Oliy ta’lim,fan va innovatsiyalar vazirligi Jizzax davlat pedagokika universiteti
Yüklə 380,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
| .
I bob 1.1 XX asr boshlarida Hindistonning ijtimoiy iqsodiy ahvoli . xx asr boshlarida hindistonda kapitalizm oʻsdi 1910yilda kanop tola fabrikalari ikki barobarga koʻpaydi. Paxta xom ashyosidan surb mato ishlab chiqarish oʻsdi. XX asr boshlarida Hindistonda kapitalizm sekinlik bilan bo‘lsa-da, rivojlana boshladi. 1910-yilga kelib kanop-tola fabrikalari soni ikki baravar ko‘paydi. Paxta xomashyosi tayyorlash, surp mato to‘qish korxonalarining 215 tasi hind kapitalistlariga qarashli edi. Sanoat ishchilari soni salkam 1 mln. kishiga yetdi. Buyuk Britaniya barcha ko‘mir havzalari, kanop sanoati, choyzorlarni, transport, savdo va sug‘urta jamiyatlarini o‘z qo‘liga to‘plab oldi va butun Hindiston ishlab chiqarish tizimi ustidan nazorat o‘rnatdi. Buyuk Britaniya kapitali juda tez o‘sib bordi. Biroq, xalq ommasining turmushi esa tobora yomonlashib borgan. 1896—1906- yillarda 10 mln.dan ortiq odam ochlikdan o‘ldi. 1904-yilda esa 1 mln. odam vabodan qirildi. Universitetlarga kirish puli ikki baravarga oshirildi. Ulardagi huquq fakultetlari yopib qo‘yildi. Demokratik ruhdagi, xalq manfaatini ko‘zlovchi kishilarning universitetlarga kirishi butunlay taqiqlandi. Hindistonning mahalliy hukmron doiralari ingliz mustamlakachi ma’muriyati bilan kelishib, 1909-yilda „Hindiston kengashlari haqida qonun“ nomli hujjat qabul qildi. Bu qonunga ko‘ra, aholining faqat yarim foizigina saylov huquqini oldi. Saylovlar diniy jamoa asosida o‘tkaziladigan bo‘ldi (ya’ni hindlar va musulmonlar alohida-alohida ovoz beradigan bo‘ldilar). Bundan maqsad hindlar va musulmonlar o‘rtasiga nifoq solish edi. Bu davrda Hindiston Buyuk Britaniyaning bo‘lg‘usi jahon urushi rejalarida muhim rol 5 o‘ynay boshladi. Shuning uchun ham u Hindistondagi vaziyatni yumshatishga intildi. Chunonchi, 1911- yili mustamlaka ma’muriyati ish vaqtini 12 soat bilan cheklash haqida qonun qabul qildi. 1911-yil mehnatkashlarning harakatlaridan cho‘chigan mustamlaka ma’murlari bo‘lib tashlangan Bengaliyani birlashtirishga majbur bo‘ldilar. Poytaxt xavfsizroq hududda joylashgan Dehliga ko‘chirildi. Milliy-ozodlik harakatini bo‘g‘ishga intilib, ingliz mustamlakachilari 1905-yilda Bengaliyani ikki qismga bo‘lib tashlashdi. Chunki, Bengaliya mustamlakachilikka qarshi kurashning eng kuchli harakat markazlaridan biriga aylangan edi. Bu tadbir aks ta’sirga ega bo‘ldi. Hindistonda milliy-ozodlik harakati yangidan kuchayib 104ketdi. Kalkuttada namoyish bo‘lib, unda 100 ming kishi qatnashdi. Norozilik chiqishlari birin-ketin mamlakatning katta qismini egalladi. 1906-yil dekabrda „so‘l“ radikal oqim talabi bilan Hindiston milliy kongressi qo‘shimcha qaror qabul qildi. „Svaraj“ („o‘z hokimiyatimiz“), „Svadeshi“ („o‘z ishlab chiqarishimiz“), „Ingliz mollariga boykot“ xalq orasida katta e’tibor qozondi. Tilak nafaqat ingliz mollaridan, balki ingliz boshqaruvidan ham voz kechishga chaqirdi. Boshqaruvni hindlashtirishga, mahalliy burjuaziyani fabrika va zavod qurishga chaqirdi. „Svaraj“, „Svadeshi“ dasturi ommaga katta ta’sir ko‘rsatdi.1908-yili Bombey viloyatining Surat shahrida Hindiston milliykongressining qurultoyi chaqirildi. Mo‘tadil oqim ingliz imperiyasi tarkibida qolish, ayni paytda, o‘z-o‘zini boshqarish huquqiberilishi tarafdorlarining fikri ma’qullandi. Radikal oqim (Tilak boshliq) HMK tarkibidan chiqarildi. Ingliz ma’murlari tez orada qonunga xilof majlislar va matbuot haqida taqiqlovchi qonunlar chiqardilar va shafqatsiz qatag‘onga zo‘r berdilar. Ish tashlash harakatining rahbarlarini sud qilinmasdan otishga hukm qilina 2 boshlandi. Shu yo‘l bilan Hindistondagi ozodlik harakatini vaqtincha bostirishga muvaffaq bo‘lindi. 3 Yüklə 380,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|