Orta aras havzasi uluslararasi sempozyumu international symposium on middle aras

 

URARTU KRALLIĞININ KUZEY YAYILIMI VE ORTA ARAS 

HAVZASI 

7 

 

Urartu Krallığı kurulduğu andan itibaren Aras Havzası’nı da bünyesinde 

barındıran kuzeyinde kalan topraklara ve bu toprakları kontrol altında tutmaya 

özel bir önem vermiştir. Krallığın bu yöndeki en önemli hedefleri; Orta Aras 

Havzası (Iğdır, Doğubayazıt, Erivan ve Nahçıvan ovaları), Yukarı Aras Hav-

zası (Erzurum yöresi), kuzeybatıda (Karasu Havzası, Erzincan Ovası), daha 

kuzeyde  (Kars-Ardahan  yöresi)  ve  kuzeydoğuda  Sevan  (Gökçe)  Gölü  Hav-

zası’dır. Bu havzalar özellikle tarım ve hayvancılık açısından son derece zen-

gin yörelerdir. Urartu Krallığı’nın tarımsal ürün ve hayvan ağırlıklı ganimet-

vergi gelirleri açısından bu toprakların kaynakları son derece önemliydi. Bu 

kaynaklar sadece tarımsal ve hayvansal ürünlerle sınırlı değildi. İnsan gücün-

den  işlenmiş,  bitirilmiş  metal  objelere  değin  çeşitliliğe  de  sahipti.  Nitekim 

Urartu krallarının sefer kayıtlarına baktığımızda bu yörelerden alınan binlerce 

büyük ve küçükbaş hayvan ve çok sayıda tutsak insan dikkati çeker.

4

  

Doğal olarak, çevresel ve iklim açısından olumlu koşullara sahip olan bu 

topraklar hiçbir dönemde boş değildi. Bu topraklarda Urartu’nun rakibi duru-

munda olan ve onun saldırılarına maruz kalan ülkeler, kentler ve kabileler ya-

şıyordu. Biz bunların isimleri hakkında son derece sınırlı bilgiyi Urartu Kral-

lığı’na ait çeşitli yazılı belgelerden öğreniyoruz. Bilindiği gibi Urartular aynı 

zamanda dağlık Doğu Anadolu’ya yazı geleneğini getiren uygarlıktır. Şayet 

tarihsel sürecin yazı ile başladığını kabul edersek dağlık kuşak tarihi çağlara 

Urartularla birlikte girmiştir. 

Urartu krallarının kuzeye yönelik seferlerine geçmeden önce yazılı bel-

geler ışığında Orta Aras Havzası başta olmak üzere kuzey topraklarına ulaş-

mada izlenen yollardan ve bu topraklarda isimleri öne çıkan ülke, kent ve ka-

bilelerden kısaca söz etmek gerekir. Urartu krallarının kuzeye yönelik sefer-

lerinde izledikleri ana yol Van’dan Muradiye Ovası’na oradan Erçiş’e ve Pat-

nos Ovası’na buradan da Tutak ve Eleşkirt ovalarına doğru devam eden bir 

yol olmalıydı. Bu yol bugün de kullanılan modern yolla büyük oranda paralel 

bir  yoldu.  Eleşkirt  Ovası’ndan  itibaren  bu  yol  bugün  olduğu  gibi  çatallan-

makta  ve  kuzeye  doğru  devam  eden  ilk  yol  Horasan Ovası  ile  Pasinler’den 

Yukarı Aras Havzası’na ulaşırken, kuzeydoğu ya doğru yönelen ikinci yol ise 

Doğubayazıt Ovası ile Orta Aras Havzası’na ulaşıyordu. Orta Aras Havzası’na 

                                                      

4

 Ali Ozan, “Urartu Krallığı’nın Kuzey Yayılımı: Nedenler ve Sonuçlar”, Arkeoloji Der-

gisi VIII (2006/2), s. 33-47. 

---

8 

MEHMET IŞIKLI 

 

 

ulaşmada kullanılan bir diğer önemli yol ise Muradiye Ovası’ndan Bendimahi 

Çayı Vadisi ve Çaldıran Ovası üzerinden Tendürek Dağı eteklerini izleyerek 

Doğubayazıt  ve  Iğdır  ovalarına  ulaşan  yoldu.

5

  Muradiye  Ovası  başkentten 

sonra Aras Havzası ve Sevan Gölü Havzası’na ulaşmada kilit bölge durumun-

daydı. Görüldüğü gibi Urartuluların izlediği yollar bugün bizim de izlemek 

durumunda kaldığımız yollardı. Dağlık engebeli bölge coğrafyasının izin ver-

diği olanaklar doğrultusunda çok da fazla seçenekten söz etmek mümkün de-

ğildir (Resim.5). 

Devletin kurucu kralları kabul edilen İşpuini-Menua döneminden itibaren 

kuzeye yönelik seferlerin anlatıldığı Urartu yazılı belgelerinde kuzeydeki top-

raklarda var oldukları bilinen birçok ülke, kent ve kabile isminin varlığı dik-

kati çeker. Bu isimlerin öne çıkanları

6

; Başkenti Şaşilu olan Diauehi Ülkesi 

(Erzurum yöresi), başkenti Luhuini

7

 olan Erkua/Erikua/İrkua Ülkesi ve kabi-

lesi (Iğdır ve Doğubayazıt ovaları), Aza Ülkesi ve kabilesi (Erivan Ovası’na), 

Liqui Ülkesi (Aras’ın sol tarafında kalan Vosketap Düzlüğü), Katarza Ülkesi 

(Aras’ın kuzeyindeki Güney Aras Dağları civarı), Puluadi Ülkesi (Nahçıvan 

Ovası), Etiu Ülkesi ve Konfederasyonu (kabaca Sarıkamış, Çıldır Gölü, Şirak 

Ovası, Sevan Gölü, Sisian yöresi ve Aras Nehri arasında kalan geniş coğraf-

yaya), başkenti Irdua

8

 olan Uburda Ülkesi (Şarur Ovası), Uişuli Ülkesi (Pol-

deşt Ovası), başkenti Edia olan Abiasai Ülkesi ve kabilesi (Iğdır’ın Aralık il-

çesi civarı). Bu ülke ve kentlerin önemli bir kısmı Aras Nehri Havzası’nda 

veya bu havza yolu ile ulaşılan topraklarda yer almaktaydı. Bunlar arasında 

konumuz  açısından  en  önemlileri  Erkua/Erikua/İrkua  Ülkesi  ve  kabilesi  ve 

Aza Ülkesi’dir (Resim.4 ve 5). 

                                                      

5

 Güzergahlar konusunda daha ayrıntılı bilgi için bkz. Kenan Işık,  Urartu Yazılı Kay-

naklarında Geçen Yer Adları ve Lokalizasyonları (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilim-

ler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi) Van, 2015.  

6

 Bu ülke ve kentlerin lokalizasyonu konusunda çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bu 

çalışmaların genel özeti ve lokalizasyon önerileri konusunda daha detaylı bilgi için bkz. Kenan 

Işık,  Urartu  Yazılı  Kaynaklarında  Geçen  Yer  Adları  ve  Lokalizasyonları  (Yüzüncü  Yıl 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi) Van, 2015.  

7

 Luhuini kentinin Doğubayazıt Ovası’ndaki Gre Herşe veya Kasım Tığı kalelerinden biri 

olabileceği yönünde görüşler söz konusudur. Aynur Özfırat, “Yerel Bir Krallık: Erikua”, Ar-

keoAtlas Dergisi, Sayı: 4, İstanbul, 2005, s. 79. 

8

 Irdua kenti de bu ovadaki önemli kalelerden biri olan Oğlanqala ile özdeşleştirilir. Kenan 

Işık,  Urartu  Yazılı  Kaynaklarında  Geçen  Yer  Adları  ve  Lokalizasyonları  (Yüzüncü  Yıl 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi) Van, 2015.  

---