Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
16
qüdrətli dollar və avro axtarışında bir çox ənənəvi formalar unudulur.
ncəsənətin çox hissəsi bazar üçün istehsal olunub və olunmaqdadır. Həqiqətən, incəsənət tarixi əsasən yeni texnologiyalar, yeni fəlsəfələr, yeni zövqlər və mənəviyyatın yeni formalarına bazar vasitəsilə cavab reaksiyasının innovasiya tarixidir. Bir çox əsrlər boyu incəsənət, mədəniyyət və bazar bir-birilə sıx əlaqədə olmuşdur. Tərəvəz satanlar satdıqları pomidor üçün və dərzilər dəyişdirdikləri kostyum düymələrinə görə haqq tələb etdikləri kimi, musiqiçilər də konsertlərinə gələn adamlardan haqq tələb edirlər. Əslində, musiqi, filmlər və incəsənətin digər formaları üçün valların, kasetlərin, CD-lərin, DVD- lərin və hal-hazırda iTune və MP3 fayllarının yaradılması vasitəsilə əmələ gələn geniş bazarlar daha çox insanın müxtəlif incəsənət növlərindən bəhrələnməsinə, incəsənət işçilərinin daha çox yeni əsərlər yaratmasına, incəsənətin daha çox hibrid formalarının yaradılmasına və daha çox gəlir qazanılmasına imkan açır. Təəccüblü deyil ki, hər hansı bir il ərzində yaradılmış əsərlərin çoxu zamanın sınağına tab gətirmir; bu da müasir incəsənəti keçmişin böyük əsərləri ilə müqayisədə “tullantı” adlandıranlar üçün yanlış perspektiv yaradır; belə ki, onların müqayisə etdikləri keçmişdə istehsal edilmiş kütləvi işlər arasında ən yaxşılarıdır. Hərçənd, onlar zamanın sınağından çıxmayan və unudulmuş bütün əsərləri bura daxil etsəydilər, müqayisə tamam fərqli görünərdi. Ən yaxşının sağ qalmasının əsas səbəbi, şübhəsiz ki, bazarların incəsənət üçün rəqabətli proses olmasıdır.
Bütövlükdə müasir incəsənət yaradıcılığını keçmişin ən yaxşı əsərləri ilə müqayisə etməsi, insanların incəsənət nöqteyi-nəzərindən bazarları dəyərləndirərkən buraxdıqları yeganə səhv deyildir. Digər tipik bir səhv də yoxsul cəmiyyətlərə səfər edən varlı cəmiyyət müşahidəçilərinin yoxsul cəmiyyətdəki səfalətlə öz mədəniyyətlərini qarışıq salmasıdır. Varlı səyahətçilər yoxsul, lakin inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki insanların mobil telefonlardan, laptop kompyuterlərdən istifadə etməsini görəndə, onlar səfərlərinin ə vvəlki ilə müqayisədə “inanılmaz” olmasından şikayət edirlər. Liberallaşma və ya qloballaşmanın imkanları hesabına bazar əlaqələrinin genişlənməsi vasitəsilə insanlar varlandıqca, məsələn, mobil telefonların tətbiqi artıqca, zəngin ölkələrdə olan antiqloballaşma tərəfdarları yoxsulların onların mədəniyyətlərini “oğurladıqlarından” ş ikayətlənirlər. Axı niyə mədəniyyətlə yoxsulluq eyniləşdirilir? Yaponlar kasıblıqdan zənginliyədək irəli getdilər və hazırda onların əvvəlki yaponlardan nə iləsə fərqləndiyini iddia etmək çətindir. Əslində, onların zəngin sərvəti yapon mədəniyyəti haqqında məlumatın bütün dünyaya yayılmasına kömək etdi. Hindistanda gəlirlər artdıqca, moda sənayesi buna sari kimi milli geyim formalarına müraciət etməklə cavab verir və gözəllik və formanın yeni estetik kriteriyalarını tətbiq etməklə onları müasirləşdirir. Kiçik bir ölkə olan slandiya öz ədəbi mədəniyyətini, öz teatrını, kino sənayesini qoruyub saxlamağa müvəffəq olmuşdur, çünki əhalinin hər nəfərinə düşən gəlirlərin yüksək olması onlara öz sərvətlərini mədəniyyətlərinin inkişafına sərf etmək imkanı verir.
Nəhayət, baxmayaraq ki, dini inanc “satış” üçün deyil, azad cəmiyyətlər dini də azad bazarın əsasında duran bərabər hüquqlar və seçim azadlığı prinsiplərinə görə sərbəst buraxırlar. Kilsə, məscid, sinaqoq və məbədlər daha çox tərəfdar cəlb etmək və dəstək qazanmaq uğrunda bir-birilə rəqabət aparırlar. Təəccüblü deyil ki, kilsələrə rəsmi dövlət dəstəyi verən Avropa ölkələrində kilsəyə gələnlərin sayı az, dinə dövlət dəstəyi olmayan 17 ölkələrdə isə kilsəyə gələnlərin sayının çox olması müşahidə olunur. Bunun səbəbini başa düşmək çətin deyil: tərəfdar və dəstək uğrunda rəqabət aparan kilsələr öz üzvlərini sakramental(dini ayinlərin icrası), mənəvi və kommunal xidmətlərlə təmin etməlidir və üzvlərin ehtiyaclarına belə böyük diqqət daha çox dindarlıq və iştirakçılıq tələb edir. Bu səbəbdən, sveçin rəsmi yaradılmış dövlət kilsəsi 2000-ci ildə kilsənin dövlətdən ayrılması üçün lobbiçilik edirdi. Belə ki, dövlət bürokratiyasının bir hissəsinə çevrilmiş kilsə öz üzvləri və potensial tərəfdarları ilə əlaqələrini itirirdi və bir sözlə “ölməkdə” idi.
Bazar, incəsənət və mədəniyyət arasında heç bir ziddiyyət yoxdur. Bazar mübadiləsi incəsənət təcrübəsi, yaxud mədəni zənginliklə eyni deyildir, lakin hər ikisini inkişaf etdirməyə yardım göstərən mexanizmdir.
16. Bazar yalnız zəngin və istedadlılara mənfəət gətirir Varlı daha varlı, kasıb isə daha yoxsul olur. Çox pul qazanmaq istəyirsənsə, çoxdan başlamalısan. Mənfəət üçün bazar yarışında öncədən start götürənlər finişə birinci çatırlar. Bazar prosesləri qalib və məğlubların olduğu yarış deyildir. ki tərəf könüllü surətdə mübadiləyə razılaşanda kimin udub, kimin uduzacağını deyil, hər ikisinin mənfəət əldə edəcəyini düşünürlər. Yarışdan fərqli olaraq mübadilədə bir tərəfin udması heç də digər tərəfin uduzacağı demək deyildir. Hər iki tərəf qazanır. Məsələ digər tərəfi “vurmaq” deyil, könüllü mübadilə yolu ilə hər iki tərəfin qazanmasıdır; digər şəxsi mübadiləyə cəlb etmək üçün ona da mənfəət təklif etməlisən.
Varlı mühitdə doğulmaq yaxşı şeydir; bunu varlı ölkələrin vətəndaşları yoxsul ölkələrdən köçüb varlı ölkəyə gəlmək istəyən əcnəbilər qədər qiymətləndirə bilmirlər. Sonuncular varlı ölkədə yaşamağın faydasını orada doğulanlardan daha yaxşı bilirlər. Lakin giriş azadlığının və bütün alıcı və satıcılar üçün bərabər imkanların mövcud olduğu azad bazarlarda dünən bazar tələbatını qarşılamağı yaxşı bacaranlar sabah bazar tələbatını qarşılamağı yaxşı bacaranlara oxşamaya bilərlər. Sosioloqlar hərbi qüvvəyə, kasta üzvlüyünə, yaxud da tayfa və ya ailə əlaqələrinə arxalanan statik elitaya deyil, azad cəmiyyətləri xarakterizə edən “elitaların dövriyyəsi”nə istinad edirlər. Azad cəmiyyətin elitaları – incəsənət, mədəniyyət, elmi və iqtisadi elitalar da daxil olmaqla – bütün yeni üzvlərə açıqdır, burada üzvlük çox nadir hallarda üzvlərin uşaqlarına keçir və onlardan çoxu yuxarı sinifdən orta siniflərə çevrilirlər.
Varlı cəmiyyətlərdə güclülərin himayəsi, proteksionizm, merkantilist monopoliyalar və nəzarət yolu ilə bazarların kəskin surətdə məhdudlaşdırıldığı, bazarlarda inkişaf imkanlarının çətinləşdirildiyi ölkələri qoyub gələn müvəffəqiyyət əldə etmiş çoxlu sayda insanlar var. Onlar həmin cəmiyyətləri az, yaxud heç bir vəsait olmadan tərk etmiş və daha açıq və bazar yönümlü cəmiyyətlər olan ABŞ, Birləşmiş Krallıq və Kanada kimi ölkələrdə uğur qazanmışlar. Onların tərk etdikləri cəmiyyətlərlə yeni qoşulduqları cəmiyyətlərin arasındakı fərq nədən ibarətdir: bazarda rəqabət aparmaq azadlığı. Çox təəssüf olsun ki, yoxsul ölkələrdəki merkantilizm və məhdudiyyət onları xaricə “qovur”
Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|