239
sərhədindən keçirilməsi qaydaları "İxrac nəzarəti haqqında"
Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq olaraq
müəyyən edilir.
Tarif – Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədin-
dən keçirilən mallara tətbiq edilən və xarici iqtisadi fəaliyyətin
əmtəə çeşidinə uyğun olaraq sistemləşdirilmiş gömrük rüsumu
dərəcələrinin məcmusudur.
Gömrük rüsumu - mallar (Azərbaycan Respublikasının
gömrük sərhədindən keçirilən istənilən əmlak, o cümlədən,
istilik, elektrik enerjisi və enerjinin digər növləri) Azərbaycan
Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilərkən və ya bu
ərazidən çıxarılarkən Azərbaycan Respublikasının gömrük
orqanları tərəfindən tutulan haqq olmaqla yanaşı, həm də bu
cür idxal və ixracın mühüm şərtidir.
Gömrük rüsumları üç əsas funksiyanı yerinə yetirir:
1. Fiskal funksiya.
2. Proteksionist funksiya.
3. Balanslaşdırıcı funksiya.
Malın gömrük dəyəri - malın "Gömrük tarifi haqqında"
Azərbaycan Respublikası qanununa uyğun olaraq müəyyən-
ləşdirilən və aşağıdakı məqsədlər üçün istifadə olunan dəyə-
ridir:
- maldan rüsum tutulması üçün;
- xarici iqtisadi əlaqələr və gömrük statistikasının aparıl-
ması, ticarət-iqtisadi münasibətlərin dövlət tənzimlənməsi, o
cümlədən xarici iqtisadi əməliyyatlara valyuta nəzarəti;
- bu sahədə bank hesablaşmalarının həyata keçirilməsi
ilə bağlı tədbirlər.
Gömrük dəyəri bir neçə üsulla hesablanır və həmin
üsullar aşağıdakılardır:
- gətirilən malların
sövdələşmə qiyməti ilə;
- eyni malların sövdələşmə qiyməti ilə;
- eynicinsli malların sövdələşmə qiyməti ilə;
240
- dəyərin toplanması
üsulu ilə;
- dəyərin çıxılması
üsulu ilə;
- ehtiyat üsulu ilə.
15.4. Tənzimlənmənin qeyri-tarif metodları.
Xarici iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan kommersantlar
nəzərə almalıdırlar ki, müasir şəraitdə xarici ticarətin tənzim-
lənməsinin müxtəlif qeyri-tarif metodları tətbiq edilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, dünya təcrübəsində qeyri-tarif
tənzimlənməsinə münasibət kifayət qədər ziddiyyətlidir.
Ümumdünya Ticarət Təşkilatı rəsmi olaraq belə tədbirlərin
ləğv edilməsi və müstəsna olaraq tarif üsullarından istifadə
edilməsi məsələsini ortaya qoyur.
Bununla bərabər tələblərin birmənalı şəkildə qəbulu
digər məsələlərdə arzuolunmaz nəticələrə gətirib çıxara bilər.
Belə ki, Ümumdünya Ticarət Təşkilatının üzvü olan ölkələr
xarici ticarətdə qeyri-tarif tənzimləmə metodlarından həm
əvvəl, həm də indi istifadə etməkdədirlər. Bəzi qeyri-tarif
tənzimlənməsinin aradan qaldırılması sadəcə olaraq qeyri-
mümkündür.
Belə ki, qeyri-tarif tənzimlənməsi daxili iqtisadi
siyasətin digər ölkələrlə iqtisadi əlaqələrinə təsirinin təcəssümü
kimi çıxış edir. Bununla belə, beynəlxalq ticarət sistemi
tərəfindən qanuniləşdirilmiş qeyri-tarif tənzimləmə tədbirləri,
daha doğrusu xarici malların idxalının kəskin artımı ilə milli
iqtisadiyyata vurulan zərərin qarşısının alınması məqsədi güdən
müdafiə tədbirləri, həmçinin xarici ixracatçılar tərəfindən
qeyri-sağlam rəqabətin qarşısının alınmasına yönəlmiş digər
tədbirlər mövcuddur.
Qeyri-tarif metodlarını üç qrupda təsnifləşdirmək olar:
- kəmiyyət
məhdudiyyətləri;
- gizli metodlar;