Ġsraġl elyazov elxan həSƏNLĠ leyla həSRƏtova
Yüklə 6,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1)
“Hərəkət vasitələrindən dəmir yol xəttinə təsir edən qüvvələr və onların qatarın hərəkət sürəti ilə əlaqəsi”, Tiflis,1918-ci il. 2) “Yolun profilinin qatarların hərəkətinə təsiri və onların aradan qaldırılmasına dair tədbirlər”, Bakı, 1927-ci il. 3) “Dəmir yolu xəttinin üst quruluĢunun hesabatı”, Bakı,1929 –cu il. AparılmıĢ təhlillər nəticəsində demək olar ki, bu kitablar dəmir yolunun üst quruluĢunun hesabatına dair Azərbaycan alimlərinin dünya dəmir yolu sahəsindəki ilk elmi nailiyyətləridir. Azərbaycan alimləri rels və Ģpalla- rın hesabatı, dəmir yolu hərəkət tərkiblərinin dayanıqlığı və qatarların əyri xətli sahələrdə (R=128 m) dinamiki hərəkət xüsusiyyətlərinin yeni metodikasını iĢləyib hazırlamıĢlar. Bu kitablarda qarĢıya qoyulan bəzi məsələlərin yerinə yetirilməsi dəmir yolunda geniĢ tətbiq olunaraq Rusiyanın Voloqda-Petrozavodsk dəmir yolu xəttinin çəkilməsində, Zaqafqaziya dəmir yolunun Suram aĢırımının və Ələt-Culfa dəmir yolu xəttinin tikintisində istifadə olunmuĢdur. Sovet hakimiyyəti illərində X.B.Məlikaslanov Bakı Politexnik Ġnstitunda professor vəzifəsində çalıĢaraq, milli dəmiryolçu kadrların hazırlanmasında elmi-pedoqoji fəaliiyət göstərmiĢdir [17, 24 ]. 1.6. Beynəlxalq nəqliyyat dəhlizləri və Azərbaycan dəmir yolu Nəqliyyat dəhlizləri coğrafi rayonlar arasında böyük həcmdə beynəlxalq yük və sərniĢin daĢımalarını yerinə yetirən milli və ya beynəlxalq nəqliyyat sisteminin tərkib hissəsidir. Azərbaycanın əlveriĢli coğrafi məkanda yerləĢməsi və onun beynəlxalq və regional layihələrdə iĢtirakı nəqliyyat infrastrukturunun möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır. Azərbaycan Avropa və Asiyanı birləĢdirən körpüdür. Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizlərinin BND yaranması ideyası ilk dəfə II Ümumi Avropa Nəqliyyat Konfransında (1994 il, Krit adası-Yunanstan) irəli sürülmüĢdür. Konfransın qərarına görə doqquz BND-nin yaradılması təsdiq edilmiĢdir. Avropa ġurasının təĢəbbüsünə görə indi BND-nin sayı on birə çatdırılıb. Hal-hazırda istismarda olan Avropa-Asiya ölkələrinin beynəlxalq nəqliyyat dəhlizindən ikisi (TRACECA, ġimal - Cənub) Azərbaycanın nəqliyyat sistemi ilə bilavasitə əlaqədardır. Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra Avropa və Asiya ölkələri ilə yeni ticarət-iqtisadi münasibətlər yaratmağa baĢladı. Nəticədə ticarət əlaqələrinin istiqaməti dəyiĢdi və yeni TRACECA proqramı meydana gəldi. TRACECA proqramının əsası 1993-cü ilin may ayında Brüssel Ģəhərində Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, Qazaxstan, Türkmənistan və Özbəkistanın iĢtirakı ilə keçirilən Avropa Beynəlxalq Cəmiyyətləri konfransında qoyulmuĢdur. Burada Avropa Birliyinin maliyyələĢdirdiyi və qarĢısına Qərb-ġərq istiqamətində Avro- padan Qara dənizi keçərək daha sonra Qafqaz və Xəzər dənizi vasitəsilə Mərkəzi Asiyaya çıxan nəqliyyat dəhlizini inkiĢaf etdirmək məqsədi güdən Texniki Yardım Proqramının tətbiqi haqqında razılıq qəbul edilmiĢdir. Beynəlxalq yüklərin daĢınması üçün öz imkanlarının yaxĢılaĢdırılması məqsədilə Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu beynəlxalq təĢkilatlara müraciət etdi. Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu 1992-ci ildən MDB və Baltikyanı ölkələrin Dəmir Yolları Nəqliyyat ġurasının, 1993- cü ildən Dəmir Yolları ƏməkdaĢlığı TəĢkilatının (DYƏT), 1995-ci ildən Beynəlxalq Dəmir Yolları Ġttifaqının üzvüdür. 1997-ci ildən baĢlayaraq Bakıda dəmiryolçuların bir çox beynəlxalq forumları keçirilmiĢdir. 30 sentyabr -1 oktyabr 1997-ci il MDB və Baltikyanı ölkələrin Dəmir Yolları Nəqliyyat ġurasının 19-cu yığıncağı, 22-23 oktyabr 2002-ci il MDB və Baltikyanı ölkələrin Dəmir Yolları Nəqliyyat ġurasının 33-cu yığıncağı, 22-23 noyabr 2007-ci il MDB və Baltikyanı ölkələrin Dəmir Yolları Nəqliyyat ġurasının 47-ci yığıncağı, 5-8 iyun 2001-ci ildə DYƏT üzvü olan ölkələrin Nazirlər MüĢavirəsinin 29-cu sessiyası, 24-28 aprel 2006-ci ildə DYƏT-in BaĢ direktorlar Konfransının 21-ci toplantısı, 5-8 iyun 2007-ci ildə DYƏT üzvü olan ölkələrin beynəlxalq tranzit tarifi haqqında müqavilə iĢtirakçılarının 18-ci iclası, 8-11 aprel 2008-ci ildə DYƏT-in ĠĢçi Müvəqqəti Qrupunun 12-ci iclası. Bu tədbirlər ölkəmizin beynəlxalq tədbirlər meydanına çevrilməsinə, respublika dəmir yolu nəqliyyatının nüfuzunun artmasına əyani sübutdur. MDB və Baltikyanı ölkələrdə yüklərin və sərniĢinlərin daĢınması hal- hazırda beynəlxalq tarıf razılaĢmaları ilə tənzimlənir. Çətin keçid dövründə Avropa Birliyi Azərbaycan Dövlət Dəmir Yoluna böyük köməklik göstərdi. Dəmir yolu 4 milyon ABġ dolları həcmində təmənnasız texniki və malyyə yardımı aldı. Bu vəsaitlər iki iri körpünün (Qırmızı körpü və Tovuz) təmirinə və rekonstruksiyasına, sisterna vaqonlarının buxarla yüyulması üçün 2 ədəd qazanxananın alınmasına və ehtiyat hissələrinin gətirilməsinə sərf olundu. Eyni zamanda Bakıdan Gürcüstan sərhəddinə qədər optik lifli rabitə kabelinin çəkilməsi üçün Avropa Birliyindən 6 milyon dollar qrant alındı kı, o da bütün marĢrut boyu rabitənin yaxĢılaĢdırılmasına sərf olundu və 2002-ci ilin sonuna qədər dəmir yolunda həmin kabelin qoyulması üzrə iĢlər baĢa çatdırılaraq yeni rabitə sistemi istismara verildı. Digər mənbələrdən alınan qrantlar hesabına isə 1,2 milyon dollar dəyərində yeni avadanlıqlar və texniki vasitələr alındı. Azərbaycan, Gürcüstan, Türkmənistan və Özbəkistan Respublikaları arasında dəmir yollarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi haqqında Razılıq vəziyyətin tədricən yaxĢılaĢmasının baĢlanğıcı oldu. 1996-cı ilin sonlarında ilk dəfə olaraq Bakı və Poti arasında marĢrut konteyner daĢınması təĢkil edildi. Hələ orta əsrlərdə də dünya ölkələri və xalqları arasında iqtisadi, ticarət və mədəni əlaqələr baĢlıca olaraq Azərbaycanın ərazisindən keçirdi. Avropanı, Rusiyanı, Cənubi Qafqazı, Ġranı, Hindistanı, Çini, Mərkəzi Asiya Respublikalarını, Monqolustanı və Uzaq ġərq ölkələrinin birləĢdirən məĢhur Böyük “Ġpək yolu” bunun canlı təzahürüdür. Hələ məĢhur italyan taciri Marko Polo XV əsrdə bu yolu Cənub Qərbi Avropadan uzaq Çinə qədər olan yeganə ticarət yolu hesab edirdı. 1998-ci ilin 7-8 sentyabrında 32 dövlətin və 13 beynəlxalq təĢkilatın iĢtirakı ilə Bakıda tarixi “Ġpək Yolunun” bərpası üzrə keçirilən beynəlxalq konfrans Azərbaycan Respublikasının düĢünülmüĢ iqtisadi siyasətinin təsdiqi oldu. Konfransda müzakirə olunan və qəbul edilən sənədlər arasında beynəlxalq tranzit daĢımaları haqqında Əsas Çoxtərəfli Razılıq, beĢ texniki Əsasnamə, o cümlədən dəmir yolu daĢımaları sahəsində əməkdaĢlıq barəsində müqavilə vardır. Həmin Razılığın yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün TRACECA-nın hökümətlərarası komissiyası yaradılmıĢ və Bakı Ģəhərində Daimi Katiblik təsis edilmiĢdir. TRACECA, “ġimal-Cənub” kimi iri nəqliyyat dəhlizlərindən sonra yeni bir layihə də gündəmə gəldi: Bakı-Tbilisi - Qars. Türkiyəni Azərbaycanla birbaĢa quru yolla birləĢdirən Qars-Axalkalaki-Tbilisi-Bakı dəmir yolunun iĢə salınması Azərbaycanın regionda söz sahibi olmasını təsdiqləyən bir faktor kimi müasir siyasi-iqtisadi Ģəraitdə çox önəmlidir. “Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısı” layihəsi haqqında danıĢıqlara hələ 26-29 iyul 1993-cü ildə Ankara Ģəhərində keçirilmıĢ Türkiyə- Gürcüstan arasında QarıĢıq Nəqliyyat Komissiyasının iclasında baĢlanılmıĢdır. 20-21 iyul 2002-ci ildə Türkiyənin Ġstanbul Ģəhərində Türkiyə-Gürcüstan nəqliyyat nazirlərinin iclasında bu layihənin həyata keçirilməsi barədə protokol imzalanmıĢdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ġlham Əliyev 14 iyun 2004-cu ildə Gürcüstana rəsmi səfəri za- manı Gürcüstan Prezidenti M.SaakaĢvili ilə keçirdiyi mətbuat konfransında Gürcüstandan Türkiyəyə dəmir yolu tikintisinin layihəsini dəstəklədiyini söyləmiĢ və Azərbaycanın da bu layihədə iĢtiraka hazır olduğunu bildirmiĢdir. 14 noyabr 2004-cü ildə Avropa Komissiyasının təĢəbbusü ilə Bakıda keçirilmiĢ Nəqliyyat Nazirlərinin Konfransında layihənin vacibliyi və regional xarakter daĢıması barədə Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan tərəfləri birgə bəyanət imzalamıĢlar. Bu layihəyə aid 25 may 2005-ci ildə H. Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru (neft) kəmərinin Azərbaycan hissəsinin açılıĢında mühim bir sənəd də imzalanmıĢdır. Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan respublikalarının prezidentləri hər üç ölkəni dəmir yolu ilə əlaqələndirən Bakı-Tbilisi-Qars birləĢdirici dəmir yolu xətti layihəsi haqqında Bəyannamə imzaladılar. 12 yanvar 2007-ci ildə Tbilisidə Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu bağlantısı layihəsinin son variantı iĢtirakçı dövlətlərin nəqliyyat nazirlərinin görüĢündə dəmir yolunun çəkiliĢinə dair iqtisadi-texniki məsələlər müzakirə edilmiĢ, çərçivə saziĢi və hökümətlərarası maliyyə-kredit sənədləri razılaĢdırılmıĢdır. 7 fevral 2007-ci ildə Gürcüstan Parlamentinin binasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ġlham Əliyev, Gürcüstan Respublikasının Prezidenti M.SaakaĢvili və Türkiyə Respublikasının BaĢ naziri R.T.Ərdoğan arasında görüĢ olmuĢ və regional əməkdaĢlıq sammiti sənədlərinin imzalanması olmuĢdur. Həmin görüĢündə ölkə rəhbərləri əvvəlcə “Regional əməkdaĢlığa ümumi baxıĢ haqqında Tbilisi Bəyannaməsi”ni imzaladılar. “Bakı-Tbilisi - Qars yeni dəmiryolu haqqında saziĢ”i Azərbaycan Respublikası tərəfindən nəqliyyat naziri Ziya Məmmədov, Gürcüstan tərəfindən iqtisadi inkiĢaf naziri Georqi Arveladze və Türkiyə tərəfindən nəqliyyat naziri Binali Yıldırım imzaladılar. Bakı-Tbilisi-Qars yeni dəmir yolu xəttində tikiləcək yolun uzunluğu 98 km-dir. Bunun 68 km Türkiyə, 30 km isə Gürcüstan ərazisində tikiləcək. Layihənin toplam dəyəri 420 milyon ABġ dolları |