O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2. O‘quvchilarning o‘quv matematik faoliyatiga rahbarlik qilish.
Darsda o‘qituvchi o‘quvchilarni o‘qitadi, o‘quvchilar esa o‘qiydi degan fikrni boshqa so‘zlarda quyidagicha ifodalash mumkin: o‘quvchilar, uquv, malaka va bilimlarni egallaydilar, o‘qituvchilar esa bilimni egallash jarayoniga rahbarlik qi- ladilar. Bu rahbarlik o‘qituvchining o‘quvchilar o‘quv faoliyatini tashkil qilishdan ibo- rat bo‘ladi. Buning uchun o‘qituvchi kerakli material tanlaydi, uni ma’lum ketma- ketlikda joylashtiradi, o‘quvchilarga bilim manbalarini tavsiya qiladi, o‘quvchilarning o‘zlashtirish bo‘yicha faoliyatini tashkil etadi, bilimni o‘zlashtirish jarayoni qanday o‘tishini nazorat qiladi. O‘quvchilarning matematik bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni qiyin jarayondir. Buni matematik tushunchalarning vujudga kelishini haqqoniy anglagandagina to‘g‘ri tushunish mumkin. «Matematika bilimlar va uning haqiqatligi bizning atrofimizda turgan narsalarning mavjudligiga, uni kuzatish va tajribalarga bog‘liq emas, kuzatish va tajriba bizga faqat sonlar va geometrik tushunchalarning hosil bo‘lishiga mayl bag‘ishlaydi. Lekin haqiqatni tasavvur qilishga asosan matematik tushunchalar bizdan tashqaridagi narsalarning xossalarini aks ettiradi. Son tushunchasi yoki fig- ura tushunchasi bizdan tashqaridagi narsalarning xususiyatlaridan kelib chiqqan. Matematik tushunchalarning vujudga kelishini bunday tushunish yosh maktab o‘quvchilarining tashqi olam obektlariga xos bo‘lgan fazoviy shakl, miqdoriy munosabatlarni o‘rganishlarni tarbiyalaydi. Bola hali maktabga kelmasdan turib o‘yin bilan ish ko‘radi-yu to‘plamdan un- ing ayrim elementlarni axtaradi, elementlarni to‘plamga birlashtiradi, to‘plamlarni yig‘adi, to‘plamdan uning qismini ajratadi, to‘plamlarni taqqoslaydi, teng sonli to‘plamlarni ajratadi. Narsalar to‘plami bilan olib borilgan hamma shu kabi amaliy harakatlar va kattalar bilan doimiy aloqa natural son tushunchasining shakllanishiga olib keladi. Kublardan, g‘ishtlardan, loylardan, har xil «yasashlarni» bajarish, rasm va boshqa shu kabi faoliyatlari ularga shakl, o‘lchov, predmetlarning o‘zaro joylash- ishlari bilan tanishishiga imkon beradi. Bu esa geometrik tushunchalarning shakllanishida asos bo‘lib xizmat qiladi. Shunday qilib, bolalar boshlang‘ich matematik bilimlarni, o‘zlarining katta bo‘lmagan shaxsiy tajribalarida, mustaqil lekin kattalar bilan munosabatning ta’siri bo‘lgan holda egallaydi. O‘qituvchi bolalarning bilimlarini aniqlaydi, ularni to‘ldiradi va shu poydevorga yangi bilimlarni o‘zlashtirishni tashkil etadi. Yangi bilimlarni bunday egallash, yangi fakt va tushunchalarni kuzatish asosida mustaqil ishlashi, shuningdek, kishilar tomonidan ishlangan bilimlarni egallash bilan olib borish mumkin. Bunda yangi bilimlarni egallash yangi va oldingi bilimlar orasidagi tari- flangan tushunchalar va yangi faktlar orasidagi qarama-qarshiliklarni hal qilish 26 asosida boradi. Тushunchalar o‘quvchi ongida o‘zgarishsiz qolmasdan ular shaklan o‘zgaradi, rivojlanadi. Masalan: o‘quv va hayotdagi amaliy tajribalar asosida predmetlar to‘plamini taqqoslash, solishtirish, kesmalar uzunligini solishtirish, shuningdek, masalalar yechish orqali bolalar asosiy belgilarni o‘zlashtirib oladi: ayirma ayirishdan kelib chiqadi va bir sonning ikkinchi sondan qancha ortiq yoki kamligini ko‘rsatadi. Shunday qilib, o‘quvchilarning o‘qituvchi rahbarligida bilimlarni egallash ja- rayonini quyidagi sxema bilan ifodalash mumkin. I. Bolaning shaxsiy hayotiy tajribasi va oldin egallagan bilimlari. II. Maktabda tashkil qilingan tajriba: kuzatish, laboratoriya va boshqa amaliy ishlar. III.To‘plangan tajriba, kitoblarda bosilgan bilimlar. IV. Bilimlarni o‘quv - amaliy va hayotiy - amaliy ishlarda qo‘llash. 5. O‘qituvchi va o‘quvchilar faoliyati orasidagi moslik. O‘quvchilarning bilim olishlari va o‘qituvchining unga rahbarligini quyidagicha ko‘rsatish mumkin. O‘qituvchining faoliyati: O‘quvchilar faoliyati: 1. O‘quvchilarning bili- mini so‘rash, suhbat, hisoblash, masalalar yechish uchun amaliy top- shiriqlar berish asosida o‘quvchilar bilimini aniqlash. 2. Ko‘rgazmali qurol va vositalarni namoyish qilish va kuzatishni tashkil qilish. 3. Suhbat, tushuntirishlarni bog‘lagan holda bilimlarni bayon qilish, kitob bilan ishlashni uyush-tirish. 4. Mashqlarni uyush- tirish: o‘quvchilarning o‘quv - amaliy va hayotiy - amaliy ishlarini tashkil et- ish. 5. So‘rash va amaliy ish- larni bajarish bo‘yicha topshiriq berish yo‘li bilan o‘quvchi-larbilimini tek- 1. O‘qituvchi savollari- ga javob berish, o‘lchash, hisoblash, ma- salalar yec-hish yordamida topshiriqlar bajarish. 2. Òavsiya qilingan o‘bekt-lar ustida ku- zatish, tahlil, sintez, taqqoslash, umumlashtirish, deduk- tiv xulosalar chiqarish. 3. O‘qituvchining bay- onini tinglash kitob o‘qish, faktlarni umum lashtirish va eslash. 4. Egallangan bilimlarni amaliy ishlarni ba- jarishga qo‘llash, oldin egallangan bilimlarni o‘zgargan sharoitda qo‘llash. 5. O‘qituvchining savol- lariga javob berish, |