Tarih Okulu Dergisi (tod) Journal of History School (johs)

Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı 

[811] 

gelişmesinin  en  önemli  göstergeleri  olan  köprü

5

,  cami,  çeşme,  türbe,  mesken 

(okul, hastane, vakıf v.b.), çarşı (İsen ve diğerleri, 2005:11), pazar, misafirhane, 

su yolları,  hamam,  mezbaha, boyahane, aşevi,  kervansaray, değirmen (İnalcık, 

2003: 148) gibi yapılarla donatılmıştır. 

Dalmaçya

 

şehirleri  ile  Drava,  Sava  ve  Tuna  nehirleri  boyunca  mevcut 

şehirler  istisna  edilirse  Roma  sonrasında  Bizans,  Sırp  ve  Bosna  krallarının 

hüküm  sürdüğü  zamanlarda  dahi  Yugoslav  (Balkan)  toprakları  gelişmiş 

şehirlerden  yoksun  kalmıştır.  Osmanlı  akınlarından  evvel  Makedonya’da, 

Sırbistan’da  ve  Bosna’da  küçük  köyler  etrafında  kale  ve  maden  ocakları 

dolaylarında kurulmuş birkaç köy bulunmuştur. Olovo, Srebrenica, Kratovo ve 

en  tanınmışlardan  biri  olan  Novo  Bırdo  bu  duruma

 

örnek  gösterilebilir. 

Selçuklulardan miras kalan ve Anadolu’da gelişmiş bulunan zengin kültürleriyle 

birlikte bölgeye  gelen Osmanlılar, Balkan topraklarında birçok  kale  ve  onların 

eteklerindeki  küçük  köyleri  önemli  birer  şehir  merkezleri  haline 

dönüştürmüşlerdir.  Osmanlılar  diğer  taraftan  Balkan  yarımadasında  bir  sürü 

yepyeni kasaba ve şehirleri camileriyle, mektep ve medreseleriyle, tekke, han ve 

hamamlarıyla doğu tipi çarşıları ve yeni zanaatlarıyla XVI. asrın sonuna kadar 

çok geniş ve köklü kültür gelişmişliği sağlamışlardır (Kaleşi, 1979: 75). 

Ancak  kitapta  Osmanlıların  Balkanların  hemen  hemen  tamamında  ve 

şehirler özelinde gerçekleştirdikleri fiziksel, içtimai ve kültürel yapılar hakkında 

hiçbir bilgiye  yer  verilmemiştir. Bu  vesileyle sadece şehirler bazında bile  olsa 

bir  karşılaştırma  yapılmasının  istenmesi  konunun  siyasi,  iktisadi  ve  içtimai 

olarak aydınlatılmasına yarar sağlamayacaktır. Aksine ilköğretim seviyesindeki 

çocukların zihinlerinde Balkanlarda Osmanlıların fiziki, siyasi, kültürel manada 

bir boşluk yarattığı ve bölgeye hiçbir katma değer sağlayamadığı gibi bir yanlış 

algıyı oluşturacaktır. 

Kitapta,  Osmanlı  devletinin  mevcut  yapısının  sürekli  zayıflaması  ve 

Avrupa  devletlerinin  gerisinde  kalmasından  ötürü  devletin  bir  çağdaşlaşma 

                                                

5

 Osmanlı Kültür ve Medeniyetinin Balkanlara bıraktığı kültür mirası saymakla bitmez. Bu konu 

üzerinde de birçok araştırma yapılmış ve ciltler dolusu örnekler kayıt altına alınmıştır. Biz en 

azından  sosyal  hayatı  kolaylaştıran  ve  bir  milleti  medeniyet  algısı  doğrudan  ispatlayan 

Osmanlıların  Balkanlara  hediye  ettiği  bazı  köprüleri  hatırlatmak  amacıyla:  Bosna  Hersek’te; 

Mimar  Sinan’ın  öğrencisi  Hayruddin  tarafından  1566  yılında  inşa  edilen  Mostar  Köprüsü, 

Mimar Sinan tarafından 1571 yılında inşa edilen Drina Taş Köprüsü, 1682’ inşa edilen Konjiç 

Köprüsü,  Makedonya’da;  1451-69  yıllarında  inşa  edilen  Üsküp  Fatih  Sultan  Mehmet  Taş 

Köprüsü,  Kosova’da:  Prizren  Taş  Köprüsü,  Arnavutluk’ta:  İşkodra  Taş  Köprüsü, 

Bulgaristan’da:  Vidin  Taş  Köprüsü,  Sevilingrad  Mustafa  Paşa  Köprüsü,  Köstendil  Gelincik 

Köprüsü örneklerini verebiliriz.        

---

Selçuk Ural 

[812] 

hamlesine  ihtiyacı  olduğundan  “Genç  Türk  Devrimi”  başlığı  altında 

bahsedilmiştir.  Genç  Türk  Devriminin  genç  yaştaki  Osmanlı  asker  ve 

memurlarının  Avrupa’da  eğitim  görmeleri  ve  ülkelerine  dönmeleriyle  birlikte 

çökmüş  sistemin  değiştirilmesi  konusunda  anayasal  bir  yönetim  şeklini  ortaya 

atmalarıyla başlatıldığı aktarılmıştır. Ancak müellifler Genç Türklerin Osmanlı 

iktidarını 

ele 

geçirmelerine  rağmen  Balkanlarda  milli  unsurların 

memnuniyetsizliklerinin  devam  ettiğini,  isteklerinin  baskı  ve  askeri 

müdahalelerle sonuçlandığını dile getirmiştir. Bundan sebeple de Genç Türkler 

ve  İttihat  Terakki  döneminde  Balkanlarda  isyan  hareketlerinin  (özellikle 

Arnavut,  Sırp  ve  Bulgar  isyanları)  haklı  olarak  devam  ettiği  açıklanmıştır 

(Açkoska  ve  diğerleri,  2009:  60-66).  Nitekim  isyan  hareketlerinin  genel  bir 

savaş  halini  alması  hadisesi  de;  I.  ve  II.Balkan  Savaşları  şeklindeki  genel 

tarihsel  bir  isimlendirmeyle  aktarılmıştır.  Balkan  Savaşlarının  aktarımında  ise 

gerçekçi  yaklaşımlarla  bazı  Avrupalı  devletlerin  ve  Rusya’nın  Balkanlardaki 

emelleri  çerçevesinde  yerli  unsurları  Osmanlı  aleyhine  teşvik  ettikleri  ve 

Osmanlı  Devleti’nin  içerisinde  yer  aldığı  yıkım  süreci  gerçekçi  bir  gözlemle 

sunulmuştur (Açkoska ve diğerleri, 2009: 67-70).  

Nihayetinde  kitabın  geri  kalan  kısmında  Makedonya’daki  isyan 

hareketlerinin teşkilatlanması ve bu teşkilatlanmada yardımcı iç ve dış destekler 

üzerinde  durulmuştur.  Balkanlardaki  bu  hareketlilik  esnasında  Osmanlılar, 

kitabın  pek  çok  yerinde  olduğu  gibi  genellikle  XIX.  yüzyılda  uçuruma 

sürüklenen  bir  devlet  benzetmesiyle  izah  edilmeye  çalışılmıştır.  Ancak 

Osmanlıların  içinde  bulundukları  o  çöküş  sürecinin  tüm  olumsuzluklarına 

rağmen  yine  de  Balkanlarda  ve  Makedonya  özelinde  çıkarılmış  birçok 

ayaklanmayı  bastırabilmeyi  başarabildikleri  de  aktarılmıştır.  Böylelikle 

Balkanlarda  çıkan  isyanların  ve  karışıklık  döneminin  Osmanlıların  bölgeden 

çekilmesiyle  de  sona  ermediği  anlaşılmıştır.  Nitekim  Balkan  Savaşları 

sonrasında bile Balkanlarda halen çatışmalar ve anlaşmazlıklar sürmüştür. 

 

Sekizinci Sınıf Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı 

Son  olarak  ele  alacağımız  kitap  da  yine  Makedonya  Eğitim  ve  İlim 

Bakanlığının  2005  yılındaki  izniyle  2010  yılında  Türkçe  hazırlanıp  Üsküp’te 

basılmış  sekizinci  sınıf  tarih  ders  kitabıdır.  Kitap  önsözü  ve  içindekiler 

bölümünde bahsedildiği üzere altı ve yedinci sınıf Türkçe tarih ders kitaplarının 

devamı  niteliğindedir.  I.Dünya  savaşının  başlangıcından  II.Dünya  Savaşının 

sonlarına  kadar  geçen  süreci  kapsamıştır.  Kitap  başlangıç  itibariyle  I.Dünya 

---