P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya
Laboratoriya eksperimenti
Yüklə 25,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Laboratoriya eksperimenti.
L a b o ra to riy a e k sp e rim e n tin in g m o h iy a ti s h u n d a k i, te k sh iru v c h i kishi te k sh irila d ig a n psixik h o d isan i q a c h o n k erak b o 'ls a o 's h a v a q td a atay lab vujudga k eltirad i. B u n d a tek sh irilay o tg an psixik h o d is a ta b iiy s h a ro itd a b irg alik d a so d ir b o 'la d ig a n b o sh q a psixik h o d isa la r k o m p le k s id a n ajratib o lin ish i m u m k in . T ek sh irilad ig a n psixik h o d isa la r e k sp e rim e n t d avom ida o 'zg artirilish i, b o sh q a psixik hodisalar bilan m uayyan b ir s u r ’a td a b o g 'la n ish i, k u c h , te z lik , h ajm va b o sh q a shu kabi jih a tla ri o 'lc h a b k o 'rilish i m u m k in . B u y e rd a m u ay y an b ir psixik h o d isa n i vujudga k eltirg an sh a ro it s u n ’iy y o 'l b ila n o 'zg a rtirilish i, psixik h o d isa d av o m etad ig an sh aro it o'z g artirilish i m u m k in . S h u n in g u c h u n h a m psixik h o d isa la m in g q o n u n iy a tla ri m e to d i b ila n te k sh irish d a y axshiroq o c h ila d i. E k sp e rim e n ta l ta d q iq o tla r o 'tk a z is h d a m axsus m e to d ik m a te ria lla r — n a rsa , ra sm va s o 'z la r, sh u n in g d e k , m axsus asb o b la r (m a sa la n , 1 -rasm - d ag i x ro n o sk o p ) q o 'lla n ila d i. T e k sh irila d ig an h o d isa la r shu m ateria l va a s b o b la r y o rd a m i b ilan vujudga k e ltirila d i, sh u n in g d e k , psixik h o d isa la r- n in g tezlig i, k uchi, hajm i va sh u k ab ilar qayd qilinadi. T exnika ju d a taraq q iy e tg a n h ozirgi z a m o n d a psixologik ta d q iq o tla r u c h u n (ay n iq sa, m e h n a t p sixologiyasi so h asid a) e le k tro n a sb o b la r va k ib ern etik m e to d la r, m a sa la n , m o d ellash tirish usuli q o 'lla n ilm o q d a . E ksperim ental ta d q iq o tla r asosan m ax su s la b o ra to riy a va in s titu tla rd a o 'tk a z ila d i. A yrim psixik h o d isa la m i m u k a m m a l va a n iq o 'rg a n is h m a q sa d id a psixologiyaga d o ir ilm iy te k sh irish m u a ssa sa la rid a m axsus b in o la r, m a salan , to v u sh n i va yoru g 'lik n i o 'tk a z m a y d ig a n kabinetlar, y o ru g 'lik t a ’sirini o 'zg artirish g a m o slan g an kabi- n e tla r v a s h u n g a o 'x sh a sh x o n a la r qu rilad i. Y osh psixologiyasi b ila n p e dagogik psixologiyaga d o ir m a - sala lar y u zasid an k o 'p g in a ek s p e rim e n ta l ta d q iq o tla r, o d a td a , b o lalar b o g 'c h a la ri va m a k ta b la rd a o 'tk a z ila d i. Bu ta d q iq o t- la rd a b o la la r o 'rg a n ila d i. X o tir a j a r a y o n l a r i n i t e k shirishda q o 'llan ilad ig an quyidagi usul lab o rato riy a ek sp e rim en tig a m isol b o 'la oladi: e k sp e rim e n t qilayotgan kishi tek sh irilay o tg an kishining oldida o 'n ikki so 'z qilib beradi. T ekshirilayotgan kishi an a shu eshitgan so 'z la rin i belg ilan -
gan v a q td a n keyin ay tad i. A n a shu so ‘zlarning q an ch alik t o ‘liq, a n iq va te z aytib berilishi tekshirish natijalaridan bilinadi. X uddi sh u n d ay e k sp e rim e n tla r qilib, so ‘z la m i, ra q a m la m i yoki q a n d a y b o 'lm a sin b o sh q a m a te ria ln i y o d lash tezligi, esda n ec h o g ‘li m a h k a m saqlash, u n u tish tezligi va shu k ab ila m i aniqlash m u m k in . E k sp erim en tal m e to d n i b irin c h i m a rta fiziolog V eb er (1 7 9 5 —1878) va fizik F e x n e r (1801 — 1887), sezgilarni tek sh irish d a q o 'lla n ilg a n e k sp e ri m e n ta l ta d q iq o t u su llarin i V ilgelm V u n d t (1832—1920) m u k a m m a l ishlab c h iq q a n . 1879-yilda V. V u n d t L eypsig u n iv e rsiteti h u z u rid a e k s p e rim e n tal psixologiya b o 'y ic h a b irin c h i la b o ra to riy a n i o ch g an . X IX a srn in g o x i rida R ossiyada e k sp e rim e n ta l psixologiya b o 'y ic h a b ir q a n c h a la b o ra to - riyalar vujudga k eltirild i. T o k arsk iy — M o skvada, B exterev — Q o z o n d a , N .N .L a n g e — O d essada s h u n d a y la b o rato riy a o c h ish g an . 1911-yilda M o s kva u n iv ersiteti h u z u rid a p ro fe sso r C h e lp a n o v rahbarligi o stid a e k sp e ri m e n ta l psixologiya in stitu ti o ch ild i. M axsus q u rilg an b in o g a jo y la sh tirilg a n va yaxshi jih o z la n g a n bu in stitu t h ozirgi v a q td a R ossiya F e d e ra tsiy a si P edagogika fanlari ak ad em iy asi sistem asiga kiradi. T o s h k e n td a b irin ch i la b o ra to riy a P .I.Iv a n o v rah b arlig id a T D P U d a tashkil etild i. E n d ilik d a te x n ik a ta ra q q iy etish i m u n o sab ati b ilan la b o ra to riy a e k s p e rim e n ti te k sh irila y o tg a n psixik h o d isalarg a a lo q a d o r b o 'lg a n fiziologik ja ra y o n la rn i, m a sa la n , y u ra k va q o n to m irla ri, ichki sek retsiy a b e zlari faoliyatidagi o 'z g a rish la rn i, a m a liy ish v aq tid a m iyadagi e le k tr to k la rin in g o 'z g a rish in i ham n a z a rd a tu tish im k o n in i b erad i. A yniqsa, I.P . P avlov- ning shartli reflekslar m eto d i psixologiya u c h u n g 'o y a t sam arali m e to d d ir. L aboratoriya ek sp erim en ti psixologiyani taraqqiy ettirish d a k a tta a h a m i yatga ega. Y u q o rid a ay tilg an id e k , bu m e to d tekshirilishi lo z im b o 'lg a n psixik h o d isa la m i q a c h o n k e ra k b o 'ls a , shu v a q td a vujudga k e ltirish va o 'z g a rtirish g a , tajrib an i k o 'p m a rta ta k ro rla sh y o 'li b ilan sh u h o d isa la m i sin ch ik lab tah lil qilishga im k o n b erad i. E k sp e rim e n t b ir xil psixik h o d i- sa larn in g ikkinchi xil psixik h o d is a la r b ilan b o g 'la n ish in i a n iq ro q bilishga im k o n b e rad i. J u m la d a n , psixik ja ra y o n la rn in g fiziologik m e x a n iz m la ri k o 'p ro q e k sp e rim e n t y o 'li b ilan a n iq la n a d i. L ab o ra to riy a d a q ilin a d ig a n e k sp e rim e n t m e to d lari b ila n olib b o rilg a n , te k sh irib c h iq q a n n a tija va x u lo salarn i te k sh irib k o 'rish g a h a m im k o n berad i. H ozirgi z a m o n p six o lo g iy asin in g k o 'p g in a m u v affaq iy atlari la b o ra to riy a e k sp e rim e n ti tufayli q o 'lg a k iritilgan. E k sp e rim e n t m e to d in in g p si xologiya sohasida q o 'llan ish i psixologiya m a ’lu m o tlarin i pedagogikaga k eng ta tb iq etish g a im k o n berad i. A m m o psixologiyadagi lab o ra to riy a ek sp erim en tin in g kam chiliklari bor. S h u k a m c h ilik la rd a n en g m u h im i sh u k i, bu m e to d d a s u n ’iylik b o r. E ks p e rim e n t o 'tk a z ila d ig a n sh a ro itn in g o 'z i tekshirilayotgan k ish ilarn in g psixik h o la tig a , d e m a k , te k sh irila y o tg a n h o d isa larg a va te k sh irish n a tijalarig a salbiy t a ’sir etishi m u m k in . M a sa la n , o 'q u v c h in in g o 'z ig a b e rilg a n o 'q u v
m a te ria lin i n im a u c h u n x o tira d a q o ld irish kerak lig in i b ilib , m a k ta b d a yoki u y d a d a rs tay y o rlash i u n in g u c h u n o d a td a g i b ir ish d ir, a m m o xuddi shu o 'q u v c h in in g la b o rato riy a sh a ro itid a, m axsus a sb o b lar q o 'Ilan ilad ig an o d a t- d a n ta sh q a ri e k sp e rim e n t s h a ro itid a , a tay lab ta y y o rla n g a n e k sp e rim e n t m a te ria lin i esga olib q o lish ja ra y o n i b o s h q a c h a tu sd a o 'tis h i m u m k in . S h u n in g u c h u n h a m la b o r a to r iy a e k s p e r im e n ti p s ix ik h o d is a la m i o 'rg a n is h d a p six o lo g iy an in g b o sh q a m e to d la ri b ila n birga q o 'lla n ila d i. L a b o ra to riy a e k sp e rim e n ti m e to d id a n fo y d a la n g a n d a tek sh irilu v c h i k ish ila rn in g psixikasiga va e k sp e rim e n tn in g n a tija larig a t a ’sir e ta o la d ig a n s h a ro itn i n a z a rd a tu tm o q kerak. L a b o ra to riy a e k sp e rim e n tin in g natijalarini b o s h q a m e to d la r y o rd am i b ila n te k sh irib k o 'ris h kerak.
Yüklə 25,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|