Realizm I idealizm
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
wersja robocza: maj 2007 Argument Merciera na rzecz realizmu, opierający się na zasadzie przyczynowości oraz na konstatacji naszej bierności w odbieraniu danych ze ś wiata interpretuje idealizm jako woluntarystyczny i indywidualistyczny kreacjonizm, podczas gdy idealizm, jako immanentyzm, nie pociąga za sobą takiej tezy, mówi on tylko tyle - czy też aż tyle - że nie można wyjść poza dane świadomości, gdyż każdy byt jest tylko daną dla świadomości. Wydaje się więc, że tej ‘głębokiej’ immanencji nie da się przezwyciężyć odwołując się do zasady przyczynowości, gdyż to, że jestem bierny w trakcie odbierania wrażeń i że stąd muszę suponować istnienie zewnętrznej wobec nich przyczyny - i to również jest tylko daną dla mojej świadomości. Immanentyzm tego rodzaju jest inną formułą dla rozważanej przez Kartezjusza hipotezy snu lub hipotezy, że być może podlegamy uniwersalnemu złudzeniu, wytwarzanemu w nas przez nieznany nam czynnik (potężnego i złośliwego demona). Gdy wszystkie dane, jakie posiadam, są - być może - czymś w rodzaju snu, to również doświadczana przeze mnie bierność mojego doznawania wrażeniowego oraz konieczność przyjęcia zewnętrznej przyczyny tych wrażeń, też są czymś, co mi się śni. Nie chodzi tu jednak o żaden ‘sen empiryczny’, gdyż zwykle przez nas uznawane różnice pomiędzy snem a jawą, też mogą się nam śnić. Trzeba jeszcze raz podkreślić, że nie chodzi tu o samą hipotezę snu, gdyż ona jest wyłącznie pewnym barwnym rekwizytem pojęciowym, mającym ilustrować prawdziwy problem, który wyraża zasada immanencji lub też, jak chciał Hartmann, ‘przesąd korelatywistyczny’, a mianowicie, że każdy byt jest tylko daną dla świadomości. Poglądy E. Gilsona na realizm i idealizm podlegały pewnej ewolucji. Zasadnicze jego stanowisko, które nazywał r e a l i z m e m m e t o d y c z n y m , ukształtowało się nie tylko w polemice idealistycznymi systemami filozoficznymi, lecz także z realizmem innych neoscholastyków, a w tym z realizmem kardynała Merciera. 17 Gilson łączył kwestię realizmu z możliwością filozofii chrześcijańskiej twierdząc, że metafizyka chrześcijańska, metafizyka jako czysto rozumowo uzasadniana filozofia, jest możliwa wyłącznie w obrębie realizmu. Nie mówił wprawdzie o zasadzie immanencji, lecz jego ulubioną formułą, która swoim sensem odpowiada tej zasadzie, było to, że nie ma przejścia od myśli do bytu. Niekiedy jednak to ‘przejście od myśli do bytu’ mieszał z kwestią zasięgu naszej wiedzy na temat rzeczywistości, czyli nie rozdzielał wyraźnie problemu realizmu metafizycznego, rozważanego w kontekście zasady immanencji, od problemu realizmu epistemologicznego jako pytania, w jakiej mierze nasze kategorie i nasze pojęcia odzwierciedlają ‘świat sam w sobie’. Gilson pisze, że dowód istnienia świata, wykorzystujący zasadę przyczynowości, znajduje się u samego Kartezjusza, a Mercier powtarza tylko tę drogę, jak ją Gilson nazywa, drogę illacjonistyczną, gdy formułuje 17 Por. E. Gilson, Realizm metodyczny (1937) oraz Realizm tomistyczny a krytyka poznania (1947), w: E. Gilson, Realizm tomistyczny, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1968. 33
wersja robocza: maj 2007 swoją wersję dowodu z przyczynowości. Dalej dodaje, że niektórzy interpretatorzy chcieli utrzymywać, że Kartezjusz dowodzi istnienia świata zewnętrznego w oparciu o prawdomówność Bożą, ale twierdzi, że taka interpretacja Kartezjusza jest pomyłką, gdyż wprawdzie Kartezjusz włączył prawdomówność Bożą w swój dowód, „ale po prostu po to, żeby dowieść, iż zewnętrzną przyczyną naszych wrażeń nie jest Bóg”. W dalszym ciągu tego samego zdania Gilson jednak zaprzecza sobie pisząc: „fakt jednak, że Bóg jest prawdomówny, nie tylko nie wyklucza dowodu z przyczynowości, lecz czyni go możliwym: istotnie prawdomówność Boża uprawnia do tego szczególnego zastosowania zasady przyczynowości, która pozwala stwierdzić, że zewnętrzną przyczyną wrażeń jest właśnie świat materialny ciał rozciągłych”. 18 Albo więc, jak najpierw sugeruje Gilson, Bóg i Jego prawdomówność nie są potrzebne i wystarczy sama zasada przyczynowości, albo prawdomówność Boża czyni dopiero możliwym zastosowanie tej zasady i uznanie, że istnieje świat zewnętrzny. Można zupełnie tu pominąć kwestię wierności tekstom Kartezjusza, bo, jak to było widać z powyżej przedstawionej krytyki stanowiska Merciera, sama zasada przyczynowości nie wystarczy, aby ‘przełamać’ zasadę immanencji i tym samym dowieść realizmu metafizycznego - potrzebny jest Bóg i Jego prawdomówność, natomiast to, czy jest On bezpośrednią przyczyną doznawanych przez nas wrażeń, czy też czyni to za pośrednictwem, istniejącego do pewnego stopnia autonomicznie, świata, jest to kwestia drugorzędna. Gilson nigdzie jednak nie podejmuje problemu, że aby prawdomówność Boża mogła czynić dowód z przyczynowości możliwym, to już w obrębie samej immanencji ś wiadomości trzeba wiedzieć, że Bóg istnieje i że jednym z Jego atrybutów jest prawdomówność. To, że Gilson tego nie podejmuje, jest zrozumiałe, ponieważ sądzi on, że dowody istnienia Boga są możliwe tylko na gruncie realizmu, a z tego, co sam napisał wynikałoby, że aby uzasadniać realizm już trzeba wiedzieć, że Bóg istnieje i to istnieje realnie, to znaczy jako rzeczywisty transcendens, a nie jako tylko dana świadomości. Trudno jest ocenić, w jakiej mierze Gilson zdawał sobie sprawę z powstającej w ten sposób aporii, ale na pewno zdawał sobie z niej sprawę Kartezjusz, gdy za pomocą dowodu ontologicznego wykazywał istnienie Boga oraz Jego prawdomówności, tylko bowiem dowód wychodzący od pojęcia Boga, a takim dowodem jest dowód ontologiczny, pozostaje do dyspozycji w obrębie immanencji, gdyż tzw. dowody kosmologiczne oraz inne dowody, jako dowody zakładające świat zewnętrzny, przestają być wtedy dostępne. Nie są one dostępne, gdyż nie mają sensu dowody z ruchu czy z kontyngencji, gdy nie wiemy, czy poza danymi świadomości istnieje jakikolwiek byt zmienny. W związku z tym, że idealizm w kontekście zasady immanencji bliski jest sceptycyzmowi, zgadaniem wyjścia poza immanencję oraz związanymi z tym problemami dowodu ontologicznego i 18 Tamże, s. 65-66. 34 Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|