“pedagogs” international research journal issn: 2181-4027 sjif

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-35, Issue-2, June-2023
 
177
Jahonning yirik neyrofiziologlarining aksariyati, miya po’stining qismlarini 
qo’zqatish miya stvoli yadrosining elektr faoliyatida bir qator o’zgarish yasaydi va 
bular, o’z navbatida, orientir refleksini jonlanishga olib boradi, degan xulosaga 
kelishgan. Tadqiqotchi S. N. Narikashvilining tajribasida bosh miya po’stining orqa 
qismlarini qo’zqatish natijasida ko’rish tizimsining ichkari bo’limlarining javob 
reaksiyasida sham keskin o’zgarishlar yuzaga kelishi ko’zatilgan. Miya po’stining 
sensomotor qismini qo’zqatish bilan sharakat tizimsining po’stosti bo’limlari 
faoliyatini susaytirish yoki kuchaytirish mumkin. Ba'zi bo’limlarni qo’zqatish orientir 
refleksi tarkibiga kiruvchi xulq reaksiyalari paydo bo’lishiga olib keladi.
Yuqoridagi fikrni tasdiqlovchi tajriba Ernandes Peon tomonidan o’tkazilgan. 
Uning tadqiqotida miya po’stini qo’zqalish o’choqining kuchayishi tushuvchi 
retikulyar shaklsiya orqali o’tib butun stvol bo’ylab tarqalgan. Tajribada mushukning 
oyoqi ostiga sichqon yoki baliq tashlanganda, ularni xidlab ko’rsa, "shilq"etgan ovozga 
javob beruvchi eshitish nervi yadrosining aktiv elektr razryadlari yo’qolgan. Bu 
dalilning ko’rsatishicha, bosh miya po’stida qo’zqalish o’choqining vujudga kelishi 
miya stovoli faoliyatini to’sish yoki aktivlik sholatini boshqarish (regulyasiya qilish) 
imkoniyatiga ega. Psixologiyada diqqatning "yo’naltirilishi" deganda, psixik 
faoliyatning tanlovchanligi va ixtiyoriy shamda ixtiyorsizligi tushuniladi. Bu to’qrida 
muloshazalar boshqa sashifalarda davom ettiriladi. 20-yillarda bir qancha psixologlar 
diqqat muammosini ustanovka bilan boqlab tushuntirdilar. Buning yaqqol isboti K. N. 
Kornilov tashriri ostida 1926 yilda chop qilingan psixologiya darsligidagi bir mavzu 
"Ustanovka va diqqat" deb atalganligidir. Darslikda yozilishicha, qator ob'ektlardan bir 
ob'ektni ajratish diqqatning sub'ektiv kechinmasidir va buni ob'ektiv shodisalar bilan 
taqqoslash sezgi organlarining ustanovkasidan- ishlash vaziyatidan iboratdir. Shunga 
o’xshash qoya L. S. Vigotskiyning dastlabki tadqiqotlarida sham ko’zga tashlanadi.
L. S. Vigotskiy diqqat bilan aloqador bo’lgan ikkita ustanovka turini ajratib ko’rsatadi:
Sensor ustanovka-tayyorgarlikda idrokning ustunligi qobiliyati.
Motor ustanovka-tayyorgarlikda sharakatning ustunoligi qobiliyati.
Bu yillarda psixologlar ustanovkani kishining ijtimoiy tajribasi bilan boqliq 
ravishda tadqiqot qilishga sharakat qilganlar. P. P. Blonskiyning muloshazasicha, 
diqqatning asosida kishining ijtimoiy qiziqishlari yotadi. Psixologlar orasida diqqatni 
tushuntirishda turli qarashlar, nazariyalar vujudga keladi. Vasholanki, P. P. Blonskiy 
diqqat bilan qo’rquv, vashimani bir narsa deb qaradi. qo’rquv-bu diqqatning 
intensivroq namoyon bo’lishi, ya'ni maksimal darajada aks etishi deb tushuntiradi. Bu 
yerda psixik faoliyatning ma'nosi butunlay yo’qotib ko’rsatilgan tuyuladi va diqqat 
biologik nuqtai nazardan qaralganga o’xshab ketadi. Biologik pozisiyada diqqat bosh 
miya yarim sharlari faoliyati bilan emas, balki vegetativ nerv tizimsi bilan boqliqlikda 
tushuntiriladi.

---