Сяадятъялил
Yüklə 1,13 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kulminasiya
50
mən elə pis uşaq görmüşəm ki, əlinə mismarı, ya pıçağı alıb, divarları cızıb xarab eləyir. Nədənsə, divar yazan uşaqlarnan mənim aram yoxdur. Ondan ötrü ki, həyə sən çox yaxşı uşaqsan və könlün məşq eləmək istəyir, götür kağız-qələmi, bir yerdə otur və nə qədər kefindir, yaz. İndi keçək nağlımıza» (111, 552). Sonrakı mərhələləri bu formada qruplaşdırmaq olar:
Zavyazka
Razvyazka
Final
Ekspozisiya Final
Müəllif fikri
Qələmə alınan ideya və mövzunun tam dolğun ifadəsi üçün ədib bir sıra hekayələrində süjet xəttinin son mərhələsi – finaldan sonra müəllif fikrini yekun kimi səciyyələndirir. Adi, sadə əhvalatlarda ciddi, icti- Гоъа мцряббинин юзцндя сящв ахтармасы Атанын ювладларыны эцнащкар билмяси, ушагларын анд-аманы вя ейни щадисянин тякрары Аилянин мцштяриси Кябля Язимин тясвири, эюзлянилмядян онун чякдийи шякиллярля танышлыг щадисянин башланьыъы Балконун диварла- рында, гапынын далында мцхтялиф шякиллярин чякилмяси иля растлашма Бу шякиллярин ушаглара айдынлашдырылмасы щадисянин сону
51
mai mətləblərə toxunmaq, sonda müəllif sözlərini qaba- rıq şəkildə ifadə etmək bacarığı «İki alma», «Qoşa balınc», «Qəssab» hekayələrində aydın nəzərə çarpır. «İki alma» hekayəsinin süjet xətti və mərhələlərini nəzərdən keçirək: Hekayənin süjeti sadədir, əhvalat bir xətli inkişafa malikdir. Ədib öz zəmanəsi üçün ciddi mövzular, problemlər tapdığı kimi, maraqlı üsullarla, vasitələrlə onların bədii həllini yekunlaşdırır. Müəllifin dilənçi uşaq tərəfindən istənilən bir qəpik pulu rədd etməsi, övladının isə iki qəpiklik alma ilə dilənçini sevindirməsi ibrətamiz sözlərlə yekunlaşır: «Bir dənə qırmızı alma öz-özlüyündə bir şey deyil; onun qiyməti iki qəpikdir və yeyib qurtarandan sonra heç bir şeydir. Amma mənəvi işlərdə bir almanın dəyəri ola bilər çox böyük olsun. O qədər yüngüllük və könül xoşluğu ki, burada iki qəpiklik almadan mənə gəlib çatdı, nəhayət dərəcədə idi. Filosofiya aləminə gəldikdə, qeyrilər dilənçiyə küçədə ianə verməyi nə cür başa düşürlər-düşsünlər və insaniyyət mütəxəssisləri bu məsələni nə tövr həll edirlər etsinlər, ancaq mənim bir balaca oğlum iki almasının birini bir yetim uşağa verdi. Və ola bilər ki, oğlum da yekələndən sonra, bir para alimlərin «küçədə dilənçiyə ianə verməyiniz» nəsihətini eşidəndən sonra onları küçədə görəndə mənim kimi üz çöndərəcəkdir. Ancaq hələ ki, indi oğlum bu işləri başa düşmür və onunçün də iki almanın birini yetim uşağa verir» (111, 566). Mərhələləri qrafik şəkildə nəzərdən keçirək:
52
Kulminasiya
Zavyazka
Razvyazka
Ekspozisiya
Final
«Qoşa balınc» hekayəsinin süjeti də bu poetik forma əsasında qurulub. Azərbaycanda təsadüf edilən qeyri-bərabər evlənmə adəti qoca qadın tərəfindən balışların tez-tez qoşalaşdırılması, müsəlman adətləri barədə dumanlı fikri, övladı ataya arvad zənn etməsi müəyyən mərhələlərlə orijinal süjet vəhdətini yarat- mışdır. Finalda uşağın «Zaqatalada müsurmanlar içində, məssəb haqqı, qoca kişilərin sizin qızdan da balaca harsları var» (111, 582) – deməsi hadisənin açılmasını, sonunu yekunlaşdırır. «Demək, erməni arvadı mən ilə qızımı ər-arvad zənn edirmiş: çünki Zaqatala müsəl- manları içində çox belə ər-arvadlar var!» (111, 582) Müəllif fikri bu hekayədə də açıqdan-açığa azyaşlı qızları qoca kişilərə vermək kimi çirkin adətlərdən əl çəkməyə «Eyibdir» (111, 582) kəlməsi ilə nöqtə qoyur. Вагона дилянчи ушаьын минмяси вя тящкийячидян бир гяпик истямяси Оьулун бидамаь щалы вя атанын она ики алма щядиййя алмасы Тящкийячинин тяряддцдц вя дилянчийя пул вермямяси щадисянин башланьыъы Оьлу тяряфиндян дилянчийя алма щядиййя едилмяси Эязинтийя чыхан ата вя оьул щадисянин сону
53
Mirzə Cəlil nəsrində vahid süjet xəttinin ayrı- ayrılıqda müstəqil süjet xətti şəklində orijinal forma kimi işlənməsinə də təsadüf olunur. Bu forma daxilində «Quzu», «Eydi-rəməzan», «Yan tütəyi» əsərləri maraqlı süjet mərhələləri ilə aydın və maraqlı ifadəsini tapa bilmişdir. «Quzu» hekayəsini nəzərdən keçirək. Hekayə quruluş baxımından üç hissədən ibarətdir. Birinci hissə adlanan adla «Quzu», ikinci hissə «İkinci dəfə», üçüncü hissə isə «Üçüncü dəfə» adlanır. Maraqlı faktdır ki, hər bir hissə özü-özlüyündə bitkin süjetə malikdir. Şərti olaraq bu formanı qrafik şəkildə nəzərdən keçirək:
1) «Quzu» Kulminasiya
Zavyazka
Razvyazka
Ekspozisiya
Final
Кефли Язиз ханын тяряддцд вя хясисликля вердийи пул Кябля Мяммядщцсейнин гузуну хана сатмаг ъящди Мяммядщцсейнин гузуну арадан чыхармасы щадисянин башланьыъы Гузунун кясилиб йейилмяси Мяммядщцсейня совгат эюндярилян гузу щадисянин сону Yüklə 1,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|