Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)

 24 

qulaq asın, təkrar eləmək istəmirəm. Ancaq onu deyim ki, üç 

gündür onun təsiri altındayam. Hayıf ki, siz özünüz qulaq asa 

bilmədiniz. Yəqin ki, siz məndən daha yaxşı başa düşər və daha 

artıq həzz alardınız. Bəlkə  də yayda mümkün oldu, gəlib 

baxdınız. Mən bir 8-10 gün olar ki, işdən ayrılmışam. Bu gün 

sizə  məktub yazıram. Sabahdan başlayacağam "Füzuli"ni 

davam etdirməyə. Başımda fikirlər arı beçəsi kimi qaynaşır, 

görək nə olacaq. Bura işləmək üçün daha münasibdir. Sakit, 

səliqəli. Dünən Moskvada olanda Emin (Emin Sabitoğlu o vaxt 

Moskva konservatoriyasında təhsil alırdı.–A.)  zəng eləmişdi. 

Deyir ki, kanikul zamanı Leninqrada gedəcəyəm, "İldırımlı 

yollara" baxmağa.  İstəyirsiniz siz gəlin, mən sizi qarşılayıb 

yola salaram. 

Bakıda maraqlı  nə var? Vaxtınız necə keçir? Plastinkalar 

necədir? Yazın görüm, daha hansıları almaq lazımdır. 

Moskvadan alaram. Mən gələndə özümlə ancaq əsər yox, 

bahar da gətirəcəyəm. 

Öpürəm sizi bərk-bərk. Təranəni incitməyin. Eşidirsinizmi. 

Bax sən Anar və  sən Fidan mənim balaca qızım Təranəni 

incitməyin, bax incitməyin ha. Eşitdiniz? Öpürəm. 

Rəsul". 

 

"Anar bala! 

Məktubunu aldım, çox sağ ol! Oxumağına 7 saat 8 dəqiqə 

11 saniyə sərf etdim. Gözəl xəttin var. 

Ani bala, bu məktubu alan günü, alan günü ha!!! 

Nigarla bərabər, əlbəttə, Fidanın iştirakı və Təranənin baş 

konsultantlığı ilə mənim ən yaxşı fotolarımdan (şəkillərimdən) 

üçünü-dördünü seçib Avia poçta ilə Moskva, qost. Moskva, do 

vostrebovaniya – adresinə göndərin. 

Bir də Füzulinin "Bəng və badə" və qəsidələr kitabını (gərək 

ikinci tom olsun) eyni adresə, yenə  də hava poçtası ilə tez 

göndərin. 

Sənə uzun məktub yazardım, ancaq Füzuli razı olmur. 

---

 25 

Öpürəm, salam vəfasız Fidana, vəfalı  Təranəyə  və  əzizim, 

gözüm Nigara. 

Rəsul. 

22 dekabr. 1957". 

 

Haçan başladı bu? Hardadır başlanğıcı bu itkilər yolunun? 

81-ci ilin ilk günlərindəmidir? Martın  əvvəlindəmi, 

ortasındamı? Fevralın axırındamı? 

Fevralın axırlarında xarici səfərdən Moskvaya qayıtdım. 

Son illər mənim bütün səfərlərim, xüsusilə də, xaricə səfərlərim 

– nə qədər maraqlı keçsə də, nigarançılıqla, təlaşla dolu olurdu. 

Hər dəfə Bakıdan bir həftə, on gün uzaq düşəndə, evlə  əlaqə 

saxlaya bilməyəndə beynimə min cür qara-qura dolurdu, məni 

qorxu, vahimə basırdı. Elə bilirdim ki, bax bu gün, bu gecə, bu 

saat,  ən uzaq əcnəbi ölkədə, səfarətxanamız vasitəsilə  məni 

tapacaqlar, atam haqqında qara xəbər deyəcəklər. Belə bir 

dəhşətli xəbərin anam barəsində olacağı heç vaxt ağlıma 

gəlmirdi. 

Nə üçün? 

Bu barədə heç düşünmək belə istəmirdimmi? Ya da bəlkə 

məsələ ondaydı ki, atam çoxdan ağır xəstəydi. Anam da 

xəstəydi, amma onun xəstəlikləri atamınkılar kimi ardıcıl, 

davamlı deyildi. 

Hərçənd ki, 1971-ci ildə anam da ölümlə üz-üzə 

dayanmışdı. 

Bəlkə də səbəb ondaydı ki, bir çox məsələlərdə anam daha 

səbatlı, daha möhkəm, daha dözümlü idi. 

"Dözüm". Bu sözü tapıb, seçib, kitabının adıyla öz həyat 

devizi kimi təsdiq edən Rəsul Rzanın  ədəbi, ictimai həyatda 

dözümdən danışmağa tam haqqı vardı. 

Amma adi həyatda, məişətdə, qayğılara, azarlara sinə 

gərməkdə Nigar Rəfibəyli daha mətin, daha dözümlü idi. 

Atam çox vaxt əsəbi, darmacal, hövsələsiz olurdu. 

Anam həmişə səbrli, həlim, təmkinli idi. 

---

 26 

Mən təsəvvür edə bilərəm ki, anam atamı itirsəydi (daha 

doğrusu itirdiyini bilsəydi, çünki itirdi – bilmədi), bu itkinin, 

bu müsibətin iztirabını  mətanətlə  çəkə bilərdi, bir müddət 

dünyada Rəsulsuz yaşamağa bəlkə  də gücü, iradəsi, dözümü 

çatardı. 

Atam isə Nigarı itirsəydi, bir gün, bir saat da yaşaya 

bilməzdi. 

Həyat bunu təsdiq etdi. 

Daha doğrusu, ölüm bunu təsdiq etdi. Atamın ölümü. 

Amma kim bilir? İndi bunu kim təyin edə bilər? 

1973-cü ildə atam ağır xəstə yatanda həyatı bir tükdən 

asılıydı, sağalacağına güman çox az idi. Anam möcüzəvi bir 

iradəylə özünü ələ almışdı, özünü tox tuturdu, ağır xəstəyə 

qulluq etmənin bütün əzab-əziyyətlərinə  mərd-mərdanə 

dözürdü, bədbinləşmirdi, bizi də 

bədbinləşməyə, 

ümidsizləşməyə qoymurdu. 

Ancaq bir dəfə, yalnız bircə  dəfə, xəstənin  ən ağır 

saatlarından, ən ümidsiz dəqiqələrindən birində özünü saxlaya 

bilmədi, dəhlizə  çıxdı, ağladı: "Ondan sonra mənim 

yaşamağımın nə mənası var?"– dedi. 

Bu sözləri anamdan birinci və axırıncı dəfə eşitdim. 

Xaricə 

səfərin sonu yaxınlaşanda qayıtmağın 

hövsələsizliyinə bir səksəkə  də qarışırdı. Xəyalımdan bir–

birindən  əyani, görümlü səhnələr keçirdi. Budur Şeremetyevo 

uçarlığında məni moskvalı dostlarımdan biri qarşılayır, qəfilcə 

yox, ehtiyatla, yavaş-yavaş məni bəd xəbər eşitməyə hazırlayır. 

Mənə elə  gəlirdi ki, içəri dünyamın  ən xəlvət hücrələrində 

gizlətdiyim bu hisslərdən heç kəsin xəbəri yoxdur. 

Ümumiyyətlə, mən ömrümün çoxunu öz içimdə yaşamışam. 

Mənə, tək bir mənə aid olan duyğuları, qorxuları, həyəcanları 

başqalarıyla bölüşməyə nə hacət? Həm də indi belə aydınlıqla 

və  dəqiqliklə  bəyan etdiyim bu gizli qorxularımı, pünhan 

nigarançılıqlarımı o vaxt özüm özümə belə etiraf edəmməzdim. 

Ürəyim gəlməzdi.  Əmin idim ki, özümün belə  səbəbini tam 

---