P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Məhəmməd əl-Qəzali Dini-mədəni islam fikri: tənqidi mülahizələr “İdrak“ İctimai Birliyi BAKI – 2012 Kitab Küveyt Dövləti Vəq flər üzrə Baş Fondunun təşəbbüsü ilə nəşr olunur Beynəlxalq İslam Fikri İnstitutu يلازغلا دمحم لقعلا و عرشلا نازيم يف يركفلا انثارت Beynəlxalq İslam Fikri İnstitutu London ofisi P.O. Box 126, Richmond, Surrey TW9 2UD, UK ABŞ ofisi P.O. Box 669, Herndon, VA 22070, USA “İdrak“ İctimai Birliyi AZ1100, Bakı ş., Bakı Universiteti MTK, M. Seyidov 3138, D korpusu, 1-ci mərtəbə www.idrak.org.az Məhəmməd əl-Qəzali Dini-mədəni islam fikri: tənqidi mülahizələr / Tərcüməçi və redaktor, ön söz və şərhlərin müəllifi: fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Elvüsal Məmmədov. Bakı: CBS, 2012, 384 səh. ISBN Kitab Dini Qurumlarla İş üzrә Dövlәt Komitәsinin icazәsi ilә nәşr olunur (DK-198/Q) © “İdrak“ İctimai Birliyi, 2012 3 Mərhəmətli və Rəhimli Allahın adı ilə! Aləmlərin rəbbi olan Allaha həmd olsun! Sonuncu pey- ğəmbər, böyüyümüz və imamımız Həzrəti Məhəmmədə, ailə- sinə, cəmi səhabələrinə və haqq yolla gedənlərə Allahın xeyir- duası və salamı yetişsin! Bütün sivilizasiyalar kimi Müsəlman sivilizasiyası da tarixin müəyyən mərhələsində inkişafın zirvəsinə çatmış, müəyyən mərhələsində də tənəzzül etmişdir. Vaxt vardı Roma impe- riyası (həm də sivilizasiyası) “Bütün yollar Romaya aparır” deyiminin də ifadə etdiyi qüdrət və əzəmətə məst olaraq dün- yaya hökm edirdi. Ancaq romalılar bu üstünlüyü qoruyub saxlaya bilmədilər. Sosial-mədəni tənəzzüllə başlanan siyasi çöküş nəticəsində bu qüdrətli imperiya barbarların qolları arasında can verdi. Dövlətin yıxılması ilə Roma mədəniyyəti deyilən şey də yox olub, tarixin qaranlıqlarına qarışdı. Az qala, Hindistanadək uzanan Yunan-ellin mədəniyyəti də eyni aqibəti yaşadı. Bir sözlə, vaxtı ilə Afrikanın şimalından Sakit okeanadək uzanan coğrafiyada dini, mədəni, sosial-siyasi hə- yatın konturlarını cızan mədəniyyətlər müəyyən vaxtdan sonra öz əhəmiyyətini itirib tarix səhnəsindən silindilər. VII- XI əsrlərdə bu geniş arealda yeni bir sivilizasiya – Müsəlman sivilizasiyası yaranaraq inkişaf etdi. Bu sivilizasiya özü ilə yeni tarix, yeni dəyərlər, yeni mədəniyyət gətirdi. Digər siviliza- siyalardan fərqli olaraq, Müsəlman mədəniyyətinin yaranıb 4 inkişaf etməsində, o vaxtkı dünyanın mövcud mənzərəsini müsbət cəhətdən dəyişməsində stimul kimi din – islam dini çıxış etmişdi. Roma, Fars, Yunan-Ellin və Bizans mədəniy- yətləri özlərinin yaranıb yayğınlaşmasında qüdrətli dövlət təsisatına, hərbi ekspansiyalara borcludurlar. Bu sivilizasiya- ların kökündə hərbi gücün dayandığını görmək üçün bircə fakta diqqət yetirmək kifayətdir: eyniadlı dövlətlər süqut edən kimi, bu mədəniyyətlər də tənəzzülün məşum kölgəsində yox oldular. Bu sivilizasiyaların qalıqlarına xalqların mədəni-məi- şət həyat tərzində də olsa rast gələ bilmirik. Dedik ki, Müsəlman mədəniyyəti islam dininin doğurduğu mütərəqqiliyin obyektiv nəticəsi idi. Allahın bəşəriyyətə gön- dərdiyi sonuncu din səhra insanını ayıldıb, Ərəbistanın qum- lu səhralarından dartıb çıxardı, yeni mədəniyyətin pioneri olsun deyə ona qurub-yaratma həvəsi bəxş etdi. Bu insan islamın ona verdiyi zəka və imanın, əxlaq və elmin, müdrik- lik və cəsarətin haqlı diktəsi ilə bəşəriyyəti yeni dinlə tanış etdi, köhnə sivilizasiyaların, ancaq adları qalmış imperiyala- rın xarabalıqları üzərində qüdrətli bir mədəniyyət yaratdı. Bütövlük, universallıq və mütərəqqiliklə səciyyələnən bu mədəniyyətdə dinlə elmin dostluğu dillərə dastan olmuş, inancla zəkanın vəhdəti qibtə doğurmuşdu. Bəli, islamı doğ- ru-dürüst başa düşmüş, həyatın müxtəlif sahələrinə uğurla tətbiq etmiş erkən nəsillərin sayəsində bu din öz nurunu ətrafa yaymış, cəhalətin, zülmün, ədalətsizliyin kölgəsini öz aydınlığı ilə əritmişdi. Qısa zaman ərzində bu coğrafiya “ye- nilənmiş”, inkişaf etmiş, Səmanın Sonuncu Vədinin səmə- rəsini “öz gözü” ilə görmüşdü. Bütün bu dəyişikliklərin, in- 5 kişafın arxasında, bir daha təkrarlayırıq, islam dayanırdı. Müsəlman intibahı öz mövcudluğunda dövlət təsisatına borc- lu deyildi. Onsuz da müəyyən dövrü çıxmaq şərti ilə ədalət- li və mütərəqqi dövlət məsələsində müsəlmanların bəxti gə- tirməmişdi. Düzdür, xilafətin, ayrı-ayrı xəlifələrin rolu istisna edilmir. Ancaq bu rol sivilizasiyanın formalaşıb, intibahın da baş verməsində əhəmiyyətli “pay”a sahib deyildi. Hətta bu- nu o dövrün şairləri belə etiraf etmişdilər. Məsələn, döv- rün hökmdarı Seyfəddövlə bizanslılarla döyüşdə qalib gəldi- yində şair Mütənəbbi deyirdi: Sən öz rəqibini məğlub edən hökmdar deyilsən, Əksinə, İslam şirkə (küfrə) qalib gəlmişdir. İslamı doğru başa düşən, bunun da nəticəsi olaraq onu düzgün tətbiq edən erkən dövr müsəlmanları həm qüdrətli dövlət qurdular, həm də xalqların mədəni-dini, sosial-siyasi ye- nidənqurmasını həyata keçirdilər. İslamı Allah və peyğəmbə- rinin nəzərdə tutduğu şəkildə anlayan, bununla da, tarix ya- zan bir ümmət! Sağlam fəhmin, səmimi inancın doğurduğu məqsədyönlülük və müdrikliyi, uzaqgörənliyi əlində bayraq etmiş İlk Nəsil! Allahına, peyğəmbərinə, əcdadına, aliminə eh- tiram bəsləyən o böyük insanlar! Tarix İslam xilafəti adlanan dövlətin də süqutunu gecik- dirmədi. Bizi burada həmin prosesin necə baş verməsi ma- raqlandırmır. Əsas olanı budur ki, dövlətin süqutu ilə islam bir din, bir mədəniyyət, bir həyat tərzi olaraq yıxılmadı, yayıldığı torpaqlarda həmişəlik qaldı. Düzdür, müsəlmanlar Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|