilgan: 1. Realizatsiya qilingan valuta so‘mmasi joriy schotidan hisobdan chiqarildi: Debet 5710-“O‘tkazilgan yo‘ldagi pullar (turlari bo‘yicha)” schoti -821800 so‘m; Kredit 5220-“Chet eldagi valuta schoti” schoti -821800 so‘m; 2. Realizatsiya qilingan valuta so‘mmasi bo‘yicha hisob-kitob schotiga pul kirim qilindi: Debet 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti -821800 so‘m. Kredit 5710-“O‘tkazilgan yo‘ldagi pullar (turlari bo‘yicha)” schoti -821800 so‘m, 3. Valuta sotilgani uchun bankning komission xizmat haqi hisobdan chiqarildi: Debet 9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” schoti -2650 so‘m. Kredit 5110-“Hisob-kitob schoti” schoti -2650 so‘m, 4. Valutani sotish bo‘yicha foyda so‘mmasi aks ettirildi: Debet 5710-“O‘tkazilgan yo‘ldagi pullar (turlari bo‘yicha)” schoti -1600 so‘m. Kredit 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti -1600 so‘m. Debet 9220-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi” schoti -1600 so‘m, Kredit 9320-“Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foyda” schoti -1600 so‘m, Talab qilinadi: Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik dalolatnomasini tuzing. Masala. Kontrakt bo‘yicha Polshaga 6120 dollarga uskunalar sotildi. Valutaga sotilgan asosiy vositalar korxona buxgalteri tomonidan buxgalteriya hisobida quyidagicha buxgalteriya yozuvlari orqali hisobga olingan: Debet 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foyda” schoti -400000 so‘m; Kredit 0130-“Mashina va uskunalar” schoti -400000 so‘m. Debet 0230-“Mashina va uskunalarning eskirishi” schoti -392000 so‘m; Kredit 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foyda” schoti -392000 so‘m; Debet 4010-“Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schotlar” schoti -979200 so‘m; Kredit 9210-“Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foyda” schoti -979200 so‘m; Debet 4710-“Xodimlarning kreditga berilgan tovarlar bo‘yicha qarzlari” schoti -195840 so‘m; Kredit 6410-“Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar (turlari bo‘yicha)” schoti -195840 so‘m. Xaridor to‘lovni ikki marta amalga oshiradi. 1) 15.08. sanada 35000 doll. 868000 so‘m. Shu sanada 1 doll.= 24,8 so‘m. 2) 06.09. sanada 5000 doll. 126000 so‘m. Shu sanada 1 doll. = 25,2 so‘m. Uskuna jo‘natish qabul-topshirish akti bo‘yicha 10.09.da amalga oshirildi. Shu sanada doll. kursi 25,4 so‘mni tashkil etgan. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim; 2. Ushbu holatda auditor qanday audit usullaridan foydalanishi lozim? 3. Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim? Masala. Auditor bosh daftar va kassa daftarini schotlari oborotlarini tekshirib bir necha xo‘jalik muomalalariga oydinlik kiritdi. Bosh daftar hamda kassa daftarida quyidagicha provodkalar keltirilgan. Debet 5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari” schoti; Kredit 2310-“Yordamchi ishlab chiqarish” schoti. Debet 5010-“Milliy valutadagi pul mablag‘lari” schoti; Kredit 9030-“Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar” schoti. Boshlang‘ich hujjatlar va unga ilova hujjatlarida kassaga naqd pul tushganligi ma’lum bo‘ldi. Naqd pul quyidagilar uchun tushgan: A) Korxona avtotransportlaridan foydalanganlik uchun 8500 so‘m; B) Omborda ba’zi tovarlarni saqlaganligi uchun 12000 so‘m; С) Ortish tushirish xizmatlari uchun 10800 so‘m. Talab qilinadi: 1. Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me’yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim? 2. Korxona buxgalteri tomonidan yuqoridagi muomalalar to‘g‘ri hisobga olinganligini tekshirib, auditorlik dalolatnomasini tuzing. Masala. Tekshirilayotgan korxona chakana savdo bilan shug‘ullanadi. Korxona do‘konlarining biri Paynet xizmatlarini ko‘rsatgan. Unga maxsus hisobvaraq ochilib, avval-boshdan 1 500 000 so‘m o‘tkazilgan. Quyida ko‘rsatilgan Paynet xizmatlari bo‘yicha oylik yakuniy hisobotlar ilova qilingan. Tranzaksiya bo‘yicha agentning yakuniy hisoboti Provayder Servis So‘mma Hisob- varaqqa so‘mma Agentning vositachilik haqi Tranzaksiya- lar soni Yüklə 3,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|