T a n I t I m t a h L i L e L e ş t I r I d e r g I s I y önetim y eri Gazi m ustafa Kemal Bulvarı, 133 06570 Maltepe / ankara t elefonlar Santral: 312) 232 22 57-231 23 48 Yazı
Yüklə 1,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
ve dışı) bir biitün olur, dem ek ki o, dürüst, âdil bir insandır... Adalet, onur, şe re f vermek, aslında bizzat insanlığın kendisidir! ”) Mahmud Kaşgarlı’nın Türk kültürünün muhteşem eseri olan ve Türk dilinin tarihini içeren Divanü L ügat it-T ü rk adlı eserinde Türklerin âdetleri ve gelenekleri tasvir edilm iştir. “Ben, Türklerin, T ürkm enlerin,
Türkistan’da bulunan türbesinin, manevi kudretini ve Türk m aneviyatının oluşm asındaki etkili tesirini simgelediği büyük evliya ve düşünür Ahmed Yesevi’nin eseri, Türk kültüründe önemli bir yeri işgal etmektedir. İslam m istisizm ini, tasavvufu ile Türk itikatlarını (Tanrıcılığı) birleştirerek harmanladı ve hayatta iken kendisi manevi ve fiziki m ükemmelleşme yolundan geçti, böylece A llah’a ulaşma imkanını buldu. Onun felsefesine göre M aneviyat dem ek Aşk dem ektir. Kim ki sevginin dinini bilmiyor, O kendi ruhunu da bilmiyor. Büyük jırau ve şairlerin ortaya koydukları eserler Türk kültürünün rengarenk sayfalarını oluşturur. Birçok felsefî ve poetik başyapıtlar günümüze kadar ulaşmıştır. A san-K aygı, Şalkiz Jırau , B uhar - jıra u , T ileuke kulekeulu, Şal - akın gibi jırau - şairlerin poetik sanatları hem sosyal, hem felsefî hem de dinî anlam taşır. İnsan,Tanrı, dünya, toplumun mükemmelleşmesi, onlann esas konulan bunlardır. Mesela, Buhar - jırau şöyle demiştir: Cihanı tümüyle gezse bile. Onun altın sarayını görse bile. Yıldızların arasında dolaşsa bile, Hatta a y ’a da ulaşsa bile, Bilgi susuzluğunu gideremez insan. Türk felsefesi, büyük düşünür Abay’ın sanatı ile zirveye çıkmıştır. Dünya çapındaki diğer kültürel olgular gibi onun felsefesi de farklı açılardan ele alınıp tefsir edilebilir. Bunların sayesinde A bay’ın mirası kendi varoluşunu muhafaza etmekle beraber onu zenginleştirir. Abay, Kazak halkı için değerlerin yeni sistemini keşfeden ve ilk olarak bilginin insanlığın varoluş ilkesi olduğunu ispatlayan ve bu ilke ile gelişme prensibi arasında bağlantı kuran bir maarifçi olarak bilinmektedir. Bozkırlarda onun "Adam ol!" çağrısı yankılandı. Son zamanlarda Abay sanatının existansal karakteri doğrultusunda fikirler ortaya atılmaktadır. Meşhur eseri Nasihat Sözleri’ nde varoluşun gerçek tabakalarını, hayatındaki acılar ve m utluluklar v asıtasıyla açıklığa kavuşturm uştur. Kanaatimizce, geleneksel Kazak kültürünü hermeneutik açısından ele alan A bay’ın bizzat kendisi olmuştur. Böyle bir yöntem Abay felsefesinin millî varlığını ortaya çıkanr, bu da dünya uygarlığı açısından onun mirasının önemini arttırır. A bay, “insan - d ü n ya ” arasındaki ilişkisine dayanan Kazak mentalitesinin temsilcisidir. Buradan da akıl ile kalbin arasında çelişki olmayan, kalbiyle düşünebilme kabiliyetine sahip olan kişiliğin farklı tipi çıkıyor. Abay her şeyden çok cehaletten ve tembellikten nefret eder. A ydınlanm ayı, bilinmeleri öğrenmeyi yaymak için çaba harcamıştır. Aynı zamanda vicdanı ve kalp nuru olm ayan bilim in getireceği tehlikelere de dikkat çekmiştir. Onun ilkesi, “akıllı kalp veya vicdanlı akıl" dır. “Kim ki sevgi ve adalet duyguları hakim, o bir danişmend, bir bilgedir."7 Bu arada "insan - dünya “ arasındaki bütünlük ilişkisini yeniden kurma çabasında olan ve “D asein" ile “içâlemlik" gibi terimleri temellendiren Martin Heidegger’in fundamental ontolojisinin ideleri ile direkt paraleller çizebiliriz. Ancak tam yaklaşmışken eşyalar bizden uzaklaşıyor. Onlar “kutsallığını’’ kaybediyor, çünkü insan onlardan sadece istifade etm ek, onları tüketmek istiyor. Dünyayı bir bütün olarak algılama kaybolmuş durumdadır. Heidegger ise Batı insanına Abay’ın “akıllı kalp" diye adlandırdığı anlayışı iade etmeye çabalamaktadır. Birisine bir kupa su verdiğimiz zaman “sunduğumuz suda kaynak mevcuttur. Kaynakta
kurtuluşunu Doğunun manevî tecrübesine yönelmeye dayandırmaktadır. Batı felsefesi, dünya ile bir bütünlük oluşturarak ilişki kurm aya dayanan yeni ontolojiyi oluşturm a ihtiyacını ancak 20. yüzyılda kavramışsa, Kazak halkı bu anlayışı geleneksek kültüründe, şairler ile jıraulann sanatında, folklorda, Kazak düşünürlerinin eserlerinde muhafaza etmiştir. Her ne kadar resmi ideoloji kendi dogmalarını aşılam aya çalışm ışsa da, K azaklann iç yaşamı geleneksel dünya görüşüne göre belirlenmişti. İlişkilerin böyle şekli, yeni bir yüzyıla ayak basan dönemde insanlığın dünyayı bir bütün olarak algılamasını oluşturma ehemmiyeti ön plana çıkmış bulunmaktadır; “Kazakların (Türklerin) felsefesi, bugün oluşmakta olan ve 21. yüzyılda mutlaka egemen olacak dünyayı bir bütün olarak algılamanın ön örneklerinden birisi olarak ortaya çıkmaktadır. ”9 Böylece Kazak felsefesinin geleneksel kültürle ilg ili k a rm a şık ve d e ş ifre e d ilm e m iş zen g in
7
Yüklə 1,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|