Tofiq Huseynzade--seir--kitab 1111. indd
Yüklə 21,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
Xəyal cığırı – I cı̇ld 9 «Qədim Şəhər» hissəsində yerləşən, Məhəmməd Peyğəmbərin meracini gerçəkləşdirdiyi, «Quran»da «ətrafini mübarək etdik» kimi şərəfləndirilən «Məscidi-Əqsa»da, özünün «Dür Usta» – Pak Ustad kimi tanindiğini göstərmişdir ki, bu da onun öz döv- ründə İslam arealinda nə qədər böyük nüfuza və etimada malik din xadimi, ilahiyyatçi, mürşid olduğunu sübut edir. Miskin Abdal, Sufilik – təsəvvüf yolunda böyük bir yol, Təsəvvüfün şəriət, təriqət, mərifət mərhələlərini keçərək, Həqiqət mərhələsinə (Abdalliq) qovuşmuş, «Abdalliq kon- sepsiyasi»na uyğun olaraq «Qirx Abdal» – «Qurxlar piri» dərsini almiş, ulu babalari kimi ona da Haqqdan hikmət, fə- zilət, kəramət – İlahi vergi, müqəddəslik, möcüzələr sahi- bi olmaq – pir, «Ocaq» nazil olmuş, Pir məqamlari sayilan «Miskin» və «Abdal» zirvələrinə çatmiş və tarixdə məhz bu adlari, hər iki – ən yüksək sufi dərəcələrinin vəhdəti ilə taninmişdir. Miskin Abdalin barəsində indiyədək toplanmiş çoxsayli ta- rixi fakt və məlumatlara əsasən, onun Təsəvvüf – Sufilik mərtə- bələrinin hər üçünü – Şəriət, Təriqət və Mərifət mərhələlərini keçərək, «İlahi vergi» ilə mükafatlandirilaraq, Həqiqət mərhələ- sinə – Ali Haqq Yaradana qovuşduğu, buna görə də, təsəvvüf ordeni kimi «Abdal» adini aldiği təsdiq edilmişdir. Miskin Ab- dal Azərbaycan və dünya sufi ədəbiyyatinin böyük şairi və öv- liyasidir. Miskin Abdalin əsl adindan (Hüseyn Məhəmmədoğlu) kənarda daşidiği «Miskin» və «Abdal» anlayişlari da birmənali olaraq, onun təsəvvüf – sufilik təriqətində qazandiği ən yüksək mərtəbə – silsilə adlari ilə bağli olmaqla həmin sözlərin adi mə- nasindan tam fərqli şəkildə qəbul edilir. 1500-ci ildə təriqət Şahi Şeyx Heydər oğlu İsmayil «Qi- zilbaşlar hərəkati» çərçivəsində Şimali Azərbaycana yürüşlər
Tofiq Məhəmməd oğlu Hüseynzadə 10 edərkən, Göyçəyə səfər edərək, Zərgərli (Sariyaqub) kəndin- də, mürşidi olmuş, bu yerlərdə ən böyük dayaği olan lələsi Seyyid Hüseyn – Miskin Abdali ziyarət edir, onun xeyir- dua si ilə ətraf ərazilərdən çoxsayli tərəfdarlar toplanir. Bu münasibətlə Miskin Abdal şeirlərində deyir: «Vədə verdiyin ilqara, Oğul, İsmayıl xoş gəldin! Göyçə adlı bu diyara, Oğul, İsmayıl, xoş gəldin! Sazın-sözün sirri burda, İgid olan qalmaz darda, Sənə sadiq olan yurda, Oğul, İsmayıl, xoş gəldin! Baxt yazılıb hər alına, Bax Abdalın əhvalına, Gözəlliklər mahalına, Oğul, İsmayıl xoş gəldin». Digər vilayətlərdən zəfərlə qayidan İsmayil, yenə də Göyçədə Seyyid Hüseynin – Miskin Abdalin qonaği olur. Miskin Abdal bu münasibətlə şeirində deyir: «Sən getdin hünərlə, gəldin zəfərlə, Qurtardın elləri yasdan, İsmayıl! Yolların bəzənsin xalıyla, zərlə, Adına yazılsın dastan, İsmayıl!». Xəyal cığırı – I cı̇ld 11 İsmayil, Göyçədəki beş kəndin vergisinin də ustadi Mis- kin Abdala çatacağina dair göstəriş verir, onun anadan oldu- ğu Zərgərli (Sariyaqub) kəndini vergidən azad edir və onu özü ilə Təbrizə aparir. 1501-ci ilin sentyabr ayinin 24-də Təbrizdə Şeyx Hey- dər oğlu İsmayil şahliq şərbətini, məhz, Seyyid Hüseynin – Miskin Abdalin əlindən alib, içir, onun Övliya xeyir-duasi ilə qirmizi geyinib, şahliq taxtinda əyləşir. Bu münasibətlə Miskin Abdal şeirlərinin birində deyir: «Bu tac, bu taxt qılsın vəfa, Şeyx oğlu Şah İsmayıla! Xıdır Nəbi, ol Mustafa, Olsun pənah İsmayıla. Abdal telə mizrab vurar, Gün gələr ki, dastan qurar, Yerdə Əli kömək durar, Göydə Allah İsmayıla». Qizilbaşlar şahinin məsləhəti ilə Miskin Abdal Səfə- vilərin xarici əlaqələrinin qurulmasi və inkişafinda misilsiz xidmətlər göstərir, bu məqsədlə Səfəvilərlə qonşu dövlətlərə səfərlərə gedib, diplomatik görüşlər keçirir, danişiqlar apa- rir, Səfəvilərin beynəlxalq səviyyədə mövqelərinin güclən- dərilməsi və tərəfdar dövlətlərin dəstəyini daha da artirmaq missiyasini yerinə yetirir. Eyni zamanda, o, 1501-ci ildə Səfəvilərin şimal sərhədlərində – Dağistan ərazilərində ya- şayan əhali arasinda Qizilbaşlar (Səfəviyyə) ideologiyasinin yayilmasi məqsədilə dövlət elçisi, səlahiyyətli səfir qismində
Tofiq Məhəmməd oğlu Hüseynzadə 12 xidmətlər göstərir. Orada əsas dayaq məntəqəsi kimi indi- ki Axti rayonunun Miskincə kəndində məskən salir. Həmin kənd məhz onun şərəfinə yerli əhali tərəfindən «Miskincə» – yəni «Miskinli» adlanir. Maraqli faktdir ki, həmin kənd Da- ğistanin ləzgilər yaşayan ərazisində İslamin «Şiə» məzhəbin- də olan yeganə kənddir. Hüseynin (Miskin Abdalin) atasinin adi Məhəmməd, baba- sinin adi Cəfər olmuşdur. Hüseynin ulu babalarinin və törəmələ- rinin adlari peyğəmbərlərin, atasinin adi Məhəmməd Peyğəm- bərin, özü isə onun nəvəsi, eyni zamanda İmam Əlinin oğlu İmam Hüseynin adini daşimişdir. Hüseynin ilk həyat yoldaşi Təbrizli Mahmudun («Miskin Abdal və Sənubər» dastaninda o, «İlan Mahmud» adlanir) qizi Sənubər olmuş, onunla evlilikdən cəmi bir neçə ay sonra Sənubər vəfat etdiyindən, o 50 yaşina- dək evlənməmiş, yalniz 50 yaşinda İrəvandan tacir qizi Həlimə adli qadinla evlənmiş, Həlimədən 4 övladi olmuş – oğlanlarinin adi Şadman, Əli və Həsən, qizinin adi Məleykə olmuşdur. Mis- kin Abdal ilk övladinin adini Şadman qoymuşdur ki, bunun da çox hikmətli tarixçəsi vardir. «Şad» (Şadman) adi Azərbaycan xalqinin genezisində başlanğic və əsas rol oynamiş qədim Azər (As, Az) tayfalarinda, Altay, Mesopotomiya və Misir türklərin- də Tanri adi olmuş, eyni zamanda, buna müvafiq olaraq, Göy- türk və Xəzər xaqanliqlarinda ən yüksək Türk hökmdari Titulu (Xaqan kimi) da olmuş, Xəzər Xaqaninin oğlunun da adi Şad olmuşdur. Təsəvvüfdə də «Şad» sözü çox yüksək dərəcə, məna ifadə etmişdir. «Şad» sözü təsəvvüf mənasinda Miskin Abdalin Təsəvvüf Şeyxi kimi Sufi yolçuluğunda ən yüksək pillələrindən birinə qovuşmasi anlamini daşiyir. Belə ki, «Şad» sözü Türk di- lindən bir çox dillərə keçdiyi kimi, fars dillərinə də keçmiş və onlarda «sevinc, bəxtiyarliq, xoşbəxtlik, nəşə» mənalarini verir.
Yüklə 21,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|