Raqobatdosh iqtisodiy sharoitda mehnat unumdorligini oshirishning mahsulot tannarxining pasaytirishdagi ahamiyati

Personalning rentabelligini omilli tahlil qilish uchun ma’lumotlar

Ko’rsatkich	Reja	Haqiqatda	Chetga chiqish
Mahsulotni sotishdan olingan foyda, mln.so’m	17900	19296	1396
Personalning ruyxatdagi o’rtacha soni, kishi	200	202	202
Mahsulotni sotishdan kelgan tushum, mln.so’m	95250	99935	4685
Tovar-mahsulot amaldagi narxlarda, mln.so’m	96000	104300	8300
Tovar-mahsulot qiymatida tushumning salmog’i, %	99,22	95,81	-3,41
Kapitalning o’rtacha yillik summasi, mln.so’m	48845	50000	1155
Bitta xodimga to’g’ri keladigin foyda, mln. so’m	89.5	95,5	6,0
Mahsulot rentabelligi, %	18,64	18,5	-0,14
Sotish rentabelligi, %	18,79	19,3	0,51
Kapital aylanish rentabelligi	1,95	2,0	0,05
Bitta xodimga to’g’ri keladigan kapital miqdori, mln. so’m	244,225	247,525	3,3
Hisobot davridagi mahsulot, mln.so’m	480	516,33	36,35

Ikkinchi modelning qulay tomoni shundaki, u mehnat unumdorligi o’sish omilini personal rentabelligining oshish sur’atlari bilan bog’lash imkonini beradi. Buning uchun vaqt omili hisobiga mahsulot ishlab chiqarish o’rtacha yillik miqdori o’zgarishini bir so’mlik tovar mahsuloti hisobiga olingan foydaning haqiqiy darajasiga ko’paytirish kerak.

9-jadvaldan sanoat ishlab chiqarishi personali o’rtacha yillik mahsulot ishlab chiqarish darajasini shakllantiruvchi omillar hisobiga bitta xodimga to’g’ri keladigan foyda qanchalik o’zgarganligi ko’rinib turibdi. Ayrim omillar ta’sirining salbiy natijalarini korxonada mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish zahiralaridan foydalanilmaganligi sifatida baholash mumkin.
jadval
Bitta xodimga to’g’ri keladigan foydaning o’zgarish omillari

Omillar	YM, mln. so’m	Bitta xodimga to’g’ri keladigan foydaning o’zgarishi, mln. so’m
1. Ishchilar salmog’i	10,08	10,08*0,185qQ1,86
2. Bitta xodim bir yilda ishlagan kunlar soni	-22,27	-22,27*0,185q-4,12
3. Ish kunining davom etishi	-8,83	-8,838*0,185q-1,63
4.Ishchilar o’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarishining o’zgarishi	4 0,03	40,03*0,185qQ7,41
5.Korxonada belgilanadigan baholarning o’zgarishi	17,32	17,32*0,185qQ3,20
Jami	36,33	36,33*0,185qQ6,72
4.1 Ishlab chiqarishni tashkil etish	16,09	16.09*0,185qQ2.98
4.2 Ishlab chiqarishning texnikaviy darajasini oshirish	15,01	15,01*0,185qQ2.78
4.3 Ish vaqtining unumsiz sarf bo’lishi	-2,46	2,46*0,185q-0,46
4.4 Ishlab chiqarishning tuzilishi	11,39	11,39*0,185qQ2,11
Jami	40,03	40,03*0,185qQ7.41

Xulosa

Mehnat unumdoligi darajasiga baho berish uchun umumlashtiruvchi, xususiy va yordamchi ko’rsatkichlar tizimidan foydalaniladi.

Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar - bu bitta ishchining ishlab chiqargan o’rtacha yillik, o’rtacha kunlik va o’rtacha soatlik mahsuloti, shuningdek, bitta ishlovchiga to’g’ri keladigan o’rtacha yillik mahsulot ishlab chiqarishning qiymat ifodasidir.
Xususiy ko’rsatkichlar – bu muayyan turdagi mahsulot birligining ishlab chiqarish uchun vaqt sarfi yoki bir kishi- kunida yoxud bir kishi- soatda muayyan turdagi natural ifodada mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan vaqt.
Yordamchi ko’rsatkichlar – muayyan ish turi birligiga yoki vaqt birligi ichida bajarilgan ishlar hajmiga sarflangan vaqtni tavsiflovchi ko’rsatkichlar.
Korxonada ishchi kuchidan foydalanish samaradorligiga baho berishda personal rentabelligi ko’rsatkichi katta ahamiyatga ega. Foyda mahsulotni sotish rentabelligiga, kapital aylanish koeffisiyentiga va harakatdagi kapital summasiga bog’liq.

Adabiyotlar:

1. 
   Petrochenko P.F. Analiz trudovo’x pokazateley (uchebnoye posobiye)-M.: «Ekonomika», 1989.
   
2. 
   Ekonomika truda. (uchebnik) Pod. red. Jukova M.N, Pogosyana G.R – M.: «Ekonomika», 1991.
   
3. 
   Ekonomika i sosiologiya truda (uchebnoye posobiye). Pod. red Adamchuka V.V – M.: «Ekonomicheskoye obrazovaniye»,1994.