Sevda quliyeva az ə r ba y ca n soraq-məlumat əDƏBİyyati yaranması, m üasir V əziyyəti və

baycan  Mərkəzi  İcraiyyə  Komitəsinin  yanında  yaradılmışdı.  Onun 

daha  müvəffəqiyyətlə  fəalıyyət  göstərməsinə  kömək  məqsədilə  Ko- 

missiya Azərbaycan Xalq M aarif Komissarlığmın tabeçiliyinə verildi.

1929-cu  il  yan v ar  ayının  7-də  isə  T ü rk   (Azərbaycan)  Term ino- 

logiyası  və  O rfoqrafiyası  K om itəsi  təşkil  edildi.  Bu  dövrdə  Azər- 

baycanı Öyrənm ə Cəm iyyətinin Türk (A zərbaycan) bölməsinin Lü- 

ğət  Kom issiyası  d a  fəaliyyət  göstərmişdi.  H əyata  keçirilən  b u   təd- 

birlər  term inlərin  yaradılm asının  və  lüğətlərin  çapdan  buraxılm a- 

sının zəruriliyini göstərir.

1920-ci  illərin  əvvəllərində  çap  edilən  nisbətən  ən  böyük  lüğət

S.M .Q ənizadənin  «Lüğəti  rusi  və  türki»  (1922.  -   6-cı  nəşri.  -   500 

nüs.)  hesab  edilir.  Bu lüğətdə 24  minə yaxın baş söz vardır  [192,  5]. 

M üəllim  Q afur  R əşadm   «Təfsirli  xalq  lüğəti»  (1921)  də  mühüm 

soraq-m əlum at  nəşrlərindən  biridir.  İlk  coğrafıya  term inləri  lüğəti 

də  1923-cü  ildə  m əşhur  A zərbaycan  coğrafıyaşünası  Q afur  Rəşad 

M irzəzadə  tərəfindən  tərtib  edilmişdi.  Bu  lüğətdə  cəmi  250-dək 

coğrafiya term ini  verilmişdir.

X udad  M əlikaslanov,  Ə hm əd  Pepinov,  Ağa Axundov,  M əhəm- 

mədbəy  M əhəm m ədbəyov, Ə bdül Əbdülzadə və Əliheydər  Babayev 

tərətm dən  tərtib  edilmiş  «Dəmiryol  işlətmə  istilahlan»  (1924)  da 

dövrün  soraq-m əlum at  nəşri  kimi  diqqəti  cəlb  edir.  X.B.M əlikas- 

lanov,  Ə.Yusifzadə,  M .B.M əhəm m ədbəyov və  A.B.Bəylərbəyov  tə- 

rəfındən hazırlanm ış 231  səhifədən ibarət «Ruscadan türkcəyə (azər- 

baycancaya  -   S.Q .)  yollar,  texniki  istilahlar  lüğəti»  1926-cı  ildə 

Yollar  Kom issarhğı  nəşriyyatında  çap  olunm uşdur.  Ə.Şıxlinskinin 

«R uscadan  türkcəyə  (azərbaycancaya  -   S.Q .)  qısa  döyüş  sözlüyü» 

(1926),  N.Əsgərov,  S.M usabəyov və T .M ahm udovun «H üquq lüğə- 

ti»  (1926),  «N əbatat  istilahları»  (1926),  «Kimya  istilahları»  (1927) 

və  s.  m üxtəlif elm  və  texnika  sahələrinə  dair  istilahlarm  əksəriyyəti 

Azərbaycan  M aarif K om issarlığınm   İstilah  Komissiyası  tərəfindən 

hazırlanm ış və nəşr edilmişdir [192, 5-42].

1920-ci  illərdə  nəşr edilən  term inlərin term inoloji lüğətlərin  ha- 

zırlanm asında  və  çap  edilməsində  A zərbaycan  M a arif  Kom issar- 

lığının  İstilah  K om issiyasının  və  elmi-texniki  term inlərin  hazırlan- 

m asm da  A zərbaycanı  Öyrənmə  Cəm iyyətinin  Lüğət  Komissiyası- 

nın xidməti  böyük  olm uşdur.

V.Sısovun  tərtib  etdiyi  «Bakı  şəhərinin  qədim   yerlərinə  və 

onun rayonlarına  qısa  bələdçi»  (1925) adlı  soraq-m əlum at  nəşri  də 

diqqətəlayiqdir.

Bu  dövrdə nəşr  olunan  məlumat  kitablarının  digər bir qrupunu 

istehsalat-m əlum at  nəşrləri  təşkil  edirdi.  «CnyxHHK 

necj)Tepa6oTHHKa: 

CnpaBOMnaM  K im ra  

ajih

 

Jinu, 

TexH H H ecK oro  n e p c o H a jıa  

hc

^

t h h m x

 

npo- 

M bicnoB » 

(1925) 

adlı nəşr bu cəhətdən  mühüm əhəm iyyət kəsb edir.

M əlum at  nəşrlərinin  üçüncü  q ru p u n a   istehsalat-m əişət  məz- 

m unlu  soraq-m əlum at kitabları daxildir.  Belə m əlum at kitablarına 

nüm unə  o laraq 

«Kpan

(1925), 

«CnpaBOHHHK  BaKHHCKoö  apMapKH 

1926  roaa»  (1928)  və  s.  nəşrləri 

göstərm ək olar [8,  16].

i

  A zərbaycanda  soraq-məlumat  nəşrlərinin,  o  cümlədən  lüğətçi- 

liyin  form alaşm ası  və  inkişafı  da  1920-ci  ildən  başlanm ışdır.  Bu 

dövrdə  müxtəlif sahələrə aid müxtəlif tipli  və həcmli  term inoloji  lü- 

ğətlərin  hazırlanm asına  daha  çox  diqqət  verilmişdir.  1920-1928-ci 

illərdə  nəşr  edilmiş  bir  sıra  term inolojı  lüğətlər  xalqm   ehtiyacını 

ta ın   ödəyə  bilmirdı.  Elmi  və  praktiki  cəhətdən  zəıf,  qüsurlu, 

sözlüyü kəmiyyət və keyfıyyətcə aşağı səviyyədə olm uşdur.

Azərbaycan lüğətçiliyinin inkişafında  əsaslı dönüş  1928-ci  ildən 

başlayır.

Azərbaycan  Dövlət  Elm i-Tədqiqat  İnstitutunun  yaradılm ası 

(1929)  və  1930-cu  ilin  oktyabrından  Term inologiya  K om itəsinin 

o n u n   yanında  fəaliyyət  göstərməsi  kitab   nəşrinin,  o  cümlədən  so- 

raq-m əlum at  nəşrlərinin  inkişafm a  təkan  verdi.  Sahəvi  soraq-m ə- 

lu m at  ədəbiyyatı  inkişaf etdi,  A zərbaycanca-rusca  lüğətlər,  rusca- 

azərbaycanca  lüğətlər,  azərbaycan  dilinin  dialektoloji  lüğətləri, 

izahlı və adi  term inoloji  lüğətlər və s.  yaradıldı  və çapdan  buraxıldı 

[30,  519-692].

Soraq-m olum at  nəşrlərinin mühüm hissəsini  təşkil  edən  lüğətlə- 

rin  nəşri  və  tərtibinin  öyrənilməsi  göstərdi  ki,  artıq   lüğətlərin  ha- 

zırlanm ası  elmi  m ahiyyət  kəsb  etməklə  bərabər,  o n lan n   elmi  əsas- 

lar üzrə təşkilinə də diqqət artm ışdır.

1930-cu  illərdə  lüğətlərin  elmi  əsaslarını  təşkil  edən  prinsiplə- 

rin,  məsələlərin  işlənməsi  sahəsində  cüzi  nailiyyətlər  m üxtəlif  tipli 

lüğətlərin  inkişafına  və  nəşrinə  m üsbət  təsir  göstərmişdir.  Ə lbəttə, 

hər  bir  tip  lüğət  üçün  spesifık  xüsusiyyət  vardır.  Məsələn,  ikidilli 

lüğət  tərtibınin  spesifik  cəhətləri vardır:  bu cür lüğətlər ilk  növbədə 

tərtibçidən  hor iki  dili  mükəmməl  bilməyi,  bir-birilə  qarşılaşan  dil- 

lərin  qram m atik  quruluşlarını  lüğətdə  əks  etdirm əyi  bacarm ağı, 

tərcüm ə  olunacaq  sözlərin  qarşılığını  ana  dilində  tapm ağı  və  bu 

işdə  orijinala  əsaslanm ağı,  bir  sözlə,  ikidilli  lüğətçiliyin  nəzəri  və

37

---