NəRİman nəRİmanov ucqarlarda iNQİlabimizin tariXİNƏ daiR
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
Mən təsdiq edirdim ki, bunu hökmən Şərqdən başlamaq və bununla da Avopa kapitalizmini yağlı tikədən məhrum etmək, tez bir zamanda işsizlik yaratmaq, Avropanın ticarət-sənaye həyatında böhranı dərinləşdirmək, gücləndirmək lazımdır. O isə, əksinə, Şərq məsələsini düşünmədən, təbliğat və Avropa kapitalı ilə yaxınlaşmaq yolu ilə Qərbi inqilab atəşi ilə alovlandırmaq istəyirdi.. Genuya 19
20 konfransları zamanı olan yaxınlaşma və təbliğatdan yaxşısı olmayacaqdır. Nəhayət, biz Avropanın sənaye həyatında iqtisadi böhrana, əsas etibarilə, Versal 21 müqaviləsinin nəticələrinə ümid bəsləyirdik... lakin Fransanın Almaniyaya münasibətində bütün vəhşiliklərinə baxmayaraq, Rurda fəhlələrin güllələnməsinə baxmayaraq, yenə də alman proletariatı Fransa və Almaniya burjuaziyasının səhnə arxasında gedən oyununa hal-hazırda sakitcə dözür... Bununla belə, hadisələrin bütün gedişi mənim mülahizələrimi təsdiq edir. Nəhayət, Genuyaya yola düşməzdən qabaq yenə də Şərqdə bizim siyasətimiz mövzusunda mən yol. Stalinə məruzə təqdim etmişdim ki, burada təxminən aşağıdakıları qeyd edirəm: ”Genuya bizə heç bir şey verməyəcəkdir. Avropanı güzəştə getməyə məcbur etmək üçün, Şərq məsələsini düzgün yola yönəltmək vacibdir. Lakin bizim indiyə qədər yol verdiyimiz böyük səhvlərin nəticəsidir ki, Şərq daha bizə inanmır, o, məzlum kütlə simasında bizdən üz döndərmişdir, mən səhvlərin düzəldilməsi işinə ucqar respublikalarda, xüsusilə Türküstanda və Buxarada 23
başlamağı təklif edirəm. Yeri gəlmişkən 19-cu ildən bütün məruzələrimdə Əfqanıstanla daha sıx əlaqə yaratmaq, Hindistanda daha da müvəffəqiyyətli inqilabi iş məqsədilə mən həmişə Türküstana diqqət yetirirəm ki, bu da Lloyd Corcun bütün planlarını alt-üst edərdi. Əfqanıstanla 24 əlaqə yaratmaq haqqında məruzəmi yol. Leninin necə diqqətlə dinlədiyini, mən indi xatırlayıram. Mən bu məruzədə yeri gəlmişkən, belə bir fikir yürüdürdüm ki, bizim işğalçılıq məqsədi güdmədiyimizi əfqan kütlələrinə sübut etmək üçün çarizm dövründə Əfqanıstanla Rusiya arasında çəkişmə üçün bir bəhanə olan məlum torpaq sahəsindən keçmək vacibdir. İngiltərə bu məsələdə Əfqanıstanı həmişə müdafiə edir və ona Rusiyanın işğalçılıq cəhdlərini sübuta yetirirdi. Yol. Lenin, bu məsələ ilə tanış oluqdan sonra, mənə dedi:” Burada çox danışmayacağıq, verəcəyik. Mənim adımdan yol. Çiçerinə çatdırın ki, bu məsələ ixtilafa səbəb olmasın...”
Yol.Çiçerin məni dinləyib dedi ki, hərbi idarənin rəyi olmadan heç bir şey demək olmaz və deyəsən hərbi idarəyə veriblər, o da məsələyə hərbi nöqteyi-nəzərdən yanaşmışdır, yəni Əfqanıstana rədd cavabı vermişdir. Elə bu məqamda yol. Karaxan 25 əlavə edib Əfqanıstan səfirinə demişdi: ”Hələ məlum deyil, Buxara Respublikasına müstəqil yaşamağa imkan verəcəyikmi”. Əfqan səfiri öz təəccübünü mənə bildirib dedi ki, bundan sonra sizin sözlərinizə, yol. Leninin imzaladığı müraciətlərə inanmaq olarmı? Mənim tərəfimdən bu barədə Leninə məlumat verilmişdi. Sonra nə oldu, bilmirəm. 11
Amma onu bilirəm ki, Əfqanıstanda İngiltərənin caynaqlarından xilas olmaq üçün Sovet hakimiyyətinin (Rusiyanın) qolları arasına atılmaq qəti qərara alınmışdı. Yəqin ki, bizdən ümidini kəsən əfqan səfiri qəti bildirmişdi ki, o, Avropaya, İngiltərəyə gedir. Yol. Çiçerinin Moskvadan Avropa ilə nəqliyyat əlaqəsinin olmaması cavabına, səfir Kabilə qayıdıb və oradan Avropaya getmək haqqında qərarını bildirmişdi. Bunu etməməsi üçün nə qədər səy göstərmişdim. Türküstanda bizim siyasətimizə və sonra oradan Əfqanıstanla əlaqə yaratmağa nə qədər ciddi əhəmiyyət verdiyimi məruzəmdən görmək olar ki, burada mən yol. Stalinə Genuyaya gedənə qədər yerlərdə bizim özümüzün yaratdığımız 26 nöqsanlarla tanış olmaq üçün mənimlə birlikdə Türküstana yola düşməyi təklif edirdim. Türküstandakı, Buxaradı sonrakı hadisələr və Ənvərin 27 avantürası – bütün bunlar məhz onun nəticəsidir ki, indiyədək biz Şərq məsələsində istiqamət götürə bilməmişik. Genuyadan sonra mən yol. Stalindən soruşdum, mənim sonuncu məqaləmi oxumuşdurmu? O, cavab verdi ki, oxumuşdur və ümumiyyətlə, o mənim fikrimlə razıdır. Daha sonra mən bu mövzu barədə danışmadım, çünki hiss etdim ki, həqiqətən o, həmişəki kimi mənim irəli sürdüyüm ümumi vəziyyətlə razıdır, lakin bir çox mülahizələrə görə əməli iş gözləmək lazım deyil... Burada mən bir çox məsələlərə toxunmuram, ona görə ki, inqilabımızın tarixini tamamlamaq üçün onlar haqqında bir qədər sonra ayrıca və daha ətraflı söhbət açacağam, lakin toxunulmamış məsələ ilə əlaqədar olaraq mən elə burada Azərbaycanda da bizim siyasətimiz haqqında söz açmağı lazım bilirəm. Mən burada 19 və 20-ci illərdə Azərbaycanın sovetləşdirilməsinə qədər yazdığım məruzələrim haqqında qəsdən xatırlatdım. Bu, bizim Şərq siyasətimizə dair öz fikirlərimin həyata keçirilməsində nə qədər ardıcıl olduğumu göstərəcəkdir. 19-cu ilin əvvəlində, Həştərxanda müalicədə olduğum zaman mən türk dilində
“Biz Qafqaza hansı şüarla gedirik” 28 başlığı altında kitabça buraxdırmışdım. Burada mən yeri gəlmişkən 1918-ci ildə Bakıda bizim hakimiyyətimizin süqutuna gətirib çıxaran böyük səhvləri göstərirdim. Sonra, bu kitabçada Sovet Azərbaycanında gələcək işin planı qısa şəkildə şərh edilir. Bu kitabça Azərbaycanda gizli fəaliyyət göstərən yoldaşlarımız tərəfindən tez bir zamanda yayılır və onların dediyinə görə bu kitabça fəhlə və kəndlilər arasında böyük müvəffəqiyyət qazanmışdı. Səciyyəvi haldır ki, indi Azərbaycan kəndliləri və fəhlələri, əsas etibarilə müsəlmanlar, bu kitabçadan sitat gətirərək, mənə çatdırmaq istəyirdilər ki, hər şey kitabçada deyildiyi kimi həyata keçmir. Bu kitabça ilə birlikdə mən Azərbaycanda baş nazir Usubbəyova 29 məktub göndərmişdim. Bu məktub sonralar bizim qəzetdə 30 tam dərc edilmişdi.
Nazirlər Sovetinin sədrinə Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|