Radioelektronika asoslari

^ ~ 2xjLC
Konturning o'zgaruvchan (tebranish) toki L induktiv g‘altakdan o'tishi jarayonida uning atrofida o‘zgaruvchan magnit maydoni hosil bo'ladi. Buning natijasida teskari bog‘!anish g‘attagi L\ da ayni shu chastotada o'zgaruvchan kuchlanish hosil bo'ladi va bazaga uzatiladi hamda u orqali tranzistoming ishtashi boshqariladi. Bu kuchlanish kollektor tokining putslanishiga sabab bo'ladi va unda tranzistorda kuchaytirilgan o‘zgaruvchan tashkil etuvchi hosil boMadi. Kollektoming o‘zgaruvchan toki LC konturdagi energiya yo‘qotilishini toldiradi. Buning natijasida L\ g'altakda hosii boladigan kuchlanishning yanada ortishi kuzatiladi va generatorda hosil qilinayotgan o'zgaruvchan signaining qiymati orta boradi.
Deniak, generatorda hosil bo‘ladigan tebranishlar asosan, nagmzka konturining parametrlari bilan xaraktcrlanadi. Rezonans vaqtida kontur sof aktiv qarshilik tabiatiga ega, chunki p_k = 0. Shuning uchun konturning aslligi yetarli bo‘lsa, fazalar sharti kuchaytirgichning aktiv elementi (lampa, tranzistor)dagi va teskari bog‘lanish zanjiridagi faza siljishlari orqali ifodalanadt. Aktiv elementlardagi faza siljtshi p_k = x, teskari bog‘lanish zanjiridagi faza siljishi esa, L, va L₂ g‘altakdagi o‘ramlarning yo*nalishigabog‘liq, U «0» yoki «7r» gateng boiishi mumkin.
Agar o'ramlar yo‘nalishi
boiadigan qiiib tanlansa, fazalar
sharti bajariladi va generator rezonans chastotaga yaqin chastotali tebranish ishlab chiqaradi, Uning garmoniklik darajasi kontuming tanlash qobiliyati bilan belgilanadi. Konturning tantash qobiliyati yetarlicha katta bo‘lsa, chastotadan chetlashishi bilan kontuming toiiq qarshiligi tez kamayadi va faza siljishi vujudga keladi. Demak, generatorda hosil boiadigan tebranishlar garmonik boiishi uchun kontuming asliigi katta, teskari bogianish zanjirintng uzatish koeffitsienti kichik boiishi kerak. Aks holda (2) generatsiya shartlari chastotaiar poiosasi uchun bajarilib, tebranishlar garmonik boimayqoladi.
Generatoming lampaviy va (ranzistorli sxemasida sodir boiadigan tebranishlaming tabiati deyarli bir xil boiadi. Lekin tranzistor va lampa parametrlarining turiicha boiishi sxemada ayrim o‘zgarishlarga sabab boiadi. l'ranzistorii sxeinada nagruzka konturi lampaviy sxemadagidan kuchliroq shuntlanadi. Bu tranzisloming kirish qarshiligi (emitter-baza) kichik boiishi bilan bogiiq. Bundan tashqari, nagru^ka koogturi kollektor
zanjirida boiganda generator katta o'zgaruvchan kuchlanishda ishlasa, kollektor-baza kuchlanishi (ehranish davrining ayrim qismida teskari kuchlanishga teng boiib qolad'- Natijada kollektor oiishi ochiq (to‘g‘ri ulanishda) boiib, konlur nisbafcm kichik qarshilik bilan shuntlanib qoladi. Bu hosil hoiadigan lebrantshfar shaklining buzilishiga olib keladi. Bundan tashqari, tranzistorlar nisbatan katta inertlikka ega, Bu asosiy boimagan zaryad tashuvchilarining bazad^ sust harakat qilishi bilan belgilanadi va etuiUer-baza kuchlanishi hUan kollektor toki orasida kechikishni, ya’ni, qo'shimcha faza siljishini hosil qttadi. U fazalar shartiga ta’sir etadi va generatsiya chastotasining o'zgarishiga sabab bo‘Iadi. Binobarin, tranzistor kcntuming aslligini iampaga nisbatan ko‘proq o‘zgartiradi. Bir xil sharoitdagi lampaviy sxema konturining aslligi traruistorli sxema konturining aslligidan kattaroq bo'ladi.
A
b)

■)

2-rism.
e₈
Tranzislorli sxemaning kamchiliklarini yo‘qotish uchun Linga qo'shimcha zanjirlar kiritiladi. Masalan, Iranzistorlarning kirish va chiqish qarshiligining shuntlasii (a^:sirini kamaytirish uchuti kontuming qisman ulanish sxemasidan foydalaniladi: inersionlik tufayli hosil bo‘)adigan qo‘shimcha faza siljishini yo'qotish uchun sxemaga maxsus faza so‘ndirish zanjiri kiritiladi va bosbqalar. Bular tranzistorli sxemaning murakkablashishtga va generatorni o‘rgauishda murakkab ekvivalent sxematardan foydalanishga olib ketadi. Shuning uchun generatordagi jarayonlaming mohiyatini aniqtash uchun uning lampaviy sxemasidan foydalanish qutay. Ular sxemadagt unipolyar tranristor qo'llanitadigan holda ham to‘Uo, bajartlatii.
Utnumiy holda generalorda sodir bo'ladigan jarayontar murakkab bo‘tib, chiziqti bo‘lmagan differensial tenglamalar orqalt ifodalanadi va
taqribiy yechisli usullaridan foydalanib yechiladi. Fxhimning aniqhgi sxemadaning qanday xususiyati aniqlanayotganiigiga bog‘!iq. Generatsiya shartlarini aniqiashda tenglamani chiziqli deb hisoblash metodidan foydalanish mumkin boMsa, tebranishning statsionar amplitudasi va chastotasini aniqiashda - kvaziclii/iqli usuldan foydalanish kerak boMadi. Generatordagi tebranish jarayonlarining ixtiyoriy vaqt momentidagi hoiatini aniqlashda chiziqii bo‘Jmagan tenglamalami yechishning aniq usullaridan foydalaniladi. Unga sust o'zgaruvchi amplitudalar metodi (Van-der-Pol metodi) misol boMadi.
Biz generatoming chiziqli nazariyasidan foydalanib tebranishlami tutib turish shartlarini aniqfaymiz. Nagruzka konturi (2b- rasm) uchun Kirxgoff tenglamasini tuzamiz:
(
L—fl_xdt + /,/T = 0 dt C ^{J 1 1}
3)
',=Wa
G