Q. S. Httseynov I e. d., prof. A. M. Məhərrəmov I e. d., prof. H. B. Rfistə]nbəyov I e. n., dos. A. H. Tağıyev Mammədova Ş. S. Beynalxalq kommersiya işi. Dərs

sərhəddə təhvil-təslim... razdaşdırdmış məntəqədə). 
DES - (Delivered Ex Ship - Gəmidən göndəriş ... razdaşdinimış 
təyinat limanında). 
DEQ  -  (Delivered  Ex  Quay  -  Gəmilərin  yan  ald^ı  körpüdən 
göndəriş... razılaşdırdmış təyinat limanında). 
DDU  -  (Delivered  Duty  Unpaid  -  Gömrük  rəsmiləşdirilməsi  - 
rüsumlar ödənUməmiş təhvil-təslim ... razılaşdırılmış məntəqədə). 
DDP  -  (Delivered  Duty  Paid  -  Gömrük  rəsmUəşdirilməsi  - 
rüsumlar ödənUmiş göndəriş... razılaşdırılmış məntəqədə). 
D  qrupu  əvvəlki  C  qrupundan  fərqlənir.  Belə  ki,  bu  halda  satıcı 
sərhəddə razılaşdırılmış məntəqədə və ya idxalçımn ölkəsində əmtəənin 
çatdırılmasına  görə  məsuliyyət  daşıyır.  O,  qeyd  edilmiş  yerə  malın 
daşınması  ilə bağlı bütün risk və xərcləri  Öz üzərinə  götürür.  Bununla 
əlaqədar  D  qrupu  üzrə  bağlanan  kontraktlar  çatdınima  şərtlərilə  sıx 
bağlıdır. Qeyd edilən şərtlərin qısa izahı aşağıdakı kimidir: 
-
 
DAF - Kommersiya şərtində müəyyən edilmiş vaxtda sərhəddə 
razılaşdırılmış məntəqəyə əmtəənin çatdıniması satıcının öhdəsinə düşür. 
Bu  halda  “sərhəd'*  anlayışı  altında  istənilən  sərhəd,  ixracatçı  ölkənin 
sərhədi, ya da idxalçı ölkənin sərhədi başa düşülə bilər. Ona görə də DAF 
şərtində  konkret  məntəqənin  adı  göstərilməklə  sərhəddin  dəqiq 
göstərilməsi vacibdir və eyni zamanda bu*ac rəsmiləşdirilməsini satıcı, 
idxal rəsmiləşdirilməsini isə alıcı aparır. 
-
 
DES - bazis şərtində əgər əmtəə gəminin göyərtəsində (bortunda) 
alıcıya  təhvil  verilibsə  və  hələ  qeyd  edilmiş  təyinat  limanmda  gömrük 
rəsmİləşdirilməsindən  keçməyibsə,  satıcı  malın  göndərilməsi  üzrə  öz 
işini  yerinə  yetirmiş  olur.  Bu  halda  alıcının  ölkəsində  yerləşən  təyinat 
limanına qədər əmtəənin çatdırılması üzrə bütün xərcləri və riskləri satıcı 
çəkir və ixrac rəsmiləşdirilməsini satıcı, idxal rəsmiləşdirilməsini isə alıcı 
həyata keçirir. 
78 

---

-
 
DEQ  -  şərtində  satıcı  əmtəə  gömrük  rəsmiləşdirilməsindən 
keçəndən  sonra,  razılaşdınimış  təyinat  limÄnında  yükü  gəminin  yan 
aldığı körpüdən alıcıya çatdıraraq Öz öhdəliyini bitirmiş olur. Bu zaman 
satıcı  əmtəənin  çatdırılması  zamanı  meydana  çıxa  biləcək  riskləri, 
həmçinin rüsum, vergi və yığımları özü ödəyir. Qeyd etmək lazımdır ki, 
əgər  satıcı  idxala  birbaşa  və  ya  dolayı  lisenziya  ala  bilmirsə,  onda  bu 
halda  DEQ  terminini  tətbiq  etmək  olmaz.  DEQ  şərtində  ixrac  və  idxal 
rəsmiləşdirilməsini satıcı həyata keçirir. 
-DDU  - şərtində satıcı alıcınm anbarına qədər olan bütün mümkün 
xərcləri  və  riskləri  Özü  ödəməklə  yanaşı,  ixrac  rəsmiləşdirilməsini  də 
həyata  keçirir.  Ancaq  satıcının  çəkdiyi  xərclərə  idxal  rəsmiləşdirilməsi 
daxil deyildir. 
-DDP  -  çatdırılma  şərtində  həm  idxal  və  həm  də  ixrac 
rəsmiləşdirilməsi ödənilməklə əmtəə birbaşa alıcının anbarına çatdırılır. 
Ona  görə  də  bu  şərti  çox  vaxt  “alıcımn  anbarına  göndəriş”  də 
adlandırırlar. 
INCOTERMS-2000 üzrə mal göndərmənin bazis şərtlərini izah edən 
terminlərin qısa yazılışı cədvəl 2.1 .-də verilmişdir. 
Beləliklə,  INCOTERMS-2000  üzrə  əmtəələrin  çatdırılması  üzrə 
satıcının və alıcının öhdəliklərinə aid etmək olar: 
-
 
Daşınma müqaviləsinin bağlanması (fraxtm və ya dəmir yolu tarifi 
və s. ödənişi); 
-
 
Sığorta müqaviləsinin bağlanması; 
-
 
Əsas daşıyıcıya əmtəələrin daşınması üzrə xərclərin ödənilməsi; 
-
 
Əsas  deışıyıcı  vasitələrlə  əmtəələrin  yüklənməsi  üzrə  xərclərin 
ödənilməsi; 
-
 
Təyinat  məntəqəsində  əmtəələrin  boşaldılması  üzrə  xərclərin 
ödənilməsi; 
-
 
Təyinat məntəqəsində əmtəələrin çatdırılması üzrə xərclər. 
79 

---

 

---

 

---

 
 
 
DDP
 
Delievered
 
Gömrük rüsumları
 
 
 
 
 
Duty Paid (...
 
ödənilməklə gön-
 
 
 
 
 
named place of
 
dəriş (...razılaşdırıl-
 
  __ 
 
 
 
 
destination)
 
mış təyinat yerində).
 
Yuxanda qeyd edilən bazis  şərtlərindən praktikada ən çox istifadə 
edilən  FOB  və  SİF  kommersiya  şərtləridir.  Beynəlxalq  ticarət 
təcrübəsində “FOB qiyməti”, adətən, əmtəənin ixrac qiyməti kimi, “CİF 
qiyməti” isə əmtəənin idxal qiyməti kimi qəbul edilir. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  FOB  və  CİF  şərtləri  satıcı  üçün  daha 
əlverişlidir.  Çünki  hər  iki  halda  o,  əmtəənin  gəmidə  yüklənməsi  və 
konosament  aldığı  andan,  bəzən  isə  yola  salınma  limanında  əmtəənin 
yüklənməyə  qəbulu  anından  malın  təsadüfən  itməsi  və  xarab  olması 
risklərindən azaddır. Satıcı əmtəənin göndərilməsindən və banka uyğun 
sənədlərin təqdim edilməsindən dərhal sonra, daha doğrusu, alıcınm ona 
yola salınmış əmtəənin alınmasına xeyli müddət qalana qədər ödənişləri 
alır. 
Beləliklə,  beynəlxalq  kommersiya  fəaliyyətində  əsas  kommersiya 
şərtilərini  özündə  əks  etdirən  INCOTERMS-2000  standart  ticarət 
terminlərinin  diqqətlə  öyrənilməsi  və  onların  düzgün  tətbiqi  böyük 
əhəmiyyət  kəsb  edir  və  nəticədə  bu  sahədə  əhəmiyyətli  dərəcədə 
mənfəətin əldə edilməsinə şərait yaradır. 
82 

---