Naği qarabağ
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
7
zəiflədilməsi, müqavimətinin sındırılması və sonda nəzarətə götürülməsi, zəbt edilməsi üçün istifadə edirdi. Həmin dövrdə erməni kilsəsi xeyli fəallaşaraq Avropa və Rusiya saraylarına nümayəndələrini göndərir, ayrı-ayrı dövlət başçılarının diqqətini "erməni məsələsi"nə yönəltməyə, Türkiyə ərazilərində, yaxud Cənubi Qafqazda hər hansı erməni qurumunun yaradılması üçün onların dəstəklərini qazanmağa çalışırdı. Rusiya ermənilərin müraciətlərinə daha çox maraq göstərərək, "erməni məsələsi"ni özünün Şərq siyasətində əsas alətlərdən birinə çevirdi. Rusiya II Ekaterinanın vaxtında Cənubi Qafqazda erməni qurumu yaratmaq üçün ilk dəfə ciddi cəhd göstərdi. Qarabağda qriqorianlaşmış alban məliklərinin daha çox fəallıq göstərməsi diqqəti bu əraziyə çəkirdi. II Ekaterina alban məliklərini erməni toplumuna aid edir və bu məliklərin əli ilə Qarabağda erməni vilayəti yaratmaqla digər yerlərdən erməniləri buraya cəlb etməyə çalışırdı. Qarabağda ermənilərin və qriqorianlaşmış albanların sayı həddindən artıq az olduğuna görə buraya kənardan ermənilərin axınını təşkil etmədən hər hansı erməni qurumunun yaradılması mümkün deyildi. II Ekaterinanın sevimlisi və Qafqaz siyasətinin ideoloqu Q.A.Potyomkin Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı qoşun başçılarına göndərdiyi 6 aprel 1783-cü il tarixli təlimatda rus hökümətinin antiazərbaycan siyasətini açıq şəkildə nümayiş etdirirdi: "Şuşalı İbrahim xan mütləq hakimiyyətdən devrilməli, bundan sonra Qarabağ yalnız Rusiyadan asılı olan erməni vilayətinə çevrilməlidir. Bu yeni vilayətin təşkili üçün bütün imkanlardan istifadə etməlisiniz. Bununla Ermənilər digər yerlərdən buraya axışıb gələcəklər". İbrahim xanın ağıllı siyasəti nəticəsində Rusiya məkrli niyyətlərinə nail ola bilmədi. II Ekaterina Cənubi Qafqazı ələ keçirmək, bir sıra niyyətlərini, o cümlədən bəzi vilayətləri erməniləşdirmək istəklərini həyata keçirmək üçün sonuncu dəfə 1796-cı ilin yazında cəhd göstərdi. General V.Zubovun başçılığı altında Cənubi Qafqaza yeni yürüş təşkil edildi. Bu yürüş zamanı V.Zubovun yaxın müşavirlərindən biri erməni keşişi İosif idi. II Ekaterinanın qəfil ölməsi ilə yürüş dayandırıldı. Rusiya öz işini asanlaşdırmaq məqsədi ilə Qarabağın dağlıq hissəsindəki xristianlaşmış (qriqorianlaşmış) albanlara da "erməni məsələsi"nin tərkib hissəsi kimi baxırdı. Qarabağ məlikləri uzun müddət bu prosesə, onların erməni kimi qəbul olunmasına müqavimət göstərirdilər. Təsadüfi deyil ki, Xaçın knyazı Həsən Cəlal Gəncəsar məbədinin üstündə "Mən, Həsən Cəlal bu kilsəni öz Aqvank xalqım üçün tikdim" sözlərini yazdırmışdı, digər bütün mənbələrdə, sənədlərdə də onlar özlərini alban, aqvan kimi təqdim edirdilər. Lakin sonda, xüsusilə də Rusiya hökumətinin İran və Türkiyədən erməniləri kütləvi surətdə Cənubi Qafqaza, o cümlədən Qarabağa köçürməsindən sonra bu ideələji xəttin qarşısında təslim oldular və "erməni" adını öz üzərlərinə götürməyə qismən razılaşdılar. Rusiya Azərbaycanda öz mövqelərini möhkəmləndirdikcə Qarabağa daha çox 8
erməni köçürməyə çalışırdı. Azərbaycana qarşı işğalçılıq müharibəsində rus ordusunun erməni əsilli zabitlərindən geniş şəkildə istifadə olunurdu. Rus ordusunun təkibində hərbi əməliyyatlarda iştirak edən erməni zabitləri Qarabağda ermənilərin mövqelərini gücləndirmək üçün bütün vasitələrdən istifadə edirdilər. İran-Rusiya müharibələri (1804-1813, 1826-1828-ci illər) və Türkiyə- Rusiya müharibələri (1806-1812, 1828-1829-cu illər) ermənilərin Qarabağa köçürülməsində həlledici rol oynadılar. Həmin müharibələrin gedişində Türkiyə və İranda yaşayan ermənilər öz dövlətlərinə xəyanət edərək, rus qoşunlarının tərəfinə keçdilər. Onlar arxa cəbhədə dəstələr yaradaraq, rus hərbi komandanlığının tapşırıqlarını yerinə yetirir, İran və türk ordularına arxadan zərbələr vurur, qiyamlar təşkil edir, müdafiəsiz qalmış dinc əhaliyə divan tuturdular. Bu erməni dəstələrini rus ordusu silahlandırırdı. Ermənilərin rəhbərləri bu hərəkətləri ilə Rusiyanın rəğbətini qazanacaqlarına və onun köməyi ilə Türkiyə, yaxud İranın ərazisində özlərinin hər hansı muxtar, ya da müstəqil dövlət qurumlarını yaradacaqlarına ümid edirdilər. Lakin onların niyyətləri özünü doğrultmadı. Onlar Türkiyə və İranda etdikləri xəyanətlərə görə cəzalanacaqlarından ehtiyat edərək müharibələr qurtardıqdan sonra Rusiya imperiyasının ərazilərinə köçmək istəklərini bəyan etdilər. Bu, Rusiyanın da maraqlarına uyğun idi. Rusiya yenicə zəbt etdiyi Cənubi Qafqaza, o cümlədən Azərbaycana erməniləri köçürüb yerləşdirməklə özünə ciddi dayaq yaratmaq məqsədini güdürdü. Rusiyanın İranla bağladığı 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsi və Türkiyə ilə imzaladığı 1829-cu il Ədirnə müqaviləsi İran və Türkiyədən ermənilərin Azərbaycana köçürülməsini hüquqi cəhətdən rəsmiləşdirdi. Ermənilərin kütləvi surətdə Azərbaycana, o cümlədən Qarabağa köçürülməsinə başlanıldı. Qarabağın yerli əhalisi ermənilərin, ən yaxşı yerlərdə yerləşdirilməsinə, ümumiyyətlə, erməni köçünə qarşı müqavimət göstərməyə çalışır, lakin ciddi nəticələrə nail ola bilmirdilər. Rus qoşunları hər hansı müqaviməti amansızlıqla yatırırdı. Qarabağın yerli əhalisinin nümayəndələri Rusiyanın İrandakı səfiri A.S.Qriboyedova dəfələrlə müraciət edərək erməni köçlərinin qarşısının alınmasını tələb edirdilər. Erməni köçlərinə rəhbərlik edən rus səfiri hər dəfə onları arxayınlaşdırırdı ki, bu köçlər müvəqqətidir və ermənilər burada dayanmayıb Rusiyanın içərilərinə köçürüləcəklər. Digər tərəfdən isə, A.S.Qriboyedov erməniləri yaxşı tanıdığına görə Rusiya imperatoruna yazırdı ki, "Əlahəzrət, olmaya mərkəzi rus torpaqlarında ermənilərin məskunlaşmasına icazə verəsiniz. Onlar elə tayfadırlar ki, bir neçə il yaşadıqdan sonra dünyaya car çəkəcəklər ki, bura bizim qədim əcdadlarımızın torpaqlarıdır". Rusiya hökuməti ermənilərin xislətini yaxşı bilir, onların bu xislətindən Azərbaycan türklərinə və qonşu gürcülərə qarşı uzun müddətli planlarında məharətlə istifadə edirdi. Rusiya hökuməti XIX əsrin əvvəllərində İran və Türkiyədən ermənilərin Qarabağa ilkin köçlərini təşkil edirdi. Bunun nəticəsi olaraq rusların tərtib etdikləri Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|