1.1.1. Yog‘da eruvchi vitaminlar
Yog‘da eriydigan vitaminlarning eng muhim biologik xususiyatlaridan biri organizmda
zahira holda tо‘planishidir. Shuning uchun organizm ma’lum vaqt zarur miqdordagi vitaminni
iste’mol qilmasa ham, avitaminoz sezilmaydi. Lekin ulardan ayrimlarining organizmga kо‘p
miqdorda kirib qolishi tezda har bir vitaminga xos gipervitaminozni keltirib chiqaradi [51].
Yog‘da eriydigan vitaminlar fiziologik jarayonlarda juda muhim rol о‘ynaydi. Ularning
kо‘pchiligi tarkibida qо‘shbog‘ tutganligi uchun oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida ishtirok
etadi [11].
Yog‘da eriydigan vitaminlarga vitamin A
1
bilan vitamin A
2
(retinol va degidroretinol),
vitamin D (kalsiferol), vitamin E (tokoferol), vitamin K (filloxinon) [23; 37; 51].
Vitamin
A odamlar bilan о‘simlikxо‘r hayvonlar ichagida va jigarida hosil bо‘ladigan,
yog‘da eriydigan moddadir. Vitamin A aksariyat о‘simliklarda sintezlanadigan pigment –
karotindan hosil bо‘ladi. Bu vitamin hosil bо‘layotganda karotin molekulasi karotinaza fermenti
ta’sirida 2 molekula vitamin A ga parchalanadi. Vitamin A kimyoviy strukturasi aniqlangan va
retinol deb nomlangan. Degidroretinolda ham vitamin A xossalari bor [11; 18; 37].
Odam
ovqatida
vitamin
A
bо‘lmasa,
epiteliy
tо‘qimasi
zararlanadi:
kо‘z
konyunktivasining epiteliysi quriydi va muguzlanadi; muguz pardasi irib, xira tortadi. Og‘ir
hollarda vitamin A bilan davolangandan keyin ham kо‘zda oq qoladi. Boshqa organlar: teri,
nafas yо‘llari, qovuq, siydik yо‘llari va ichak epiteliysi ham о‘zgaradi, xususan muguzlanadi.
Organizmda vitamin A yetishmasligining dastlabki simptomi – g‘ira-shirada kо‘z
kо‘rmasligi, ya’ni shapkо‘rlikdir. Buning sababi shuki. A gipovitaminozi va A avitaminozida
kо‘z tо‘r pardasining tayoqchalaridagi kо‘ruv purpuri kamayadi, kо‘ruv purpuri esa vitamin A
hosilasi bilan opsin oqsilining birikishidan hosil bо‘ladi.
11
Kо‘z tо‘r pardasidagi tayoqchalarning normal ishlashi uchun vitamin A ning ahamiyati
borligidan, g‘ira-shirada va kechasi ishlab, kо‘ziga zо‘r keladigan kishilar vitamin A ni kо‘proq
iste’mol qilib turishlari kerak.
Hayvon yog‘lari: baliq moyi, sariyog‘ va eritilgan yog‘, sut, tuxum sarig‘i, jigar, buyrak,
baliq ikrasida vitamin A bor. Sabzi, ismaloq, о‘rik, qizil garmdori, qichitqiо‘t va bedada karotin
kо‘p bо‘ladi [23; 51].
Vitamin A jigarda tо‘planadi, jigar vitamin A deposi hisoblanadi. Katta yoshli odamga bir
sutkada 1 mg vitamin A kerak. Homilador va emizikli ayollarda bu miqdor 2-2,5 mg ni tashkil
etsa, 7 yoshgacha va о‘smirlarda ham bu miqdor yuqorida ta’kidlaganimizdek 1 mg ni tashkil
etadi [11; 23; 43; 51].
Dostları ilə paylaş: |