P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
354 Ərəb dilinin tənəzzülü Müşahidələr göstərir ki, ərəb dili doxsan ildir uçuruma gedir; yad sözlər ədəbi dilin leksikonuna hər bir sahədə daxil olur. Radio studiyalarına getdiyimdə tez-tez “studio”, “test”, “stənbay” sözlərini eşidirəm. Futbol oyunlarının icmalçıları da “qol”, “korner” sözlərindən istifadə edirlər. Evə gedirəm, küçəyə çıxıram, “botik”, “supermarket” sözlərinin tez-tez iş- lədilməsinin şahidi oluram. Mehmanxana və əczaxanalarda da ərəb dilinə laqeyd yanaşırlar. Getdikcə böyüyən bu “şiş”dən qabaq başqa xəstəliyimiz vardı; təbabət və mühəndislik sahələrində, elmi institutlarda ərəb dilini işlətməmək haqda qərar çıxarılmışdı! Mədəniyyət sahəsində də hər gün yeni sözlər “peyda” olur, özü də əcnəbi dillərdə! Dilimizdə varvarizmlər çoxa- lır. Qəribədir ki, Əzhər alimləri “magistr” və “doktor” sözlərini daha çox işlətməyə başlayıblar. “Fiqh doktoru”, “nəhv dok- toru” – demək necə də bədii alınırmış! Bir şey aydındır ki, mədəni qəsbkarlıq ardı-ardına qələ- bələr qazanır, millətçi pozğunluq hər kəsi öz iyrənc liba- sının altına alır. Haradadır dilimizin cəfakeşləri? Ruhumuz, qidamız, mə- dəniyyətimiz və şəriətimiz olan dilimizin müdafiəçiləri ha- 355 rada qaldılar? Hərbi işğal ərəb ədəbi dilinin hər yerdə təqibi ilə başlandı. Düzdür, sonralar işğalçı ordular çıxıb getdilər Amma bu dəfə dilimiz mədəni müstəmləkəçiliyin amansız- lığı ilə baş-başa qaldı... O da məlumdur ki, müdafiə planlarımız ya yoxdur, ya da müvəffəqiyyətli deyildir! Günümüzdə biz Hafiz İbrahimin doxsan il bundan qabaq dediklərinin necə də doğru oldu- ğunu görürük. Şair: “Dilimiz müdafiə olunmur”, – deyə haray qoparır, qayğılarını dilə gətirirdi. Amma heyhat! Gözüyaşlı şairin imdadına heç kəs yetişmədi; küləklər onun imdadını eşidilməz etdi... Biz şərəfli yolda – dilimizi himayədə bir addım belə at- madıq, əksinə, geridə qaldıq; özgə dildə, ləhcədə danışmaq öz atını meydanlara sürdü, bizləri hey qabağına qatıb qov- du... Hafiz İbrahim 1903-cü ildə “Ərəb dili ərəblərdən şi- kayətçidir” adlı şer yazmışdı: Məni gəncliyimdə qısır buraxdılar Kaş başdan qısır qalaydım, Düşmənlərimin də dediklərindən ürəyim sıxılmaya idi. Bir “qarınaltı” doğdum, qızlarımı verməyə ər tapmadım Və o nları diri-diri torpağa gömdüm. Mənə Allahın kitabı sözləri və mənası ilə sığmışdır Onun ayə və öyüdləri üçün gen-bolam. Necə ola bilər ki, bugün bir aləti, kəşf olunmuşları – Adlandırmağa, təsvir etməyə gücüm yetməsin?! Vay halınıza: mənmi köhnəlmişəm, gözəlliyimmi gedib? 356 Sizdən mənə xeyir yoxdur, mən özümün həkimiyəm. Qərb adamlarında güc və mətinlik görürəm Dilləri güclü xalqlar necə də güclüdürlər. Bu dillərin oğulları icadlar etmiş, möcüzə yaratmışlar Siz isə heç olmazsa sözdən-zaddan kəşf edin! Hər gün qəzetlərdə mən məni – Hey qəbirə yaxınlaşdıran eniş görürəm. Xalqım – Allah onu bağışlasın! – məni Əcdadlarına yad dil halınamı salmaq istəyirlər? Fəratda əfilər oynaşdığı kimi, firəng sözləri də – Çirkli ləkə tək mən də “axışırlar”. Və o, yetmiş ləkəsi olan rəngbərəng paltar kimi Bütün insanların və kitabların dilinə çevrilib ∗ . Artıq şikayət etmirəm və ümid içərisindəyəm: Ya məzardakı ölü həyat tapacaq, Qəbirdəki cəsədim diriləcəkdir. Ya da birdəfəlik öləcəyəm və and olsun ki, bu ölüm – Dəhşətli olacaq və heç bir ölümlə müqayisə edilməyəcəkdir. Kaş bunu başa düşərdik, qızarıb utanardıq... Heyhat! Bizdə ərəbcələşdirmə ilə maraqlananlar başa düşmüşlər ki, “sözdüzəltmə” (nəht) və “söz-formaların yaranması” (iştiqaq) qrammatik hadisələrini işlək vəziyyətə gətirmədikcə qarşılarına qoyduqları məqsədə çata bilməyəcəklər. Mövcud vəziyyətə nəzər salır, özümdə qərar tapa bilmirəm; telefon sözünün ∗ Yəni, ərəb dilinə o qədər yad söz daxil olub ki, bilmək olmur bu dil hansı xalqa məxsusdur – tərcüməçinin qeydi. 357 qarşılığı olaraq, Misirdə “misərrət”, Suriya və Səudiyyə Ərə- bistanında isə “hətif” sözü qəbul olunub. Amma buna bax- mayaraq, telefon sözü daha çox istifadə olunur. Əyləc sözü- nün qarşılığı kimi “kəbih”, sükan sözünün qarşılığı kimi “miqvəd” və ya “ziməm” sözləri seçilib. Buna rəğmən, ana dilimizdəki bu sözləri bir kənara atıb “fərmələt” (əyləc), “diyereksiyun” (sükan) sözlərindən istifadə edirik. Yad dil ün- sürləri “at oynadır”! “Radio” sözünü ümumişlək hala gətir- mək üçün eynimənalı “mizyə`” sözündən nadir hallarda istifadə edirlər. “Sirval” 1 və “qistas” 2 sözlərində olduğu kimi, “fi`lal” modeli əsasında “tilfaz” 3 sözü düzəltmişik. Sonucu sözün ümumişlək hala gəlməsi üçün dəridən-qabıqdan çıxı- rıq. Bu problemi qəti şəkildə həll etmək üçün əlaqədar ixtisas komissiyaları əcnəbi sözlərin ana dilimizdəki qarşılığını tapmalıdırlar. Digər komissiyalar isə həmin sözlərin rəsmi dairələr və xalq arasında ümumişlək hala gətirilməsi işinə nə- zarət etməlidir. Bu komissiyalar xalq kütlələri arasında təb- liğat aparmalıdırlar ki, ərəb ədəbi dilini küləklərin qucağına atmaq böyük günahdır; dilini itirmiş xalq namusunu əldən vermiş qıza oxşayır; müsəlmanlar dünyanın hər bir gu- şəsində ərəb dilini bütün hücumlardan qorumalıdırlar. Çünki bugün ərəb dilinə edilən hücum sabah Allahın vəhyini (Qu- ranı – mütərcim) hədəf alacaqdır... 1 Şalvar 2 Tərəzi 3 Televizor Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|