O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

---

 
O’ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
 
 
TOSHKЕNT MOLIYA INSTITUTI 
 
 
 
 
 
“UMUMIY PSIXOLOGIYA” 
fanidan 
 
MARUZALAR MATNI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bilim sohasi: 100 000-Ta’lim 
 
Ta’lim sohasi: 140 000-O’qituvchilar tayyorlash va  
pedagogika fani 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
TOSHKЕNT 2009 
                                 
 
1

---

   
“Tavsiya etilgan” 
“Pedagogika va psixologiya”  
kafedrasi mudiri ______________ dotsent A.F.Babashev  
 “_____” _________ 2009 yil 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tuzuvchi:  
katta o‘qituvchi  Xoljigitova N. 
 
 
“Umumiy psixologiya” 
 fani (ma’ruzalar matni)  2009 yil 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2

---

 
MUNDARIJA. 
 
1.
 
«Umumiy psixologiya»  faninng predmeti va amaliy soxalari…….……….4 
 
2.
 
Psixikaning rivojlanish tarixi………………………………….…….……..21 
 
3.
 
Shaxs tuzulishi, strukturasi, yunalishlari…………….……………….……28 
 
4.
 
Motiv va emotsiya…………………………………………………………37 
 
5.
 
Muloqot va shaxslararo munosabat………………………………….…….45 
 
6.
 
Xozirgi zamon psixologiyasining asosiy oqimlari…………….…….…….56 
 
7.
 
Shaxsning bilish prosseslaridan sezgi tushunchasi mohiyati……………...62 
 
8.
 
Idrok tushunchasi va asosiy mexanizmlari………………………………..74 
 
9.
 
Xotira va uning asosiy mexanizmlari…………………………………..…79 
 
10.
 
Tafakkur…………………………………………………………………...88 
 
11.
 
Xayol tushunchasi va mohiyati……………………………………………108 
 
12.
 
Diqqat va uning xususiyatlari……………………………………………..114 
 
13.
 
Xissiyot va irodaviy xususiyatlar…………………………………………122 
 
14.
 
Temperament……………………………………………………………...133 
 
15.
 
Qobiliyat………………………………………………………………….139 
 
16.
 
Xarakter…………………………………………………………………..145 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3

---

 
Mavzu 1.     PSIXOLOGIYA FANINING PRЕDMЕTI    VA 
   AMALIY     SOHALARI. 
 
Reja: 
1.
 
Psixologiya  tushunchasi  va  uning  vujudga      kelishi. 
2.
 
Psixologiya fanining asosiy vazifalari. 
3.
 
Psixologiya fanining asosiy tushunchalari va  klassifikatsiyasi. 
4.
 
Psixologiya  fanining  sohalari  va ilmiy 
tadqiqot  metodlari. 
 
         Jahon fanlarini  muayyan qonuniyatlariga asoslanib turkumlarga kirtilishiga 
ko`ra, psixologiya fani bu tizimda nufuzli o`rin egallashiga barcha ob’ektiv shart 
va sharoitlar yetarlidir.Qatiy ishonch bilan aytilgan fikrning zamirida bir qator 
muhim ham tabiiy, ham ijtimoiy omillar yotishi shak-shubhasizdir. Chunki 
psixologiya fani insoniyat tomonidan kashf qilingan fanlarning ichida eng 
murakkabi bo`lib, biosferik ta’limotdan kelib chiqqan xolda psixika yuksak 
darajada tashkil topgan materiyaning xususiyatini aks ettiruvchi kategoriya 
sifatida o`rganilib kelingan. Lekin bugungi kunda neosferik ta’limotga binoan 
fazoviy munosabatlar, sayyoralararo aloqalar, o`zaro ta’sirlar, moddalar, 
zarrachalar, nurlar harakati, almashinishi, ko`shilishi to`g`risida mulohazalar, 
faraziy asosda bo`lsa ham, yuritilmoqda. Ayniqsa, biosferaga kirib kelayotgan 
moddalarning o`zaro birikuvi, muayyan fazoviy maydonning  hosil  qilishi, 
to`planishi inson tana a’zolariga ijodiy ta’sir ko`rsatishi, natijada favquloddagi 
holatlar sodir bo`lishi, kashfiyotlar yuz berishi, intuitiv (lotincha intueri 
sinchkovlik, diqqat bilan qaramoq yoki ichki sezgirlik demakdir) shakldagi ruhiy 
holatlarning kuchayishi namoyon bo`lishi mumkin. Bular qatoriga telepatik 
(yunoncha tele uzoqni rathos sezaman degan ma’noni anglatadi). Shuningdek, 
omadsizlik, ishqiy kechinmalar, tushda ayon bo`lish kabi ruhiy holatlar, 
hodisalar hanuzgacha ishonchli dalillar bilan tushuntirib berilgani yo`q. Ammo bu 
borada bilish ob’ekti bilan sub’ektining  birikuvida psixologiyaning qulay 
imkoniyatga ega ekanligini ta’kidlab o`tish o`rinlidir.Ushbu fikrni yaqqollashtirish 
maqsadida ayrim misollar va talqinlarni qaytadan taxlil qilib o`tamiz. Jumladan, 
chaqaloq dunyo yuzini ko`rishdan e’tiboran idrokida tevarak-atrofni va unga 
mehri-giyosi bilan termilayotgan kishilar muhitini aks etira boshlaydi, dastavval 
ob’ektiv (tashqi) va sub’ektiv (ichki, odamlar o`rtasidagi) muhitga moslashish 
sodda instinktlar, shartsiz reflekslar  yordamida oddiy ta’sirlanish va taassurot 
tarzida namoyon bo`ladi. Taraqqiyotning mazkur davrida u o`zligini tushuna va 
anglay olmaydi, xatto buning yuzaga kelishi haqida mulohaza yuritishi xam aslo 
mumkin emas. Bola bir yoshgacha davrda tez sur’atlar bilan rivojlanadi, yil 
davomida uning jismoniy a’zolari 50 foizgacha takomillashishi mumkin. 
Jismoniy o`sish-psixik taraqqiyotni tezlashtirishga puxta zamin hozirlaydi, 
natijada ko`rish, ushlash, yurish, talpinish, g`azablanish va quvonish, samimiylik 
ham beg`uborlik singari insoniy tuyg`ulari vujudga keladi, nutq faoliyati paydo 
 
4

---