Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

URARTU KRALLIĞININ KUZEY YAYILIMI VE ORTA ARAS 

HAVZASI 

9 

 

Urartu Krallığı’nın Kuzey Seferleri ve Orta Aras Havzası 

Urartu Krallığı’nın, Orta Aras Havzası’nı da içerisine alan kuzeydeki top-

raklara yönelik ilgisi ve seferleri kurucu krallardan kral İşpuini ile başlar ve 

oğlu Menua ile birlikte artarak devam eder. Urartu’nun Orta Aras Havzası’na 

girişi kral Menua ile M.Ö. 9. yüzyılın sonunda olur. Doğubayazıt ve Iğdır ova-

larına (Erkua/Erikua/İrkua Ülkesi) ulaşan Menua daha kuzeyde bir konfede-

rasyon olan Etiu Ülkesi halklarının desteklediği Orta Aras Havzası’nda yaşa-

dıkları tahmin edilen Luşa ve Katarza kabilelerine karşı zafer kazanır.

9

 Me-

nua’nın bu süreçte Aras Nehri’ni aşmayıp nehrin karşısındaki Ararat Ovası’na 

geçmediğini  tahmin  etmekteyiz.  Bu  durumda  Aras  Nehri  ve  Havzası 

Urartu’nun merkezden yönetebildiği kuzey sınır bölgesi durumundaydı.

10

 Me-

nua’nın bölgeye özel bir önem verdiğini Urartu’nun bölgede kalıcı kontrolü 

hedeflediğini yapılan yatırımlardan anlıyoruz. Menua buraya kendi adını taşı-

yan “Menuahinili” isimli bir kale-kent

11

 ve Haldi Kapıları olarak bilinen ama 

hâlâ  ne  oldukları  tartışmalı  olan  bir  yapı  inşa  ettirir.  Bölgedeki  en  önemli 

Urartu yatırımı olan Menuahinili yerleşiminin Iğdır Ovası’ndaki Karakoyunlu 

Kalesi  olabileceği  düşünülmektedir.

12

  Ayrıca  Aras’tan  geçişleri  kontrol  al-

tında tutacak ayrı bir kalenin de inşa ettirildiğini dönemin yazıtlarından öğre-

niyoruz

13

(Resim.7). 

Aras Havzası’nın Urartu tarafından asıl kolonileşme süreci Menua’nın ar-

dılı ve oğlu olan kral I. Argişti döneminde (M.Ö. 785-764) gerçekleşir. Ku-

                                                      

9

 UKN I-II Urartskie Klinoobraznye Nadpisi I-II. 

10

  Kemalletin  Köroğlu,  “Urartu  Krallığı’nın  Kuzey  Yayılımı  ve  Qulha  ÜlkesininTarihi 

Coğrafyası”,  Belleten  LXIV/241,  Ankara,  2001,  s.  717-741;  Kemalletin  Köroğlu  ,  “Urartu: 

Krallık ve Aşiretler/Urartu: The Kingdom and Tribes”, Urartu, Doğu’da Değişim: Transfor-

mation in the East, Yapı Kredi Yayınları, Haz. K. Köroğlu– E. Konyar, İstanbul, 2011, s. 10-

49. 

11

Taşburun’un Başbulak köyünden ele geçen Menua dönemine ait yazıtta bu kentten bah-

sedilir. Bu kalenin lokalizasyonu konusundaki tartışmalar için bakınız. Kenan Işık, Urartu Ya-

zılı Kaynaklarında Geçen Yer Adları ve Lokalizasyonları (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi) Van, 2015.  

12

 Aynur Özfırat, “Ağrı Dağı ve Van Gölü Havzası Yüzey Araştırması, (Muş-Bitlis-Van-

Ağrı-Iğdır İlleri ve İlçeleri)”, Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeo-

loji Bölümü Kazı ve Araştırma Projeleri, Eds. A. Özfırat, N. Coşkun, Antakya, 2014, Mus-

tafa Kemal Üniversitesi Yayınları 51, s. 17-43. 

13

 Ali Ozan, “Urartu Krallığı’nın Kuzey Yayılımı: Nedenler ve Sonuçlar”, Arkeoloji Der-

gisi VIII (2006/2), s. 33-47.  

---

10 

MEHMET IŞIKLI 

 

 

zeyde Urartu’nun mücadele ettiği en önemli politik güçlerden biri olan Diau-

ehi Krallığı’nın yanı sıra çoğu Aras Havzası ve civarında olan bir dizi kabile 

ve ülkeye seferler yapıldığını kralın yazıtlarından öğreniyoruz.

14

 Bu seferlerde 

Urartu ilk kez Aras’ın kuzeyine geçerek Şirak Ovası’na lokalize edilen Eriahi 

Ülkesi’ne ulaşır.

15

 Bu seferlerdeki başarılarından sonra Argişti özellikle Aras 

ile Sevan Gölü arasındaki bölgede önemli idari ve ekonomik merkezler inşa 

ettirir. Bu merkezlerin en önemlileri krali yapıları ve büyük depo yapılarını 

bünyesinde  barındıran  Armavir-Blur  (Argiştihinili),  Arin-berd  (Erebuni)  ve 

Karmir-Blur  (Teişebaini)  kaleleridir.  Aras’ın  kuzeyinde  Ararat  (Erivan) 

Ovası’na dağılmış olan merkezler Urartu’nun Aras Havzası’na verdiği önemi 

ve bu yöreye yaptığı yatırımları göstermesi açısından önemlidir.

16

 Argişti’nin 

faaliyetleri sonucu Urartu verimli Aras Havzası’na iyice yerleşmiş, bölgeyi üs 

gibi  kullanarak  daha  kuzeydeki  topraklara  sefer  yapmaya  başlamıştır

17

  (Re-

sim.4 ve 5).  

Bu durum en çok Argişti’den sonra Urartu tahtını devralan oğlu II. Sar-

duri’nin  politikalarında  izlenebilir.  Onun  döneminde  (M.Ö.  764-734) 

Urartu’nun kuzeye ve Aras Havzası’na yönelik yayılım politikasında önemli 

bir  değişiklik  olmaz  ve  krallığın  hedefleri  daha  da  kuzeye  yönelir.  II.  Sar-

duri’nin yazıtlarından öğrendiğimiz kadarıyla krallığın kuzeye yönelik yayı-

lımı,  Aras  Havzası’nın  güneyine  ve  yeni  ulaşılan  Sevan  Gölü  Havzası’na 

doğru devam eder.

18

 Babası Argişti’nin yazıtlarında geçen ülke, kent ve kabile 

isimlerinin yanı sıra II. Sarduri’nin yazıtlarında geçen ve daha kuzeyde (Aras 

                                                      

14

 Özellikle kralın yıllığı olan ve Urartu’nun en uzun yazıtı olma özelliğine de sahip olan 

“Horhor Yazıtları” bu konuda en önemli yazılı belgedir. UKN I-II Urartskie Klinoobraznye 

Nadpisi I-II. 

15

  İgor  M.  Diakonoff  -  Mirali  Seyidali  Kashkai,  Geographical  Names  According  to 

Urartian  Texts,  Répertoire  Géographique  des  Textes  Cunéiformes.  Band  9,  Wiesbaden, 

1981, s. 49. 

16

 Bunlar dışında bölgede Urartu varlığını gösteren başka merkezlerde bulunmaktadır. Bu 

konuda daha fazla bilgi için bkz. Raffaelle Biscione, Simon Hmayakyan and Neda Parmegiani 

(Eds), The North-Eastern Frontier and Non-Urartians in the Sevan Basin I. The Southern 

Shores,  Documenta  Asiana,  Volume:  VII,  Roma,  2002;  Raffaele  Biscione  -  Roberto  Dan, 

“Dimensional and Geographical Distribution of the Urartian Fortifications in the Republic of 

Armenia”, Armenian Journal of Near Eastern Studies (AJNES/ARAMAZD) 6/2, Yerevan, 

2011, s. 104-120. 

17

 Kemalletin Köroğlu, “Urartu Krallığı’nın Kuzey Yayılımı ve Qulha Ülkesinin Tarihi 

Coğrafyası”, Belleten LXIV/241, Ankara, 2001, s. 726. 

18

 II. Sarduri’nin en önemli  yazıtı  Van Kalesi’nde Analı Kız mevkiinde bulunmuş olan 

stellerdir. UKN I-II Urartskie Klinoobraznye Nadpisi I-II. 

---