O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «iqtisodiy tahlil» kafedrasi

Buxgalteriya balansining aktivi va passivining likvidlik darajasi
Bo’yicha tarkiblanishi

Aktivlar	Passivlar
Uzoq muddatli va joriy aktivlar	O’z mablag’lari manbasi va majburiyatlar
A1 – Doimiy harakatdagi aktivlar (satr 320+370+380)	P1 – To‘lov muddati kelgan majburiyatlar (satr 610+630+650+670+680+690+700+710+720+760)
A2 – Tez pulga aylanadigan aktivlar (210)	P2 – Qisqa muddatli to‘lov majburiyatlari (satr 730+740+750)
A3 – Sekin pulga aylanadigan aktivlar (140)	P3 – Uzoq muddatli to‘lov majburiyatlari (satr 500+520+540+560+590)
A4 – Qiyin pulga aylanadigan aktivlar (130)	P4 – Doimiy passivlar (480)

Buxgalteriya balansi likvidligini baholashda balansni tuzish davriyligiga (choraklik, yarim yillik va yillik) muhim ahamiyat qaratish lozim. Ko‘pincha korxonalar faoliyatining mavsumga bog‘liqligi, eksport va import qilinadigan mahsulotlar bo‘yicha kontraktatsiya shartnomalarining bajarilishini bog‘liqligiga ko‘ra uni yillik oralig‘ini o‘rganish tavsiya etiladi.

Balans ma’lumotlarid aishlab chiqarishni uzluksiz olib borish uchun zarur bo‘lgan va hisobot tuzish davriga qiymat shaklidagi mol-mulki hamda uni qoplashga jalb qilingan manbalar o‘z aksini topadi. Bu ko‘rsatkichlar mol-mulk hajmi,tarkibi va qiymatini qay darajadaligini ifodalaydi.Shuningdek, mol-mulkning moliyalashtirish manbalari,ya’ni o‘ziga tegishli manbalar va chetdan qarzga jalb qilingan manbalar holati ham passivda keltirilgan. Balansdagi har bir band bo‘lim korxonalarning moliyaviy holatiga bog‘liq,shuning uchun hamuni chuqur o‘rganish lozim.

Aktivda:
I bo’lim. Uzoq muddatli aktivlar va II bo’lim. Joriy aktivlar.
Passivda:
I bo’lim. O’z mablag’larining manbalari va II bo’lim. Majburiyatlarga bo’linadi.
Balans ko’rsatkichlaridan quyidagi iqtisodiy ko’rsatkichlarni aniqlab olish mumkin. Aktivlar aylanma va uzoq muddatli kapitallari yig’indisiga teng. Хo’jalik yurituvchi subyektning o’z mablag’lari aktivlaridan majburiyatlarini ayirganiga teng.
Uning aktivi va passivida ham balans moddalari ikkiga bo’lib ko’rsatiladi:
«Aktiv» atamasi lotincha faoliyatli, amal qilish, mavjud bo’lish degan so’zlardan kelib chiqqan. Shuning uchun aktiv deganda mablag’lar qanday amal qilayotganligini, ishlayotganligini ko’rsatuvchi mablag’lar guruhlanishini tushunish kerak.