Pedagogika va psixologiya fakulteti 302-pp gruh talabasi Mirodilova Dilshoda Mavzu: Milliy tarbiya vositalari

Pedagogika va psixologiya
fakulteti 302-PP gruh talabasi
Mirodilova Dilshoda

Mavzu: Milliy tarbiya vositalari.

Har bir xalqning o'ziga xos xususiyatlariga mos keladigan o'z ta'lim tizimi mavjud. Xalqning o'zi tomonidan yaratilgan ta'lim mavhum g'oyalarga asoslangan yoki boshqa xalqdan olingan eng yaxshi tizimlarda mavjud bo'lmagan tarbiyaviy kuchga ega", – deya ta'kidladi K. D. Ushinskiy. U bunga ishongan"...ta'lim insonni barcha xalq va o'ziga xos xususiyatlari – tanasi, ruhi va ongi bilan hamma narsani oladi...». Ta'lim jarayonida inson, birinchi navbatda, dunyoqarash va xarakterni shakllantiradi va xarakter aynan millat ildiz otgan tuproqdir". Ukraina ta'limining millati uning tili, hayoti, etnik kelib chiqishi, urf-odatlari, odob-axloqi, hazil-mutoyibasi va boshqalar bilan belgilanadi. Aynan shu tarkibiy qismlar har bir xalqning ta'lim tizimining o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. "Millatga murojaat qilib, tarbiya har doim odamning jonli va kuchli hissiyotiga javob va yordam topadi, bu e'tiqoddan ko'ra ko'proq ta'sir qiladi, faqat aql tomonidan qabul qilinadi yoki jazo qo'rquvi bilan singib ketgan odat uchun... agar u kuchsiz bo'lishni istamasa, ta'lim xalqqa tegishli bo'lishi kerak".

K. D. Ushinskiy inson xarakterining ikkita elementini belgilaydi: tabiiy, tana organizmiga asoslangan-shaxsning birinchi tabiati va ta'lim ta'siri ostida hayotda rivojlanadigan ma'naviy – shaxsning ikkinchi tabiati (odatlar, ular hayot davomida olinadi).
Ta'limning milliy o'ziga xosligi har bir xalqning o'ziga xos turmush tarziga ega ekanligi bilan belgilanadi, bu shaxsni milliy an'analar va milliy mentalitetning o'ziga xos xususiyatlariga muvofiq shakllantiradi. Turli xalqlar orasida turmush tarzining xususiyatlari ko'plab o'ziga xos omillar ta'sirida rivojlanadi: tabiiy-iqlim sharoiti, til, din (e'tiqod), mehnat sharoitlari (dehqonchilik, ovchilik, baliqchilik, chorvachilik va boshqalar). Muayyan millatning ijtimoiy muhitida bo'lgan odam muqarrar ravishda ushbu xalq, jamoa, qabilaning turmush tarziga muvofiq shakllanadi; ularning qadriyat yo'nalishlarini o'zlashtiradi va ajratadi va shunga mos ravishda ularning harakatlari, harakatlari, xatti-harakatlarini tartibga soladi.
Bugungi kunda millatimiz "Milliy tiklanishdan - milliy yuksalish sari" g'oya asosida taraqqiyotning yangi bosqichiga qadam qo'ydi. Mazkur g'oya ta'lim-tarbiya tizimiga ham o'zining aniq, qat'iy talablarini qo'ymoqda. Ushbu talablar doirasida davlatimizda ta'lim sohasida pedagoglarning moddiy-ma'naviy sharoiti tubdan yaxshilanib, ta'lim sifatini oshirishning zamonaviy texnologiyalari joriy qilinmoqda. Tarbiya va ta'limni bir-biridan alohida ajratib bo'lmaydi, bu ikki jarayon o'zaro uyg'un, uzluksiz asosda tashkil etilgandagina odobli, axloqiy fazilatlarga ega, yuksak ma'naviyatli, shu bilan birga bilimdon, zukko, ruhan va jismonan sog'lom, keng dunyoqarash va tafakkurga ega, zamonaviy kasb-hunar egasi bo'lgan vatanparvar yoshlarni yetishtirib beradi.
Bugungi kunda O'zbekistonda yoshlar tarbiyasini milliy va zamonaviy asosda ilmiy-texnologik isloh qilish borasida olib borilayotgan ishlar uni bugungi kun ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda ilmiy asoslangan tayanch kompetensiyalar, fazilatlar va asosli psixologik qonuniyatlar asosida shakllantirishni talab etmoqda.
Milliy tarbiyaga yangicha, tizimli yondashuv, bolada tayanch fazilatlarni kafolatli shakllantirishda uning psixologik qonuniyatlarini o'rganish, mazkur masalada oila, maktabgacha ta'lim, umumiy o'rta, o'rta maxsus kasb-hunar, oliy ta'lim muassasalari, mahallalarning ijtimoiy-pedagogik imkoniyatlarini to'liq yuzaga chiqarishni va ular orasida ilmiy-metodik hamkorlik va uzviylikni yangi darajaga ko'tarishni taqozo etadi.
Kuzatishlarimiz shuni ko'rsatmoqdaki, Vatanga sadoqat, burch va mas'uliyat, tashabbuskorlik va boshqa fazilatlar yoshlar ongida nazariy tushunchalar sifatida qolib ketgan holda uning xarakterida, psixologik qonuniyat sifatida namoyon bo'lmayotgani, mazkur fazilatlarga nisbatan amaliy odatlar sifatida shakllanmayapti. Buning oqibatida ularning ushbu fazilatlar haqidagi so'zlari bilan amallari orasida tafovut namoyon bo'lmoqda, bu esa har yili mustaqil hayotga kirib kelayotgan yigit -qizlarning hayotda o'z o'rinlarini topishlarida bir qator muammolarni yuzaga keltirmoqda.Ayrim o'quvchi-yoshlarda yuksak maqsadlarning shakllanmaganligi, o'zini o'zi o'qishga safarbar qilish, iroda, matonat, tirishqoqlik, harakat fazilatlari yetarli rivojlanmaganligi ta'lim sifatiga ham salbiy ta'sir ko'rsatmoqda.Masala yuzasidan adabiyotlar tahlili milliy va ma'naviy tarbiya sohasida o'qituvchilarning faoliyatini metodik ta'minlovchi o'quv materiallari, shu jumladan, milliy va ma'naviy tarbiya sohasiga oid metodik qo'llanmalar, o'quvchilar uchun zarur darsliklar yetarli emaslini ko'rsatmoqda.Shu munosabat bilan bugungi globalashuvning shiddatli va axboriy sharoitida milliy tarbiyaning ijtimoiy-psixologik qonuniyatlarini tadqiq qilish orqali oiladada farzand tarbiyasi uchun tayanch fazilatlarni shakllantirish, mazkur fazilatlarga ularni odatlantirish, tarbiyada tushuntirish/ko'rsatish/o'rgatish/namuna bo'lish kabi ta'sirchan pedagogik-psixologik usullami isloh qilish va shu orqali milliy, ma'naviy tarbiya tizimini yanada rivojlantirish alohida ahamiyat kasb etadi.
Milliy tarbiya haqida gap ketganda beixtiyor taniqli ma'rifatparvar Abdulla Avloniyning "Tarbiya biz uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir" [1] degan chuqur ma'noli so'zlari inson e'tiborini tortadi. Ko'plab olimlar o'z tadqiqotlarida ma'naviy tanazzulning asosiy omillari bo'yicha qator izlanishlar olib borishdi, har xil qiziqarli tahliliy ma'lutolar ilmiy asoslandi, lekin bularning ichida odamni tashvishga soladigan bir qaraganda e'tiborsizdek tuyiladigan, lekin oqibati tanazzulga, johillikka olib boradigan bir omil, ya'ni oilada farzand tarbiyasiga e'tiborsizlik, uning psixologik qonuniyatlarini bilmaslik illati millatning ma'naviy tannazulining asosi desak hecham mubolag'a bo'lmaydi.
Xo'sh nega bugun ota-onalar farzand tarbiyasiga e'tiborsiz? Farzand tarbiyasi bilan shug'ullanishiga qanday omillar to'sqinlik qilyapti? Ota-onalar farzand tarbiyalash metodlarini biladimi? Ota-onalar farzand tarbiyasida qanday psixologik qonuniyatlardan foydalanayapti? Mazkur savollar bizni masala yuzasidan hamma uchun bir tildagi optimal javoblar topishdek mas'uliyatli vazifani qo'ymoqda. Bugun butun dunyoda inson kapitali uchun kurash, eng katta sarmoya farzandni yaxshi bilimli bo'lishiga, tarbiyasiga tikilayotgan bir vaqtda bizda farzand tarbiyasiga e'tiborsizlik, uning pedagogik va psixologik qonuniyatlari bilan hisoblashmaslik kabi illat va tahdidlar ko'proq ko'zga tashlanib bormoqda.
Oilada farzand tarbiyasiga e'tiborsizlik illati bir qator qarorlarda jumladan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 iyuldagi PQ-3160-sonli [2], 2019 yil 3-maydagi PQ- 4307-sonli[3], 2021 yil 26 martdagi PQ- 5040-sonli Qarorlari[4] va O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 31-dekabrdagi 1059-sonli[5] qarorida ichki tahdid sifatida qayd qilinib, mazkur tahdidlarni yuzaga keltiruvchi pedagogik, psixologik omillar bo'yicha tadqiqotlar olib borish, mazkur tahdidlarga nisbatan psixologik-g'oyaviy kurash olib borish vazifasi qo'yildi.
Foydalanilgan manbalar:
1.https://pedagogika.org/index/nacionalnoe_vospitanie/0-198?ysclid=lp2sfod5y9270363763
2.https://kompy.info/milliy-tarbiya-vositalarimilliy-tarbiyaning-falsafiymetodologi.html
3. https://studfile.net/preview/2381187/page:50/