Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlham HƏSƏNOV
Nadirin kiçik oğlu İmamqulu Mirzənin oğlu Hüseynqulu və İmamqulu Ca- hangir Hüseynovun ulu babaları kimi faktların və elmi məntiqin gücü ilə təqdim olunur. Mənə belə gəlir ki, ruhi əzəməti, hərbi şöhrəti və genişmiqyaslı quru- culuq qüdrəti ilə tarixin fövqünə qalxmış Nadir fenomeni Cahangir Hüseynov tərəfindən çox obyektiv elmi əsaslarla işıqlandırılmışdır. Bu mə- nada, dərin məzmunlu bu araşdırmanı Nadirin tarixi reabilitasiyasının isti- nad nöqtəsi də hesab etmək olar. Ümumiyyətlə, materiallardan görünməklə yanaşı, Cahangir Hü sey n - ov la söhbətlərimdən də hiss etdim ki, o, respublikamızda olan çoxsaylı ədəbiyyatı araşdırmaqla kifayətlənməmiş, hətta mövzuya dərindən nüfuz etmək üçün son iki ili Türkiyə Cümhuriyyətində yaşamaqla orada Nadir şah Əfşarla bağlı çoxsaylı tədqiqatlar aparmışdır. Materialda diqqəti, xüsusilə cəlb edən cəhətlərdən biri də Nadirin dini islahat cəhdlərinə münasibətlə bağlıdır. Dövlətin dayağı kimi dini birlik etnik-milli birlikdən öndə gəlirdi. Ona görə də türk xalqlarını bir-birinə qarşı qoymamaqla onlarda siyasi pərakəndəliyin və hərbi qarşıdurmanın qarşısını almaq üçün Cəfəri məzhəbini qəbul etməklə Nadir ortodoks şiə- likdən əl çəkdiyini bildirmişdir. Mətndə müəllif Osmanlı sultanına Nadirin bu məzmunda göndərdiyi məktubu xatırladır: «Siz Cəfəri məzhəbini qəbul etsəniz, mənim hakimiyyətimdə olan bütün ərazilərimi Osmanlıya qataram». Ümumiyyətlə, Nadir İslam dünyasını birləşdirmək, Turan imperiyasını yaratmaq arzusunda olan bir mübariz fateh olmuşdur. Onun bu yöndə apardığı saysız-hesabsız müharibələr orta əsrlər İslam və Turan dünyasında ən böyük fatehlik zirvəsi idi. Təəssüflər olsun ki, ona qarşı olan onlarla sui- qəsdin nəticəsi olaraq əvvəlcə oğlu Rzaqulunun kor edilməsi, sonra isə onun həyatına qəsd olunması bu mübarizəni başa çatdırmağa imkan ver- mədi. Həm də bu bəraətləndirici yanaşma bir neçə minilliklər ərzində «İran» adlı məmləkətdə dövlət qurmuş və onları idarə etmiş türk əsilli bütün hökm - darlara da şamil oluna bilər. Cahangir Hüseynov qısaca olaraq Nadirin hərbi yürüşlərinə nəzər salır və heç yerdə ifadə olunmayan belə bir nöqteyi-nəzər irəli sürür ki, Nadirin yürüşlərinin hamısının motivində ədaləti bərpa etmək niyyəti (öz dövlətinin Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 7 torpaqlarını işğalçılardan azad etmək) dayanmışdır. Hətta Hindistan yürüşü də (1739) qiyamçı-dağıdıcı əfqanların orada sığınacaq tapması ilə əlaqədar idi. Belə bir doğru qənaət Nadir şəxsiyyətinə yeni bir rakrusdan baxışı ifadə etməklə bir türk kimi məndə də qürur hissi doğurdu. Nadirin şəxsi keyfiyyətlərinə, zövqünə, zahiri görkəminə, daşıdığı mərəzlərə (xəstəliklərə), ailə-məişət davranışlarına da Cahangir müəllim mənbələrin verdiyi məlumatlara görə aydınlıq gətirir və bildirir ki, Nadirin bəzi şəxsi keyfiyyət göstəriciləri onun nəslinin nümayəndələrində olmuş- dur. Bir insan kimi Nadir tez soyuyan hirsə malik idi, o, sözübütövlüyün və mərdliyin timsalı idi. Cahangir Hüseynov toponomik ədəbiyyatda mənası izah edilməyən «Xınna dərəsi», «Xılxına», «Şahzadə bulağı» toponimlərini də maraqlı mən tiqlə izah edərək bildirir ki, Nadirin Gürcüstan yürüşündə yolüstü keçdiyi həmin yerdə insanlar onu bayram ovqatı ilə əlləri xınalı qarşı la - dığına, «Şahzadə bulağı» hidronimi isə Nadirin həmin ərazidə yaşamış törə - mə lərinin şərəfinə belə adlandırılmışdır. Cahangir müəllimin nəsil-şəcərəsinin doğulduğu ərazinin də daxil olduğu yerləri vaxtilə idarə edən Zülqədərlərlə (onlar Azərbaycanda çox qədim və tanınmış tayfalardan biridir) – Nadirin regiona gəlmiş törəmələri ilə «Qaççılar» nəsli arasındakı isti münasibət də Cahangir müəllimə xas olan şirin bir hekayət dili ilə oxuculara çatdırılır. Cahangir Hüseyn Əfşar öz nəslinin keçdiyi yolu araşdırmaq məqsədi güdsə də, milli qeyrətlə aşılanmış, zəngin faktiki materiala əsaslanan san- ballı bir tarixi əsər ərsəyə gətirmişdir. Həmçinin Nadir şahın azərbay- cançılığı əsərdə xüsusi bir yer tutur. Müəllif həmçinin türk dövlətlərinin tarixinə ekskurs bir səyahət etmiş, əcdadlarımızın türkün əzəmətli dörd min illik tarixini oxuculara qısa da olsa çatdıra bilmişdir. Nadir şahın şəcərəsinin araşdırılmasında və tanıdılmasında xüsusi bir əmək və yenilik vardır. Mən son olaraq bir məsələyə ayrıca diqqət ayırmaq istəyirəm. Belə ki, Cahangir müəllim çox ləyaqətli, şərəfli, məzmunlu bir həyat yolu keçmişdir. Dünyada şəhdi-bal şirinliyi də, zəhrimar acılığı da onun hə - yatında olmuşdur. Respublikanın keçən əsrin 80-ci illərində ən gənc polis rəisi, polkovniki, millət vəkili, hüquqşünas alimi olmaqla yanaşı, kimsənin çəkə bilmədiyi fəlakətə də düçar olmuşdur. Mən Cahangir Hüseynovun Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 8 xatirələrini oxuyarkən bir daha yaddaşıma keçən əsrin 90-cı illərində cinayətkar-manyakların hücumuna məruz qalaraq, bədəninin sağlamlığını və ciyərparəsi övladını itirmiş olan hadisələri bir daha xatırladım. Həmin illərdə müstəqilliyini yenicə bərpa etmiş respublikamızın başı üzərini qara buludlar almışdı. Bir tərəfdən erməni qəsbkarları torpağımızın xeyli hissəsini işğal etmiş, bir tərəfdən də respublikanın cənub, şimal, qərb böl- gələrində separatçılar respublikamızı bir daha dağıtmaq, parçalamaq niyyətinə düşmüşdülər. Belə bir şəraitdə Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı olan Cahangir Hüseynov Parlamentdə Azərbaycanın dağılmaqdan xilas ol- ması üçün 1992-ci il fövqəladə mart sesiyasında «Birləşməsək, xalq bizi bağışlamaz» tezisi ilə çıxış etmiş, xalqı birliyə çağırmış, Heydər Əliyevin hakimiyyətə gətirilməsini ilk dəfə Parlamentdə o, qaldırmışdı. Sonrakı Ali Sovet və Milli Məclis fəaliyyətində də Cahangir Hüseynov öz çıxışları ilə bizim gözümüzün qarşısında bu gün də qalmaqdadır. 1994-cü il yenidən hakimiyyətə gəlmək, Azərbaycanı dağıtmaq istəyən seperatçı qüvvələr həmin illərdə Abşeron Rayon Polis şöbəsinin rəisi işləyən Cahangir Hüseynova bağ evində sui-qəsd etdilər. O, ağır xəsarət alsa da, allah-taala onu qoruyub, saxladı, lakin cinayətkarlar onun ailə üzvlərinə yenidən silahlı hücuma keçib, onun ciyərparası oğlu Hüseyni və yaxın qohumlarını qətlə yetirdilər. Mən Hüseyn Hüseynovun xatirələrindən öyrənmişəm ki, o İçəri şə - hərdə Azər deyə əzizlədiyi nəvəsi Hüseynin şərəfinə «Azəriyə» adlı bir abidə ucaltmışdır. Cahangir müəllim nəsil tarixinə işıq salan bu maraqlı tədqiqat ilə öz xatirələrini bir əbədiyyət abidəsi kimi oğlu Hüseyn Cahangir oğlunun xatirəsinə ithaf etmişdir. Nəticə həyatın sərt tələbindən irəli gəlir. Böyük yolun yolçuları qazandıqlarının və itirdiklərinin fərqində olmurlar. Çünki onlar həm də yolu qət etməyi son məqsəd bilən böyük iradə sahibidirlər. Cahangir müəllimə millətin, dövlətimizin naminə göstərdiyi fəa - liyyətində uğurlar arzusu ilə: İlham HƏSƏNOV, tarix elmləri doktoru mart, 2014-cü il Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 9 Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|