QəRİbov asəF ƏZİzov anar

partnyorlarından  birinin  malın  ixracına  kvota  qoyulması 

---

244 
 
haqqında  rəsmi  və  ya  qeyri-rəsmi  saziş  əsasında  ixracın  həc-
mini  məhdudlaşdırmaq  və  ən  azı  genişləndirməmək  üzrə 
götürdüyü öhdəlik başa düşülür. 
Qeyri-tarif  metodlarından  biri  də  paratarif  tədbirləridir. 
Paratarif tədbirləri gömrük sərhədindən keçirilən mallara tətbiq 
edilən  elə  ödəniş  və  yığımlara  deyilir  ki,  gətirilən  malların 
dəyərini  gömrük rüsumundan  əlavə  olaraq artırır (ya müəyyən 
faiz, ya da mal vahidinə əmsal tətbiq etməklə). 
Paratarif tədbirlərinə aşağıdakılar daxildir: 
•  gömrük  əlavələri  –  ticarət-siyasi  məqsədlərlə, 
büdcənin  doldurulması,  yaxud  milli  istehsalın  müdafiəsi  üçün 
tətbiq edilən əlavə vergi və rüsumlar; 
•  əlavə  yığımlar  –  daxili  analoqu  olmayan,  idxal 
mallarmdan  gömrük  rüsum  və  vergilərindən  artıq  (əlavə) 
tutulan ödənişlər. Onlar xarici ticarətlə bağlı fəaliyyətin müəy-
yən  növlərinin  maliyyələşdirilməsi  üçün  nəzərdə  tutulur.  Bun-
lara  adətən  xarici  valyutanın  köçürülməsinə  qoyulan  vergi, 
idxal  lisenziyası  üçün  yığım,  liman  yığımları,  statistik  vergi, 
nəqliyyat vasitələrinə vergi aid edilir; 
•  Diskretləşdirilmiş  gömrük  qiymətləndirilməsi
  -
 
gömrük  rüsum  və  yığımlarının  hesablanması  üçün  gömrük 
dəyərinin inzibati yolla müəyyən edilməsi praktikası. 
Qeyri-tarif  metodları  sırasında  kəmiyyət  məhdudiyyət-
ləri  ilə  yanaşı  proteksionizmin  gizli  metodlarını  da  göstərmək 
olar. Bu metodlar özündə qeyri-tarif xarakterli müxtəlif çeşidli 
maneələri əks etdirir. 
Bəzi  qiymətləndirmələrə  görə  gizli  proteksionzimin  bir 
neçə  yüz  növü  vardır  ki,  onların  da  köməyi  ilə  dövlətlər 
birtərəfli  qaydada  idxalı  və  ixracı  məhdudlaşdırırlar.  Onların 
əsaslarının sırasına aşağıdakılar daxildir: 
Texniki  maneələr  -  ticarət  siyasətinin  gizli  metodu 
olmaqla  milli  texniki,  inzibati  və  digər  norma  və  qaydalar 
vasitəsilə  xaricdən  mal  idxalının  məhdudlaşdırılmasına  yönəl-

---

245 
 
dilir. Texniki xarakterli maneələrdən ən geniş  yayılanları milli 
standartlara  əməl  edilməsi,  idxal  malların  keyfiyyətini  təsdiq 
edən  sertifikatların  alınması,  mallarının  xüsusi  qablaşdırılması 
və  nişanlanması  ətraf  mühitin  mühafizəsi  üzrə  tədbirlərin 
həyata keçirilməsi də daxil olmaqla müəyyən sanitar gigiyenik 
normalara əməl edilməsi, mürəkkəbləşdirilmiş gömrük formal-
lıqlarına  və  istehlakçıların  hüquqlarına  əməl  edilməsi  barədə 
irəli sürülən tələblər aiddir. 
Daxili  vergilər  və  yığımlar  -  idxal  malının  daxili 
qiymətini artırmağa və bununla da onun daxili bazarda rəqabət 
qabiliyyətini  aşağı  salmağa  yönəlmiş  ticarət  siyasətinin  gizli 
metodudur. 
Dövlət  satınalmaları  çərçivəsində  siyasət
 
–  dövlət 
orqanları  və  müəssisələrindən  müəyyən  malları  yalnız  yerli 
istehsalçılardan  almağı  tələb  edən  ticarət  siyasətinin  gizli 
metodudur.  Bu  zaman  həmin  malların  idxal  mallarından  baha 
ola  biləcəyi  heç  bir  rol  oynamır.  Bu  cür  siyasət  adətən  milli 
təhlükəsizliyin qorunması zəruriliyi ilə izah edilir. 
Yerli  komponentlərdən  istifadə  tələbi
  – 
son  məhsulun 
daxili  bazarda  satılmaq  üçün  nəzərdə  tutulduğu  halda  həmin 
malın  milli  istehsalçılar  tərəfindən  istehsal  olunmalı  olan 
payını  qanunvericiliklə  müəyyən  edən  ticarət  siyasətinin  gizli 
metodudur.