Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tammerforsdakı kilsə
(memar Lars Sonck, 1907) Tammerforsdakı protestant kilsəsi... Gözlərini ayıra bilmirsən. Bina yalnız bütövlükdə gözəl deyil. Ayrıca götürülmüş hər bir hissəsi özlüyündə bir gözəllik örnəyidir. Xalqın içkiyə qurşanmasına qarşı kəskin tədbirlərə əl atılır. Finlər öz təbiətlərinə görə içkiyə meyllidirlər, ancaq bu meylliyin başlı-başına buraxılmasına yol verilmir. Finlandiyada xəzinəni araq satışıyla doldurmağa çalışmırlar, əksinə, arağı xalqın gözündən uzaq, onu şirnikdirə bilməyəcək bir sandıqda, qıfıl altında gizlətməyə çalışırlar. Finlandiyanın hər yerində arağı yalnız böyük tutumlu qablarda almaq mümkündür, üç litr yarımlıq bu araq butulkaların qiyməti beş markadır. Bu bahalıqda araq butulkasını almaq hamıya müyəssər olan deyil. Bu azmış kimi, ötən il Finlandiya seymi spirtli içkilərin, hətta, pivənin belə, satışının bütün ölkədə qadağan edilməsi barədə qanun layihəsi hazırlayıb. Qanun hələlik öz təsdiqini gözləməkdədir. Fin xalqının iqtisadi, siyasi, ictimai və intellektual həyatı bu cür - çox gözəl şəkildə qurulub. Finlandiya və ya finlərin öz vətənlərini adlandırdıqları kimi, “Suomi” əhalisinin dürüstlüyü isə ayrıca söhbətin mövzusudur. Finlandiyada, Suomidə olmayan adam finlərin dürüstlüyünə çətin inanar və anlamaz. Buna bənzər hallarla Finlandiyadan başqa heç bir yerdə rast gəlmək mümkün deyil. Həm də, bütün bunlar əslində gənc ölkə sayıla biləcək Finlandiyada son 70-ci və 80-90-cı illərin inadlı səylərinin nəticəsində əldə edilib. Onların mədəniyyətcə belə yüksəlməsi, bütün xalqın birgə əməyinin məhsuludur. 38 4 Suomi FinlandiyalIlar Rusiyanın ucqar şimal-qərbində məskun- laşıblar. Finlandiyanın arxasında isə İsveç yerləşir. 1811-ci ilə kimi Finlandiya İsveçin hakimiyyəti altındaydı.' İsveçlə Finlandiyanın qarşılıqlı münasibəti Avstriyayla Voye- vodinadakı və ya Bosniya və Hersoqovinadakı serblərin münasibətləri kimiydi. Bütün hakimiyyət, ticarət və sənətkarlıq, məktəb, hətta kilsə tamamilə isveçlilərin əlində cəmləşmişdi. Bütün inzibati işçilər və ziyalılar - hakimlər, məmurlar, həkimlər, zabitlər, ruhanilər, müəllimlər - isveçlilərdən ibarətdi. İsveçlər finlərə yuxarıdan aşağı baxırdılar, bu münasibət özünü ali irq, başqasını aşağı irqdən sayan xalqların münasibətinə uyğun gəlirdi. Finlərin də isveçlilərə məxsus bütün azadlıqlardan bəhrələndiklərinə baxmayaraq, intellektual, iqtisadi və hətta, mənəvi baxımdan isveçlilərə tabe idilər. Bu münasibət fın xalqının mədəni inkişafında da öz əksini tapmışdı. XVIII yüzilliyin sonuna kimi, daha doğ- ' Burada müəllif yanılır, əslində Finlandiya 1809-cu ildə, rus-isveç müharibəsində qalib gələn Rusiya tərəfindən işğal olunub Rusiyaya birləşdirilmişdi. (Tərc.) 39 rusu, XIX yüzilliyin qırxıncı illərinə kimi, fın mədəniyyəti qaranlıq və havasız zirzəmidə qaldığından sısqa və solğun hala düşmüş incə bitkiyə bənzəyirdi. Hətta, elementar savadlılıq dərəcəsi də irəliləyə bilmirdi. Ancaq 1808-ci ildə rus-isveç müharibəsinin gedişində rus çarı I Aleksandr öz ordusuyla Finlandiyanın yarısını işğal edəndən sonra, fın şəhəri Boryuda Suominin bütün bölgələrindən olan nümayəndələrinin toplantısını çağırıb onlardan soruşdu: - Siz İsveç dövlətinin tabeliyində qalmağı arzu edirsiniz- mi? Yoxsa, indiyədək olan bütün daxili idarəetmə formaları və hüquqlarınız əvvəlki kimi qalmaqla, Rusiyaya birləşib, onun hakimiyyəti altına keçmək istəyirsiniz? Fin xalqını təmsil edən nümayəndələr Finlandiyanın Rusiyaya birləşdirilməsinə razılıq verdilər, imperator I Aleksandr isə özünün və gələcək varislərinin adından and içərək, finlərin isveçlilərin vaxtmdakı konstitusiyalarına toxunulmayacağına, onların əvvəlki kimi yaşamaqda davam edəcəklərinə söz verdi. Finlandiyanın Rusiyaya birləşdirilməsi hər iki tərəfin xeyrinəydi. Özlüyündə yoxsul Finlandiya Rusiyaya gərək deyildi. Finlandiya, nə ingilislərin istila etdiyi Hindistan və ya Misirdi, nə də Rusiyanın özünə birləşdirdiyi Krım, Qafqaz və ya Türküstan. Bu birləşmədə Rusiyanın heç bir maddi qazancı yoxdu və ola da bilməzdi. Finlandiya Rusiyaya başqa səbəbdən gərəkdi. Finlandiya sərhədi Rusiya paytaxtının, Petroqradm yaxınlığından keçir. Məsafəni dəmiryoluyla iki saata qət etmək olar. Aydın məsələdir, müharibə olarsa, düşmən tərəf çox asanlıqla Finlandiyanı tutub oradan birbaşa Petroqradı təhdid edə bilər. 40 Ona görə də, sərhədi paytaxt Petroqraddan uzaqlaşdırmaq üçün Rusiyanın Finlandiya üzərində hakimiyyəti ələ alması zəruriydi. FinlandiyalIlar isə, Rusiya ilə birləşməyin sayəsində özünəməxsus mədəniyyətlərini azad şəkildə inkişaf etdirmək imkanı qazandılar. İsveçlilərin bir çoxu, Rusiyanın hakimiyyəti altındakı Finlandiyada qaldı, ancaq onlar artıq ölkənin siyasi sahibləri deyildilər. İndi FinlandiyalIlar öz intellektuallarını və inzibati idarəçilərini özləri yaratmaq imkanı qazanmışdılar. Beləliklə, onlar yaranmış imkandan faydalanaraq mədəniyyət sahəsindəki quruculuq işlərinə başladılar. Əvvəl iş görəcək qüvvə çatışmırdı. FinlandiyalI müəllimlər, ruhanilər, ziyalılar olduqca azlıq təşkil edirdi. Bir ovuc adam... Ancaq bu onların həvəsini azaltmadı, əksinə daha da artırdı. Snelman, hələ I Aleksandrın sağlığında fın mədəniyyətinin bələdçi-apostoluna çevrilə bilmişdi. 41 Yohan Vilhelm Snelman (1806-1881) |