Rivojlanish psixologiyasi fanidan oraliq nazorat javoblari

Proyektiv metodlar. Proyektiv metodlar test usullarining bir
ko‘rinishi bo‘lib, ularda tekshiriluvchi uchun aniq ko‘rinishga ega
bo‘lmagan noaniq narsalar tavsiya etiladi va ularni sharhlash topshirig‘
i beriladi. Masalan, tekshiriluvchiga turlicha talqin qilish
mumkin bo‘lgan rasmlar, tugallanmagan hikoyalar, biror aniq
ko‘rinishi mavjud bo‘lmagan buyumlar berilishi va ularni tekshiriluvchi
o‘zining hissiy kechinmalari, qiziqishlari, dunyoqarashi
nuqtayi nazaridan baholashi kutiladi.
Proyektiv metodikalar turli-tuman. Ular bir-biridan tubdan
farq qiladi. Biroq shuni nazarda tutish lozimki, proyektiv metodikani
tavsiflash muayyan psixologik bilimlarni maxsus nazariy
tayyorgarlikni va metodikani qo‘llash bo‘yicha amaliy tajribaga
ega bo'lishni talab qiladi.

77. O‘smirlarning jamoa bilan o‘zaro munosabati xususiyatlari.	0 ‘qituvchining ta’siri ostida asta-sekinlik bilan o‘quv, mehnat va o‘yin faoliyatlarida har bir sinfdoshi uchun tashvishlanish, jamoa (kollektivizm) hissi paydo boladi. Bu esa bolalardagi oltoqlik hissining rivojlanishiga zamin boladi. Bolalar o‘qishda past o‘zlashtirayotgan oltoqlariga yordam berishga harakat qiladilar. Bu motivlar shunchalik chuqur va kuchli boladiki, ular maqsadlariga erishish uchun juda ko‘p qiyinchiliklarni: o‘zlashtirmayotgan o‘rtog‘ining dangasaligi, o‘zining darslarini tayyorlashga tezroq ulgurishi, ba’zan esa hatto ota-onalarning qarshiliklarini ham yengishi kerak. Bunday vaziyatlarda bolada shakllanayotgan mas’uliyat hissi qiyinchiliklarni yengishga va o‘z ishini muvaffaqiyatli bajarishiga yordam beradi. Birinchi sinfda o‘quvchi o‘qituvchisining tanbehlari o‘rtoqlarining oldida yoki o‘ziga yolglz berilganiga e’tibor bermasa, ikkinchi sinfda o'rtoqlari oldida berilgan tanbehlardan uyaladigan bolib qolishi bolaning o‘zini jamoa a’zosi sifatida toliq his etayotganidan va oltoqlari uni hurmat qilishlarini istayotganidan dalolat beradi.
78. Maktab o‘quvchilarida o‘zini o‘zi baholash dinamikasi.	Kichik maktab yoshidagi bolalar kattalarning u haqidagi fikr va bergan baholariga qarab, o‘zlariga o‘zlari baho beradilar. Shuningdek, o‘quvchining o‘ziga-o‘zi beradigan bahosi, turli faoliyatlaridagi muvaffaqiyatlariga ham bogliq boladi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda o‘z-o‘ziga beradigan baholari turlicha — yuqori, adekvat — mos yoki past bolishi mumkin. Bu yoshdagi bolalarda mavjud bo‘lgan ishonuvchanlik, ochiqlik, tashqi ta’sirlarga beriluvchanlik, itoatkorlik kabi xususiyatlari ularni shaxs sifatida shakllantirish uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Kichik maktab davrida boshqarishdan o‘z-o‘zini boshqarishga o‘tishi nihoyatda muhimdir. Yetakchi bo‘lgan o‘quv faoliyatidan tashqari boshqa faoliyatlar — o‘yin, muloqot va mehnat faoliyati ham o‘quvchi shaxsi rivojiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bu faoliyatlar asosida muvaffaqiyatga erishish motivlari bilan bog‘liq bo‘lgan shaxs xususiyatlari tarkib topa boshlaydi. Kichik maktab davrini bolaning turli faoliyatlarda muvaffaqiyatga erishishini belgilab beruvchi asosiy, shaxsiy xususiyatlarni yuzaga kelish va mustahkamlash davri deb hisoblash mumkin.
79. Maktab o‘quvchilarining o‘quv faoliyati motivlari va xulq-atvori.	Kichik maktab yoshidagi o‘quvchining o‘quv faoliyati jarayonida o‘zidagi xulq-atvorni va faoliyatni o‘zi tomonidan muvofiqlashtirish qobiliyati rivojlanadi, ongli ravishda bir fikrga kela olish qobiliyati rivojlanadi, o‘z faoliyatini o‘zi uyushtirishga hamda bilim olish jarayoniga bolgan qiziqishining qaror topishiga yordam beradi, o‘quvchi xulq-atvorini motivlashtirishi ham o‘zgaradi. Bunda do‘stlari va jamoaning fikrlari asosiy motivlar bolib qoladi. Axloqiy his-tuyg‘ular va shaxsning irodaviy xususiyatlari ham shakllanadi. Boshlanglch sinf o‘quvchilarida iroda tarbiyasi tashabbuskorlik, dadillik, o'zini tuta bilish, sabotlilik, chidamlilik, qat’iylik, kamtarlik va intizomlilik kabi irodaviy sifatlarni o‘stirish va mustahkamlashdan iboratdir. Iroda tarbiyasi bolalarda yomon sifatlar paydo bolishining oldini olish va agar bunday sifatlar paydo bolsa, ularni yo‘qotishdan iboratdir. Bolalar irodasining salbiy tomonlaridan biri o‘ziga ishonmaslikdir. 0 ‘ziga ishonmaslik holati o‘qish, mehnat, o‘yin va shu kabi faoliyatlarda tez-tez qaytarilib turadigan muvaffaqiyatsizliklar tufayli yuzaga keladi.
80 Maktab o‘quvchilari o‘zlashtirmasligining psixologik sabablari.	Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning intellektual hislari bilish jarayonida rivojlanadi. 0 ‘quv faoliyatida bolalar katta hajmdagi bilimlar va faktlarga duch kelib, ular bolalarda taajjublanish, ishonchsizlik, quvonch hislarini yuzaga keltirib, qiziquvchanlik, urinchoqlik va shu kabi boshqa hislarning shakllanishiga asos boladi.