161
gli.Tugunchasi ustki. Ba'zi turkumlarida tugunchasi tangachabarglar bilan o‘ralib
xaltachalarga aylanadi. Mevasi uch qirrali yoki dumaloq yong‘oqcha.
Ahamiyati. Oila vakillarining ayrim turlari manzarali va em – xashak
o‘simligi sifatida foydalaniladi.
ISh TARTIBI VA TOPShIRIQLAR.
1.Gerbariylardan foydalanib, hiloldoshlar oilasining morfologik belgilarini
o‘rganing, turkumlariin aniqlagich yordamida aniqlang.
2.Oilaning keng tarqalgan vakillaridan birining morfologik jihatdan tahlil
qiling. Bunda bargning poyada joylashishiga, poyaning uch qirraliligiga,
to‘pguliga, changchi va urug‘chilar soniga e'tibor bering. Ularni rasmlarini chizing.
Gul formulasini tuzing.
P
6-10
A
3
G
(2-3)
3. Oila vakillaridan quyida keltirilgan o‘simliklarning lotincha va
o‘zbekcha nomlarini yozib oling.Scirpus-Qiyoq, Cyperus- Salomalik, Carex- rang,
Cladium- kladium, qilich o‘t, Bolboschoenus- Suv hilol.
BUG‘DOYDOShLAR, (G‘ALLADOShLAR) OILASI- POACEAE.
Morfologik ta'rifi. Bug‘doydoshlar oilasi 700 turkum va 7500-10000 turni
o‘z ichiga oladi. Ular er yuzining hamma qit'alarida tarqalgan. Bu oilaga bir yillik,
ikki va ko‘p yillik o‘t o‘simliklar ba'zan, buta va darxtlar kiradi. Ularning poyasi
ingichka, naysimon, bo‘g‘imlarga bo‘lingan. Bo‘g‘imlari bo‘rtgan ichi berk,
bo‘g‘im oraliqlarining ichi esa bo‘shliqdan iborat. Barglari oddiy, bandsiz, ba'zan
bandli, poyada ketma-ket joylashgan. Ular poyani o‘rab turadigan, naysimon uzun
qindan va tasmasimon, nashtarsimon, ba'zan tuxumsimon yoki bigizsimon shaklga
ega bo‘lgan barg yaproqlaridan iborat. Barg qinining barg yaprog‘iga o‘tish joyida
yupqa pardasimon o‘simta tilcha va 2 ta quloqchasi bor. Tilcha 2 ta yonbargchan-
ing qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan deb qaraladi. U poya bilan qin orasiga suv
tushishiga yo‘l qo‘ymaydi. Gullari mayda, gulqo‘rg‘onsiz bo‘lib, ular o‘z navbati-
da boshoq, supurgi, shingil, so‘ta, ro‘vak kabi oddiy va murakkab to‘pgullarni
hosil qiladi. Har bir boshoqcha 1 dan 10 tagacha. Ba'zan undan ko‘p ikki jinsli yoki
bir jinsli ikkita gultangacha barglar va ular ostidan chiqqan ikkita etli boshoq tan-
gacha bargli gullardan tashkil topadi. Ayrim hollarda ularning soni o‘zgarib turishi
ham mumkin. Boshoq tangacha barglar boshoqchani o‘rab turganini ostki, o‘ralib
turgan ichkarisidagini esa ustki boshoq tangacha barg deyiladi. Ulardan keyin
changchi va urug‘chilarni o‘rab turgan gultangacha barglar joylashgan bo‘ladi.
Gultangacha barglarning boshoqcha o‘zagidan chiqqan etli va kattarog‘ini
ostki,uning qarshisida gul banddan chiqqan kichikrog‘ini ustki gultangacha barg
deyiladi. Gultangacha barglar ichida 1,2,3 ta bo‘lib joylashgan kichkinagina yupqa
parda bo‘lib, bu parda o‘zgargan gulqo‘rg‘on, «lodequla» deb ataladi. Lodequlalar
tangacha barglarni itarib, ularni bir-biridan ajratadi va gulning ochilishiga changchi
va urug‘chilarning gul ichidan tashqariga chiqib, osilib turishiga imkon beradi.
Changchilar asosan 3 ta yoki 6 ta, ba'zan 2 ta ham bo‘lishi mumkin. Urug‘chisi bit-
ta, 2 yoki 3 mevabargchaning qo‘shilib o‘sishidan hosil bo‘lgan. Ustunchasi qisqa,
162
ba'zan o‘tiroq holda bo‘lib, tumshuqchasi 2 ta bo‘lakka bo‘lingan, patsimon
tuzilishga ega.
Tugunchasi ustki bir uyali va bir urug‘ kurtakli. Mevasi quruq don meva.
Bug‘doydoshlar oilasi sistematik jihatdan murakkab bo‘lganligi uchun uni
3 ta oilachaga bo‘lib o‘rganiladi.
1.Bambukdoshchalar- Bambusoideae.
2.Tariqdoshchalar- Panicoideae.
3.Qo‘ng‘irboshdoshchalar-Poaeoideae.
1.Bambukdoshchalar oilachasining vakillari yirik, ko‘p yillik poyasi
yog‘ochlangan, daraxtsimon yoki butasimon o‘simliklar bo‘lib, tropik va subtropik
mintaqalarda tarqalgan.
2.Tariqdoshchalar oilachasining vakillari bir yillik, va ko‘p yillik o‘t
o‘simliklardir. Ularning poyasi ba'zan yog‘ochlanadi. Oddiy boshoqchalari bir gul-
li, ba'zan ikki gulli, bittasi bir jinsli erkak gul bo‘lib, ikkinchisi ikki jinsli gul.
3.Qo‘ng‘irboshdoshchalar oilachasi vakillarining boshoqcha tangachabargi
2ta bo‘ladi. Boshoqchasi bir gulli yoki ko‘p gulli.
Ahamiyati. Bu oila o‘simliklari insonlar hayotida muhim ahamiyatga
egaligi bilan boshqa oilalardan alohida ajralib turadi.Shunki bu o‘simliklarning
urug‘ini tarkibida 50-75% kraxmal, 20% oqsil, yog‘, mineral moddalar va vitamin-
lar bor.Bu oila vakillari nafaqat oziq-ovqat balki em-xashak va manzarali
o‘simliklar sifatida ham ma'lum.
163
84-rasm. Salomalaykum o’ti. (Superus rotundus):
A—to’pguli, B—guli.
164
85-rasm. Yumshoq bug’doy (Tritisum aestivum):
1—boshog’i, 2—boshoq sxemasi, A-boshoq o’qi, B-boshoqning quyi qobig’i, V-boshoqning
yuqorigi qobig’i, G-gulning quyi qobig’i, D-gulning yuqori qobig,i, E- gultevarakligi
pardasi, J-changchisi, Z-urug’chisi. 3—guli, A-tugunchasi, B-urug’chi tumshuqchasi, V-
changdoni, G-gultevarakligi pardasi.
165
86-rasm. Makkajo’xori (Zea mays):
A—gullayotgan o’simlik, B—ro’vagidan olingan erkak guli, V—so’tasi, G—qobiq bargi
archilgan so’ta, D—urg’ochi guli, E—doni.
ISh TARTIBI VA TOPShIRIQLAR.
166
1.Ixtiyoringizga berilgan gerbariylardan foydalanib, boshoqdoshlar oilas-
ining o‘ziga xos morfologik belgilari bilan tanishing. Oilachalarning bir-biridan
farqini toping.
2.Tariqdoshchalar va qo‘ng‘irboshdoshchalar oilachasining keng tarqalgan
vakillaridan birining alohida morfologik tuzilishini o‘rganing. Bunda o‘simlikning
hayotiy shakliga, poya, barg va barg qinining ochiq yoki yopiqligiga tilcha shakli-
ga to‘pgulini xiliga ostki va ustki boshoq tangacha bargchalarining tuzilishiga,
shuningdek ostki va ustki gul tangacha barglarining bir-biridan farqlanishiga,
lodequlaning shakliga, changchilar soniga, urug‘chiga va uning tumshuqchasining
tuzilishiga e'tibor bering. Ularni rasmlarini chizib oling gul formulasini tuzing,
1.Tariqdoshchalar (makkajo‘xori) ♂ P
0
A
3
G
0
, ♀ P
0
A
0
G
(2)
2. Qo‘ng‘irboshdoshchalar (bug‘doy) P
(2)+2
A
3
G
(2)
3. Quyidagi oilacha o‘simliklarining lotincha va o‘zbekcha nomlarini yoz-
ing.
1. Tariqdoshchalar, Zea-makkajo‘xori, Sorghum-jo‘xori, Saccharum-
Shakarqamish, Panicum-tariq, Setaria-qo‘noq, Oryza-Sholi, Avena-suli, Stipa-
chalov, Alopecurus-mushukquyruq, Cynodon-ajriq, Dactylis-oqso‘xta, Erianthus-
erkak qamich, savagich.
2 .Qo‘ng‘irboshdoshchalar, Poa -qo‘ng‘irbosh, Festuca-betaga, Lolium-
mastak, Bromus-yaltirbosh, Elytrigia-bug‘doyiq, Secale-javdar, Aegilops-
qosmaldoq, Triticum-bug‘doy, Hordeum-Arpa.
MUNIDAJRA
167
So`z
boshi
3
Laboratoriya
mashg‘ulotlari
mavzulari va tavsiya qilinadigan
adabiyotlar 4
Adabiyotlar
5
1.
Mikroskop tuzilishi. Mikroskopdan foydalanish qoidalari va
preparat tayyorlash.
6
2.
O'simliklar hujayrasi. Hujayra shakli va tuzilishi. Sitoplazma or-
ganoidlari. Plastidalar, ularning tuzilishi va vazifalari.
7
3.
.Tsitoplazmadagi zahira moddalar.
12
4.
Yadro tuzilishi va hujayraning bo'linishi.
14
5.
Hujayra shirasining tarkibi. Turgor va plazmoliz hodisasi.
16
6.
Hosil qiluvchi, qoplovchi va asosiy to'qimalar ularning turlari va
tuzilishi. 20
7.
Mexanik,
o'tkazuvchi
to'qimalar o'tkazuvchi bog'lam tiplari va
tuzilishi. 24
8.
Ildiz mofologiyasi va anatomiyasi. Ildiz zonalari, Ildizning
birlamchi anatomik tuzilishi.
29
9.
Ildizning ikkalamchi anatomik tuzilishi. Ildiz metamorfozi.(sabzi,
turp, lavlagi misolida)
30
10.
Novda va uning o'zgarishlari, shoxlanish tiplari, birlamchi
anatomik tuzilishi.(makkajo'xori va bug'doy misolida)
33
11.
Poyaning ikkalamchi anatomik tuzilishi.~o'za va tut daraxtining
poya anatomiyasi. Kambiy ishi.
35
12.
Bargning morfologik va anatomik tuzilishi.(~o'za va makkajo'xo-
ri misolida)
37
13.
Gul,Chagchi va urug'chining tuzilishi. Tuguncha tiplari
40
14.
Gul formulasi va diagrammasi.To'pgullar morfologiyasi
43
15.
.lanish va urug'lanish, qo'shurug'lanish jarayoni
46
16.
Meva tuzilishi va tiplari.
48
17.
Urug' tuzilishi va tiplari
50
18.
Ayiqtovondoshlar, Ko'knoridoshlar,Zirkdoshlar oilalari
52
19.
Tutdoshlar,Yong'oqdoshlar,Toldoshlar, Chinordoshlar oilalari
54
20.
Sho'radoshlar,Chinniguldoshlar,
Gultojixo'rozdoshlar oilalari
57
21.
Torondoshlar, Qovoqdoshlar, Karamdoshlar oilalari
59
22.
Gulxayridoshlar, Ziradoshlar, Uzumdoshlar oilalari
62
23.
Atirguldoshlar (Ra`noguldoshlar), Dukkakdoshlar (Bur-
choqdoshlar) oilalari
64
24.
Pechakdoshlar, Zarpechakdoshlar, Shumgiyohdoshlar, Gov-
zabondoshlar oilalari.
67
25.
Ituzumdoshlar,
Yalpizdoshlar,
(Labguldoshlar) oilalari.
70
26.
Qoqidoshalar
(Murakkabguldoshlar) oilasi
71
27.
Bug'doydoshlar, (G'alladoshlar), Loladoshlar, Piyozdoshlar,
Hiloldoshlar (Qiyoqdoshlar) oilalari
73
Содержание
168
Введение___________________________________________________….3
Тематика лабораторных занятий и список рекомендуемой литературы…4
Литература____________________________________________________5
1 Тема Строение микроскопа,правила использовапия микроскопа и
приготовление временных препаратов____________________________ 6
2 Тема Строение растительной клетки.Органоиды цитоплазмы.Пластиды
их строение и функции____________________________________________ 7
3 Тема Запасные вещества цитоплазмы_____________________________ 12
4 Тема Строение ядра и деление клетки ___________________________ 14
5 Тема Состав клеточного сока.Явление тургора и плазмолиза.Оболочка
клетки и ее изменения___________________________________________ 16
6 Тема Ткани растений-образовательные,покровные,основные.Их типы и
строение______________________________________________________ 20
7 Тема Ткани растений-механические и проводящие.Проводящие пучки,
их типы и строение______________________________________________ 24
8 Тема Морфология и анатомия корня.Зоны корня.Первичное строение
корня 29
9 Тема Вторичное анатомическое строение корня.Метаморфозы корня.
(морковь,редька,свекла)_________________________________________ 30
10 Тема Побег,строение,видоизменения,типы ветвления.Первичное
анатомическое строение на примере стебля кукурузы и пшеницы_______ 33
11 Тема Вторичное анатомическое строение стебля на примере хлопчатника
и тутовника.Работа камбия._______________________________________ 35
12 Тема Морфология и анатомия листа на примере хлопчатника и кукурузы …. 37
13 Тема Цветок.Строение и типы тычинок и пестиков______________ 40
14Тема Построение формулы и диаграммы цветка.Морфология соцветий 43
15 Тема Опыление и оплодотворение.Процесс двойного оплодотворения_46
16 Тема Строение плодов и их типы _________________________ 48
17 Тема Строение семян и их типы __________________________ 50
18 Тема Систематика цветковых растений.Лютиковые.Маковые_____ 52
Тема Тутовые.Ореховые.Ивовые.Чинаровые.________________ 54
20 Тема Маревые.Гвоздичные.Амарантовые ____________________ 57
21 Тема Гречишные.Тыквенные.Капустные. __________________ 59
22 Тема Мальвовые.Зонтичные(Сельдерейные) .Виноградовые______ 62
23 Тема Розоцветные.Бобовые._______________________________ 64
24 Тема Вьюнковые.Повиликовые.Заразиховые.Бурачниковые.______ 67
25 Тема Пасленовые.Губоцветные._____________________________ 70
26 Тема Астровые(Сложноцветные)____________________________ 71
27 Тема Мятликовые(Злаковые).Лилейные.Луковые.Осоковые.______ 73
Contents
169
Introduction----------------------------------------------------------------------------- 3
Themes of laboratory works________________________________________ 4
List of recommended literature______________________________________ 5
1Theme:The methods of carrying laboratory works with microscope and methods
of manufacture of temporary preparation_____________________________ 6
2Theme:Study of structure of cell. Organelle of cytoplasm. Plastids(structure and
function)________________________________________________ ________ 7
3 Theme: Reserve substance of cytoplasm_______________________________12
4Theme: Structure of nuclear and cell division ________________ 14
5 Theme: Composition of cell juice. Turgor and plasmolysis. Cell wall altration_16
6 Theme: Tissues-meristems,epiderms,periderms,cork and fundamental tissues 20
7 Theme: Tissues- strengthening,vascular and type of vascular bundles studying 24
8 Theme :Morphology and anatomy of root.Zone of the root and primary structure
of roots ________________________________________________________ 29
9 Theme:Secondary anatomic structure of roots,metamorphosis(carrote,radish
,and_beet root ______________________________________________30
10 Theme: The shoot construction and type branching of the steam_________-33
11 Theme: Secondary anatomic structure of shoot.Work of cambium_________35
12 Theme: Morphology and anatomy of leaf____________________________37
13 Theme: Flower.Stamen and pistil,type of arrangement of floral parts______40
14 Theme :Formula and floral diagram of flowers.Morphology of inflorescens_43
15 Theme :Pollination and fertilisation of plants and double fertilization_____ 46
16 Theme: Morphology and classification of fruits ____________________ 48
17 Theme: Morphology and classification of seeds____________________ 50
18 Theme : Classification of angiosperms-Ranunculaceae,Papaveraceae_____ 52
19 Theme :Moraceae,Juglandaceae,Salicaceae,Plantanaceae______________ 54
20 Theme:: Chenopodiaceae,Caryophyllaceae,Amarathaceae______________ 57
21 Theme:Polygonaceae,Cucurbitaceae,Brassicaceae____________________ 59
22 Theme:Malvaceae,Apiaceae____________________________________- 62
23 Theme :Rosaceae,Fabaceae____________________________________ 64
24 Theme:Convolvulaceae,Cuscutaceae,Orobanchaceae,Boraginaceae______ 67
25 Theme:Solanaceae,Lamiaceae(Labiatae)____________________________70
26 Theme:Asteraceae(Compositae)__________________________________-71
27 Theme:Poaceae,Liliaceae,Alliaceae,Cyperaceae___________________ 73
Dostları ilə paylaş: |