Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1 Bu haqda kitabm IV hissəsində nisbətən geniş məlumat verilmişdir. 18
"Biz bu misalları insanlar üçün çəkirik ki, bəlkə, düşünələr". (əl-Həşr, 21) Allah-taala Quranda insanı müxtəlif növlü idrak formalarından biri olan fəfəkkürə çağırır. Hər bir sahənin ölçü vahidi olduğundan, insan həqiqətlərin idrakında onu hissi, xəyali, təsəvvür kimi sadə idrak formalarından - yalnız peyğəmbərlərə (ə) məxsus vəhy idrakından geri qalan - fəlsəfi və irfani idrak formasına aparan fəfəkkü- rünü, "təfəkkürün ölçü vahidi məntiq"lə ölçməlidir! Müəllif 15
Bağışlayan və mehriban Allahın adı İlə
Ön söz
Bu kitabı yazmaqda məqsəd, insamn təfəkkür yönünün inkişaf etməsinə xidmət etməkdir. Digər məntiq kitablarmda da insarun bu yönünün inkişafı üçün dəyərli məlumatlar var. Amma nəzərimizcə, bu məntiq kitablarmda insamn bu yönünün inkişafı üçün Farabi, İbn Sina, Nəsirəddin Tusi kimi İslam dahilərinin əsərlərindəki dolğunluq qədər dolğunluq yoxdur. Çünki insanın cismindən daha önəmli olan onun həqiqətinin göstəricisi ruh, bir neçə cəhətlərə malikdir; qəlblə və ağılla bağlı fenomenlər. AğIm isə vahid bir həqiqət olsa da, müxtəlif bölmələri var, məsələn: adi ağıl, ümumi ağıl, praktiki ağıl, konstruktiv ağıl, siyasi ağü, hüquqi ağü, fiqhi ağıl, fəlsəfi ağıl və s. Vahid ağIm bu müxtəlif bölmələrinin fərqini izah etmək üçün aşağıdakı misala baxaq: adi, yaxud ümumi ağılla riyazi ağIm fərqi: riyaziyyatda belə bir məsələdə deyilir: iki düz xətt üzərində olan A, B, C, D nöqtələrinin aşağıdakı kimi qarşılıqlı vəziyyəti (belə ki, ikisi də bir düz xətt üzərində olmaqla bərabər, C nöqtəsi A-dan yuxarıda, yenə də ikisi də o biri düz xətt üzərində olmaqla bərabər, B nöqtəsi də D-dən yuxarıda olmaq şərti ilə) zamam A ilə B və C ilə də D nöqtələrini həmin xətlər arasmda oknaq şərti ilə hər hansı əyri, yaxud düz xətlərlə birləşdirsək, bu xətlər kəsişər. 16
. On söz
Göründüyü kimi, iki düz xətt arasmda olmaq şərti ilə. A, B, C, D nöqtələrinin }aıxarıdakı şəkildə qarşılıqlı vəziyyəti zamam A ilə B və C üə də D nöqtələri birləşdirildikdə, onlar hökmən kəsişməlidir. Bunu hər bir adi, sağlam ağıl qavrayır. Amma, görəsən, vahid olan ağıl bunu özünün hansı mərtəbəsi, hansı forması ilə qavrayır? Məlumdur ki, adi, ümumi forması ilə qavrayır. Bu zaman sual olunur ki, görəsən, bunu adi ağılla dərk edən həmin vahid ağıl, riyazi ağıl Uə də dərk edirmi? Əlbəttə ki, yox. Amma riyaziyyatçılarm məharəti, hamınm dərk etdiyi bu qaydam riyazi şəkildə də göstərə bilmələridir. Onlar m bu riyazi qayda üçün verdikləri isbata nəzər saldıqdan soma insamn riyazi ağlı işə düşür və insan eyni mətləbi vahid ağhn həm adi, həm də riyazi formaları ilə dərk etdiyini müşahidə edir. Deməli, riyazi ağıl adi, ümumi ağıldan fərqlərdr. Eyrü ilə də fəlsəfi ağIm digər ağıllardan fərqləndiyini göstərən misallar da vermək olar. Məntiq ağIm bu bölmələrinin hamısma ümumi olaraq yol göstərir, çünki hər halda bıpılar da düşüncədir, təfəkkürdür. 17
Məntiq ___________________________________________________________ amma mətiqin əsl məqsədi fəlsəfi ağla xidmət etməkdir. Dediyimiz kimi, məntiq, ağIm iştirak etdiyi bütün sahələrə yol göstərir. Məntiq bu sahələrin hər birində eyni rolu 0 }madığmdan, onların hər birində istifadə edilən məntiq qaydaları vahiddir. Amma başqa elmlərdə olduğu kimi, təbii olaraq hər bir məntiq müəllifi də bu sahələrdən birini nəzərə alaraq, vahid məntiq qaydalarmı həmin sahədə istifadə ediləcək şəkildə vermiş olur. Məsələn: məhkəmədə hüquqşünaslarm hüquq işlərində məntiq qaydalarmdan necə istifadə etməli olduqlarım izah edən məntiq kitabı kimi. Əlbəttə, hüquqşünaslar üçün hazırlanmış məntiq kitabmdakı qaydalardan, fəlsəfəçilər də istifadə edə bilər və əksinə. Amma məlumdur ki, hər bir sahədə "vahid məntiq qaydaları"mn müəyyən sahədə hazırlanmış kitab formasmdan, digər sahədə istifadə etmək mümkün olsa da, tam olmayacaq. Çünki məsələn: məntiqin daha çox fəlsəfədə işlənən müəyyən qaydalarım, təbiidir ki, hüquqşünaslar üçün məntiq kitabı hazırlayan müəllif, müəyyən səviyyədə verə bilər. Eyni ilə də fəlsəfə üçün məntiq kitabı hazırlayan müəllif də hüquqşünaslarm istifadəsi üçün məntiq qanunlarım hüquq sahəsinə tam uyğun verməyə bilər. Buna görə də biz də həqiqətdə məntiqin əsl məqsədi olan ağla, fəlsəfəyə xidmət üçün, hazırkı məntiq kitabım bu sahəyə uyğun şəkildə hazırladıq. Əlbəttə ki, bu kitabdan eyni zamanda ağılla bağlı yuxarıda qeyd etdiyimiz başqa sahələr də istifadə edə bilər. Bundan başqa, məntiq elmi ümumi olaraq ağla, təfəkkürə xidmət etsə də, bizim bu kitabm yazılmasmda əsas məqsədimizdən biri də, "irfan"lak həmçinin fəlsəfə ilə maraqlananlara filosoflarm, ariflərin bu yolda necə hərəkət etmək üçün göstərdiyi proqramlara qısa şəkildə izah verməkdir. Belə ki, ümumi olaraq irfan ya Şərq, ya da Qərb irfanma bölünür. Bunlarm hər biri də öz növbəsində qisimlərə ayrılır. Məsələn: Qərb irfanma 1 Bu haqda kitabm IV hissəsində nisbətən geniş məlumat verilmişdir. 18
1 .A
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|