Palmer myths
Yüklə 253,2 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 Müəyyən məhsulların ancaq dövlət tərəfindən istehsal oluna bilməsi haqqında ümumi arqument ondan ibarətdir ki, qiymət mexanizmi vasitəsilə tənzimlənməmiş kənar faktorlar mövcuddur. Beləliklə, geniş yayılmış təhsil, təhsilli insanların mənfəətindən kənar ictimai mənfəət yaradır ki, bu da guya ümumi vergi xərcləri vasitəsilə dövlət tərəfindən edilən təchizat və mailiyyəşdirməyə bəraət qazandırmış olur. Lakin başqalarının mənfəətinin az və ya çox olmasından asılı olmayaraq, təhsilli adamların mənfəəti özləri üçün o qədər böyük olur ki, bu onları təhsilə investisiya qoymağa sövq edir. ctimai mənfəət heç də həmişə müftəxorlara maneə yaratmır. Faktiki olaraq, bu gün sərvətlə bağlı aparılan tədqiqat göstərir ki, dövlət təhsili monopoliyaya alanda, adətən kasıbların ən kasıbı üçün bu məhsulu istehsal edə bilmir, buna baxmayaraq, yoxsullar təhsilin mənfəətini dərk edir və öz cüzi gəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsini uşaqlarının təhsilinə yönəldirlər. Uşaqlarının təhsilinin hansı kənar təsirlər yaradacağından asılı olmayaraq, onlar uşaqlarının təhsilini təmin etmək üçün pul ödəməyi dayandırmırlar.
Nəhayət, xatırlamalıyıq ki, bazar tərəfindən ictimai məhsulun effektiv istehsal edilməsinin mümkünsüzlüyünü iddia edən hər bir arqument eyni dərəcədə həmin malların dövlət tərəfindən istehsal edilməsi ehtimalına əsaslanır. Ədalətli və qanunla idarə olunan dövlətin mövcudluğu və fəaliyyəti özü-özlüyündə ictimai məhsuldur, yəni onun yaratdığı mənfəətin istehlakı rəqabətsizdir (ən azı mülki vətəndaşlar arasında) və bu mənfəətin qorunmasında iştirak etməyənləri (məsələn, məlumatlı seçicilər) onun istifadəsindən uzaqlaşdırmaq çoxlu pul tələb edərdi. Siyasətçi və seçicilərin ədalətli və effektiv hökumət yaratmaq marağı, şübhəsiz ki, sahibkar və istehlakçıların bazarda əməkdaşlıq yolu ilə ictimai məhsulları əldə etmək stimulu ilə müqayisədə çox təsirli deyildir. Bu heç də o demək deyil ki, dövlətin ictimai məhsulların istehsalında heç bir rolu olmamalı, ancaq o, məhsul və xidmətlərin təmin edilməsi üçün vətəndaşları ona əlavə öhdəliklər verməkdən çəkindirməyə çalışmalıdır. Əslində, dövlət məsuliyyətlə nə qədər çox yüklənərsə, onun xüsusi üstünlüyə malik olacağı ictimai məhsul (məsələn, vətəndaşların hüquqlarını təcavüzdən qorumaq) istehsal etmək qabiliyyəti bir o qədər az olar.
7. Mənfi və ya müsbət xarici faktorlar olanda, bazarlar işləmir (yaxud səmərəsizdir)
düşsün. nsanlar mənfəəti onun istehsalında iştirak etmədən əldə edirlərsə, onda bazarlar lazımi həcmdə məhsul istehsal edə bilməyəcəklər. Əgər insanlar “mənfi mənfəət” əldə edirlərsə, yəni əgər ziyana düşürlərsə və bu xərclər məhsulların istehsalı qərarında nəzərə alınmayıbsa, onda bazarlar digərlərinin hesabına bir qədər qazanacaq, çünki fəaliyyətdən yaranan mənfəət bir qrupa gedir, xərcləri isə digər tərəf çəkir.
Xarici təsirlərin mövcudluğu dövlətin müəyyən fəaliyyət üzərində səlahiyyətləri öz üzərinə götürməsi, ya da özəl seçimləri əvəz etməsi üçün arqument ola bilməz. Dəbdə olan geyimlər və özünə yaxşı qulluq çoxlu müsbət xarici təsirlər yaradır, çünki başqaları yaxşı geyinmiş, özünə qulluq edən insanlara həsədlə baxır. Lakin bu, paltar təchizatını və özünə yaxşı qulluğu dövlətin öhdəsinə qoymaq üçün səbəb ola bilməz. Bağların salınması, arxitektura və digər bir çox fəaliyyətlər başqalarında müsbət xarici təsirlər yaradır və insanlar da məhz bu üsulla öz bağlarını və binalarını gözəlləşdirməyə can atırlar. Bütün belə hallarda, yalnız istehsalçıların əldə etdiyi mənfəət –müsbət təsirlərə
9 qərq olanların məmnunluğu da daxil olmaqla – onları belə mallar istehsal etməyə ruhlandırmaq üçün kifayətdir. Digər hallarda, məsələn televiziya və radio yayımı xidmətlərinin göstərilməsi, ictimai fayda digər məhsulların təchizatı, məsələn, şirkətlərin reklamı ilə bağlıdır. ctimai məhsulların istehsal mexanizmlərinin müxtəlifliyi onu istehsal edən sahibkarların ustalığı qədər rəngarəngdir.
Bir çox hallarda, məhz mənfi “xarici təsirlərin” mövcudluğu insanlarda bazar mexanizmlərinin effektivliyini və ədalətliliyini şübhə altına almaq üçün əsas yaradır. Ə traf mühitin çirklənməsi tez-tez qeyd edilən nümunədir. Əgər istehsalçı, istehsal etdiyi malın istehsal haqqını istehsal prosesində onunla tərəf olmağa razılıq verməmiş insanların boynuna qoymaqla, məsələn havaya çoxlu miqdarda tüstü buraxmaqla, yaxud çaylara xeyli kimyəvi maddələr axıtmaqla, həmin malı mənfəətlə istehsal edirsə, o bunu çox güman ki, davam etdirəcəkdir. stehsalçı öz məhsullarının satışından mənfəət qazandığı bir vaxtda, çirkli hava ilə nəfəs alanlar, çirkli su içənlər məhsul istehsalı xərclərinin daşıyıcılarına çevrilirlər. Belə hallarda problem bazarın öz işinin öhdəsindən gəlməməsində deyil, sadəcə, onun mövcud olmamasındadır. Bazarlar mülkiyyətə ə saslanır və mülkiyyət hüquqları müəyyənləşdirilmədikdə, yaxud qorunmadıqda, onlar fəaliyyət göstərə bilməz. Ətraf mühitin çirklənməsi halları da buna aiddir. Belə halda təqsirkar bazar deyil, məhz dövlətdir, çünki o, çirkli hava ilə nəfəs alan, zəhərli suyu içən vətəndaşların mülkiyyət hüquqlarını müəyyənləşdirib müdafiə etməkdə aciz olur. Taleyin ümidinə buraxılan insanlar öz hüquqlarını müdafiə etmək hüququna malik olduqda, onlar öz hüquqlarını qoruya və ətraf mühiti çirkləndirənlərin qarşısını ala bilərlər. stehsalçı çirklənməni aradan qaldırmaq (yaxud dözümlü həddə və ya zərərsiz səviyyəyədək azaltmaq) üçün öz hesabına avadanlıq, yaxud texnologiyalar quraşdıra bilər, ya da çirklənmədən zərər çəkən adamlara onların resurslarından istifadə etməsi müqabilində ödəniş təklif edə (ola bilər, onlara yaşamaq üçün daha yaxşı yer təklif olunsun) bilər. Əks təqdirdə o, istehsalı saxlamalıdır, çünki o, onun təkliflərini qəbul etməyənlərin hüquqlarını pozur və bu da ümumi xərclərin mənfəəti üstələdiyini göstərir. Məhz mülkiyyət hüquqları belə hesablamanı mümkün etməyə və insanlara öz hərəkətlərinin başqaları üzərindəki təsirini hesablamağa imkan verir. Məhz bazarlar hüquqların azad mübadiləsi və müxtəlif tərəflərin öz hərəkətlərinin xərclərini hesablaması üçün imkan yaradır.
Hava və suyun çirkləndirilməsi kimi mənfi xarici təsirlərin yaranması bazarın deyil, bazarın əsaslandığı mülkiyyət hüquqlarını müəyyənləşdirə və müdafiə edə bilməyən hökumətin günahıdır.
8. ctimai sistem mürəkkəb olduqca, o, bazara daha az arxalana bilir və daha çox dövlət idarəsinə ehtiyac duyur
iqtisadi və sosial əlaqələrin geniş sıçrayışından sonra bir çox insanların hərəkətlərinin idarə edilməsində və əlaqələndirilməsində dövlətə zərurət yaranır.
Hər halda, əks tərəf haqlıdır. taətə məcbur etmək gücünə malik hər hansı lider tərəfindən, ovçular və ya qida toplayanlar dəstəsi kimi bəsit ictimai sistem effektiv Yüklə 253,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|