Reja: Kirish Asosiy qism Suniy qon aylanish aparati Xulosa Mavzu bo’yicha test savollari Glossari Qisqartma so’zlar Foydalanilgan adabiyotlar Mavzu: Suniy qon aylanish aparati

Qonning ivishi nima?

Hoz. jahonda 100 dan ortiq tipdagi turli maqsadlarda ishlatiladigan Sunʼiy qon aylanish apparati lari yaratilgan. Xavfli oʻsmalar, yalligʻlanish jarayonlari va destruktiv shikastlarni kimyoviy moddalar bilan davolashda, yurakoʻpka faoliyati buzilganda yordamchi sunʼiy qon aylantirishda, klinik oʻlim holatidagi bemorni tiriltirishda, koʻchirib oʻtkazishga moʻljallangan aʼzolarni tirik saklab turishda ishlatiladigan Sunʼiy qon aylanish apparati bor. Qonning ivishi – organinzmning himoya reaksiyasi hisoblanadi. Uning bu xossasi jarohatlanishlarda organizmni ortiqcha qon yo‘qotishdan saqlaydi.

Qonning ivishi o‘zgarsa, ozgina jarohatlanish ham odam sog‘lig‘iga katta xavf tug‘diradi, chunki organizm ko‘p qon yo‘qotishi mumkin.
Qonning ivishi murakkab biologik jarayon bo‘lib, bunda quyidagi omillar ishtirok etadi: qon plazmasidagi fibrinogen (oqsil modda) mayda zarrachalardan ingichka tolachalarga (fibringa) aylanadi.
Fibrin tolachalari qon tomiri devorining jarohatlangan (kesilgan) joyida to‘r hosil qiladi va unga qonning shaklli, elementlari, ayniqsa trombositlar ilinib, to‘siq hosil bo‘ladi. Natijada qon oqishi to‘xtaydi. Bu jarayonda qon tarkibidagi trombin fermenti, Ca ionlari, K vitamin va qonning antigemofil omili muhim rol o‘ynaydi.
Sog‘lom odamda qon 3-4 minut ichida iviydi. Ba’zi odamlar qon plazmasining tarkibida qonning ivishida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan biologik modda-antigemofil omil yetarli bo‘lmaydi. Bu kasallik gemofiliya deb atalib, u nasldan-naslga, ya’ni ota-onadan bolaga o‘tadi.
Bunday odamlarda qon ivishi buziladi, natijada bexosdan burundan qon kelishi, salgina jarohat tufayli ko‘p qon yo‘qotish mumkin. Bundan tashqari, trombositlarning soni kamayganda, ovqat tarkibida kalsiy (Ca) ionlari, kaliy (K) vitaminining miqdori yetishmay qolganda ham qonning ivish xossasi kamayadi.
Qanday qilib butun tizimga ma'no beradigan biriktiruvchi to'qima bo'lgan qonni siyoh idishida qoldirishimiz mumkin? Qon kislorodni tashish bilan mashhur (qizil qon tanachalari, xususan gemoglobin, uni olib boruvchi gemoprotein tufayli), ammo u boshqa ko'plab funktsiyalarni organik darajada bajaradi.
Masalan, qonda aylanma oqsillarning yuqori kontsentratsiyasi borligini bilishadi (ayniqsa, ularning umumiy miqdorining 55 foizini tashkil etuvchi albumin), bu plazmaning onkotik bosimini ushlab turishga yordam beradi va steroidlar lipidlari va gormonlari tashuvchisi vazifasini bajaradi. Masalan, onkotik bosim tananing ishlashi uchun juda muhimdir, chunki bu hujayradan tashqari suyuqlik va qon miqdorini "joyida" bo'lishiga imkon beradi. Agar muvozanat yuzaga kelsa, taniqli va qo'rqinchli shishlar paydo bo'ladi, ya'ni suyuqlikning teri ostiga yoki tanadagi ayrim bo'shliqlarda haddan tashqari to'planishi.

Qon tarkibi quyidagicha taqsimlanadi: qon plazmasi (55%, hujayrali komponent) va hosil bo'lgan tarkibiy qismlar (qolgan 45%, qizil qon tanachalari, sarum oqsillari va immun funktsiyasi leykotsitlari va boshqalar).

Orasida qonning vazifalari, biz quyidagilarga eng mosini topamiz:
Oq qon hujayralarini zararlangan joyga etkazish orqali infektsiyalardan himoya qilishda ishtirok eting.
Tananing barcha hujayralariga ozuqa moddalari va kislorod tashishda qatnashish.
Chiqindilarni to'qimalardan o'pkaga (CO2 holatida) va jigar va buyraklarga etkazing.
Tana termoregulyatsiyasida ishtirok eting.
Metabolizm masalasida transport gormonlari, fermentlar, sarum oqsillari va tartibga soluvchi boshqa moddalarni tashish.
Trombotsitlarni zararlangan hududga tashish tufayli, boshqa narsalar qatori, qon ivishi va davolanishi uchun muhim ahamiyatga ega bo'ling.
Yurak-qon tomir tizimi haqida qiziqarli ma'lumotlar
Bu bir qator fiziologik darajada qon aylanish tizimining ahamiyati va funksionalligini ko'rsatadigan ma'lumotlar. Ular orasida biz quyidagilarni topamiz:
Oxiridan oxirigacha va barcha tomirlar, kapillyarlar va arteriyalarni o'z ichiga olgan qon aylanish tizimi taxminan 100000 kilometrni bosib o'tardi.
Yurak daqiqada taxminan 5 litr qonni, ya'ni tanadagi bu suyuqlikning deyarli barchasini atigi 60 soniya ichida pompalaydi.