Pedagogika fanining predmeti, tadqiqot metodlari. Reja: Pedagogika ijtimoiy fan sifatida

Pedagogik kuzatish —ilmiy tadqiqotni o‘tkazishnig passiv shaklidir.
Tadqiqotning aktiv shakli suhbat hisoblanadi. Suhbat ilmiy tadqiqot metodi sifatida tarbiyachi va tarbiyalanuvchilarni pedagogik fakt va hodisalar, ular orasidagi aloqalar to‘g‘risidagi fikr va munosabatlarni uning motivini chuqur tasavvur etishlarini ifodalaydi. Suhbat kuzatish davomida tushunarsiz bo‘lgan, kerakli ma’lumotlarni olish maqsadida mustaqil yoki qo‘shimcha metod sifatida qo‘llaniladi. Suhbatga qo‘yilgan talablar:

• 
  oldindan tayyorgarlik;
  
• 
  suhbatdoshni samimiylikka chaqirishni bilish;
  
• 
  savollarni aniqligi, ishonchliligi.
  

Intervyu respondent e’tiboriga turkum savollarni havola etish orqali, uning tadqiq etilayotgan muammo yoki umumiy muammoning biror jihatini yorituvchi hodisaga nisbatan munosabatini o‘rganilishidir.
Anketa metodi tizimli savollar asosida respondentlar bilan muloqotni tashkil etishga asoslanadi, ushbu metod yordamida pedagogik kuzatish va suhbat jarayonida to‘plangan dalillar boyitiladi.
Quyidagi shartlarga amal qilinganda anketa metodi samarali qo‘llaniladi:

1. 
   anketa savollari muammoning mohiyatini yoritishga xizmat qilsa;
   
2. 
   anketa savollari hajmi yirik va noaniq bo‘lmasligi;
   
3. 
   anketa savollari o‘quvchilarning dunyoqarashi, yosh, psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda tuzilishi;
   
4. 
   savollarga to‘la javob qaytarilishi uchun yetarlicha vaqt ajratilishi;
   
5. 
   anketa o‘quvchilarning pedagogik va psixologik tavsifnomalarini tuzish manbaiga aylanmasligi;
   
6. 
   anketa savollariga berilgan javoblar muayyan mezonlar asosida tahlil etilishi.
   

Test metodi - o‘rganilayotgan shaxsning aqliy rivojlanish darajasi, qobiliyati, muayyan ish-harakat, faoliyatni bajarishga doir ko‘nikma, malakalari, shaxsiy va irodaviy sifatlari, ruhiy xususiyatlarini aniqlash va baholashda qo‘llaniladigan qisqa standart tekshirish bo‘lib, uning ahamiyati shaxsning muayyan soha bo‘yicha nazariy bilimlarini, qobiliyati, psixofiziologik, shaxsiy xususiyatlarining rivojlanganligi, ma’lum faoliyatni tashkil etishga doir ko‘nikma, malakalarning shakllanganlik darajasini aniqlashga xizmat qilishida ko‘zga tashlanadi.
Pedagogik tajriba metodining ilmiy-amaliy ahamiyati muammo yechimini topish imkoniyatlarini o‘rganish, mavjud pedagogik sharoitlarning maqsadga erishishni kafolatlay olishi, berilayotgan tavsiyalarning amaliyotda o‘z in’ikosiga ega bo‘la olishi va ularning samaradorligini aniqlash uchun keng imkoniyatlarni yaratishda aks etadi.
Ilmiy jihatdan to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan tajriba (eksperiment) birinchidan, ta’lim, tarbiya, rivojlanish o‘rtasidagi qonuniy aloqani va uning natijalarini belgilashga yordam beradi; ikkinchidan, ta’lim, tarbiya jarayonlariga yangi, ilg‘or, innovatsion texnologiyalarni kiritishga; uchinchidan, ta’lim-tarbiya jarayonini borishini, uning sharoitlarini, tuzilishi va mexanizmlarini ilmiy jihatdan oldindan ko‘rishga imkon beradi.
Pedagogik tajribaning tabiiy tajriba, laboratoriya tajribasi, tajriba ishi kabi turlari mavjud.
Pedagogik tajribaning samaradorligi quyidagi shartlarga rioya etish asosida ta’minlanadi:

• 
  tajribaning maqbul loyiha (dastur) asosida uyushtirilishi;
  
• 
  tadqiqot ilmiy farazining puxta asoslanishi;
  
• 
  tadqiqot obyektlari va usullarining to‘g‘ri tanlanishi;
  
• 
  tajriba o‘tkazilish vaqti, davomiyligining aniqlanishi;
  
• 
  zarur pedagogik shart-sharoitlar (asbob-uskuna, jihozlar, vositalar)ning yaratilganligi;
  

tajriba ma’lumotlarini umumlashtirish, tahlil qilish, natijalarni qayta ishlashning to‘g‘ri amalga oshirilishi.
Maktab hujjatlarini tahlil qilish metodi. Pedagogik jarayon va faktlarni tekshirishda maktab hujjatlarini o‘rganish va har tomonlama tahlil etishga e’tibor berish lozim. O‘quv-tarbiyaviy muassasalar hujjatlarini tahlil etish ta’lim sohasidagi Prezident farmonlarini, Vazirlar Mahkamasining qarorlarini amaliy bajarilish darajasini, har bir jamoa va xodimning faolligi, ularning faoliyatidagi kamchilik va xatolarini aniqlashga hamda mas’uliyatini oshirishga imkon beradi.
Pedagogik tadqiqot metodiga pedagogik tajribalarni o‘rganish va umumlashtirish kiradi. Bu metod amaliyot holatini tahlil qilishga yo‘naltirilgan.
O‘rganish obyekti ommaviy tajriba (ilg‘or tajribalarni to‘plash uchun); salbiy tajriba (xato va kamchiliklarni topish uchun); ilg‘or tajriba (yangi elementlarni topish uchun) bo‘lishi mumkin.
M.N. Skatkin ilg‘or tajribani pedagogik mahorat va novatorlik turlarga ajratadi.
Pedagogik mahorat fan va amaliyot tavsiyalarini ratsional qo‘llash.
Novatorlik — bu shaxsiy uslubiy topilmalar, yangi mazmun.
Shkalalash — tadqiqot metodlaridan biri bo‘lib, sifat omillarni miqdoriy qatorga o‘tkazishni ifodalaydi.
Matematik-statistik tahlil metodi - pedagogik tadqiqot, tajriba-sinov ishlarining amaliy natijalarini ma’lum bir maqsad asosida tizimli o‘rganish, umumlashtirish va amaliy natijalarning haqqoniyligini baholash maqsadida olib boriladi.
Pedagogik ilmiy tadqiqotlarda matematik-statistik metodning qo‘lla- nilishidan ko‘zlangan maqsad tajriba-sinov ishlari, shuningdek, tadqiqot ishining samaradorlik darajasini aniqlashdan iborat. Unga ko‘ra tajriba va nazorat guruhlarida tajriba avvali hamda yakunida qo‘lga kiritilgan ko‘rsatkichlar maxsus matematik formulalar yordamida qayta tahlil etiladi, yakuniy qiymat tadqiqot samarasini ifodalovchi asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi.