Tarih Okulu Dergisi (tod) Journal of History School (johs)

Makedonya’da 6, 7 ve 8. Sınıf Türkçe Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı-Türk Algısı 

[813] 

Savaşının  genel  manada  sebepleri  üzerinde  dururken  yine  Osmanlı  Devletinin 

mevcut  durumuyla  alakalı  izahat  yapılmadan  savaşın  başlangıcı  itibariyle 

Almanya  ve  Avusturya-Macaristan’la  beraber  olduğu  izlenimi  verilmiştir 

(Ristovski ve diğerleri, 2010: 6-7).  

Ancak  bu  durum  mutlak  bir  açıklamaya  ihtiyaç  duymaktadır.  Çünkü 

Osmanlı  Devleti  I.Dünya  Savaşının  başlayacağı  sırada  Trablusgarp  Savaşı  ve 

hemen sonrasındaki Balkan Savaşlarından yeni çıkmıştır. Ayrıca bu savaşlarda 

uğradığı  yenilgilerden  dolayı  da  büyük  toprak  parçalarını  kaybetmiştir.  Bu 

durum Osmanlıların  hem askeri hem  de siyasi  etkisizliğini bir kez daha ortaya 

koymuştur. Ayrıca Osmanlılar savaşın başlangıcında seferberlik ilan ettiği gibi 

bir taraftan da tarafsız olduğunu her iki gruba da resmen bildirmiştir (Renouvın, 

2004:  293).  Ancak  Osmanlılar  bir  yandan  askeri  ve  siyasi  düzenlemelerini 

yapmaya  çalışırken  diğer  yandan  da  olası  savaşta  siyasi  yalnızlıkta  kalmamak 

için  bazı  diplomatik  girişimlerde  de  bulunmuştur  (Uçarol,  2000:  465-466). 

Nitekim  Osmanlı  Devleti  savaş  öncesinde  İngiltere,  Fransa,  Rusya  ve 

Bulgaristan ile birlikte hareket etmek istemiş ve bu doğrultuda bazı girişimlerde 

de bulunmuştur. Örneğin Hakkı Paşa’nın İngilizlerle görüşerek onlara Basra ve 

Güney  Arabistan’da  nüfus  bölgeleri,  Fırat  ve  Dicle  nehir  taşımacılığında 

imtiyaz,  Bağdat  ve  Basra  mahalli  tren  inşa  imtiyazı  verdiği  bilinmektedir. 

Ayrıca Fransa ile de Maliye Nazırı Cavid Bey ve Cemal Paşa bazı görüşmeler 

yapmıştır.  Bu  görüşmelerde  Suriye’de  ulaşım  işleri,  yeni  tren  ve  liman 

imtiyazları,  Sivas-Samsun-Erzincan-Harput-Diyarbakır  arasındaki  demiryolu 

inşası  ve  35  milyon  altın  borç  para  alınması  sağlanmıştır.  Rusya  ile  de  Talat 

Paşa  görüşmüş  ancak  Ruslar  da  hem  İstanbul  ile  boğazlar  üzerindeki  emelleri 

hem  de  Osmanlıların  Alman  askeri  heyetleriyle  dirsek  temasında  olduğu 

gerekçeleriyle  teklifleri  geri  çevirmiştir  (Yalçın  ve  diğerleri,  2005:  73-75). 

Bulgaristan’ın  teklifi  üzerine  bir  ittifak  girişimi  de  1913  yılı  yaz  aylarında 

İstanbul’da yapılmıştır.  Bulgaristan bu teklifinde özellikle Balkan savaşlarında 

kaybettiği  toprakları  geri  kazanabilmeyi  düşünürken,  Osmanlılar  da  kaybettiği 

Yunan  adalarını  geri  alabilmek  ümidinde  olmuştur.  Ancak  bu  girişim  de 

sonuçsuz  kalmıştır  (Armaoğlu,  2005:  107).  Tüm  girişimleri  sonuçsuz  kalan 

Osmanlı  Devleti  bir  bakıma  da  mecburiyet  ve  hükümetindeki  bazı  Alman 

hayranlarının  da  gayretiyle  Almanya’nın  yanında  yer  almak  zorunda  kalmıştır 

(Sarçelik,  2007:  174).  Kitapta  Osmanlıların  savaşa  girmesi  noktasında  bu  gibi 

önemli  bilgiler  verilmediği  için  de  Osmanlının  ittifak  girişimlerine  İngiliz, 

Fransız  ve Rusların ret cevabı verişinin arka planındaki asıl  gerçek  olan savaş 

---

Selçuk Ural 

[814] 

sonrasındaki  Anadolu  topraklarını  bölüşme  heves  ve  isteği  de  ortaya 

konulamamıştır. 

Öğrencilerin Osmanlıların I.Dünya Savaşındaki tercihleri ve durumunu 

daha  iyi  anlayabilmeleri  açısından  İtilaf  grubundaki  ülkelerin  daha  savaşın 

başlarında  yaptıkları  ve  temelinde  Osmanlı  İmparatorluğunu  paylaşmak  olan 

gizli  anlaşmalardan  da  kesinlikle  söz  etmek  gerekir.  Ancak  kitapta  1915’teki 

İngiliz-Fransız-Rus  anlaşmasıyla  boğazların  başlangıçta  Ruslara  bırakılması, 

1915’deki  Londra  Anlaşmasıyla  Antalya  ve  civarındaki  Akdeniz  havzasının 

İtalya’ya  ayrılması,  Temmuz  1915-Mart  1916’daki  McMahon  Mutabakatıyla 

Arapların Türklere  karşı bağımsızlık isyanları desteklenerek Suriye, Mersin  ve 

İskenderun  bölgeleri  haricinin  Araplara  ayrılması,  1916’daki  İngiliz-Fransız 

Sykes-Picot  anlaşmasıyla  Suriye,  Irak  ve  Anadolu’nun  güneyinin  İngiliz-

Fransız  bölgesi  sayılması,  1916’daki  İngiliz-Fransız-Rus  Petrograd 

Protokolüyle  Rusya’nın  Sykes-Picot  anlaşmasını  kabul  etmesine  karşılık, 

boğazlar  bölgesine  ek  olarak  Trabzon’a  kadar  Doğu  Karadeniz  kıyıları  ile 

Erzurum, Van ve  Bitlis’in bırakılması, 1917’deki İngiliz-Fransız-İtalyan Saint-

Jean de Maurienne anlaşmasıyla da Konya, Aydın, İzmir’in İtalyanlara (Akçam, 

1999: 332, Aybars, 2005: 66-67; Gül, 2006: 42-43; Helmreich, 1996: 3, Uçarol, 

2000: 493-498) bırakılmasını  öneren  gizli anlaşmalardan  hiç bahsedilmemiştir. 

Böylelikle  bu  hususta  sadece  Osmanlı  Devletinin  I.Dünya  Savaşından  mağlup 

ayrılan devletlerden sayıldığı ve Paris Barış Konferansında öne sürülen Versay, 

Sen-Jermen,  Nöyyi,  Triyanon,  Mondros  ve  Sevr  gibi  ağır  şartlar  içeren 

anlaşmaların altına imza attığı aktarılmıştır (Ristovski ve  diğerleri, 2010: 6-8). 

Oysaki Paris Barış Konferansında İtilaf Devletleri grubu Osmanlı topraklarının 

paylaşılması  hususunda  anlaşmazlığa  düştüğünden  dolayı  Osmanlının 

paylaştırılmasını  konu  alan  anlaşmazlıklar  çözüme  kavuşmamıştır  (Tunçay  ve 

diğerleri, 1995: 58).  

Yine  I.Dünya  Savaşının  sonuçları  sadece  Makedonya  özelinde 

değerlendirilirken, Osmanlı Devleti’ne dair hiçbir çıkarım yapılmamıştır. Ancak 

kitabın  ileriki  sayfalarında  Osmanlıların  Balkanlardan  çekilmesi  sonrasında 

Makedonya’da  Makedon  dilinin  kullanılamaması,  şenlik  ve  ölüm 

merasimlerinin  bile  yapılamadığından  yakınılmıştır  (Ristovski  ve  diğerleri, 

2010:  47).  Sadece  bu  durum  bile  I.Dünya  Savaşı  sonuçlarının  bir  tek 

Makedonya  özelinde  değerlendirilmesinin  eksikliğini  ortaya  koyarken,  esasen 

Osmanlı  Devleti’ni  ilgilendiren  bu  savaş  ve  sonuçlarının  doğrudan  Makedon 

halkının  yaşayış  ve  özgürlüğünü  de  olumsuz  etkilediği  gerçeğini  de  gözler 

---