84
ею в контексте сопряжённых с ним системно связанных явлений этого языка (и шире –
тюркских языков), обеспечивает системный подход в исследовании исторической
грамматики.
Параллельно с работой над «Опытом исторической грамматики азербайджанского
языка» Нинель Зейналовна продолжала заниматься сравнительно-историческим изуче-
нием языковых семей. Объединив языковедов различных специализаций, она выпус-
тила четыре сборника под общим названием «Сравнительно-историческое изучение
языков разных семей». При этом Н.З.Гаджиева выступила как один из авторов и как
ответственный редактор первых четырёх томов, написанных на материале неиндоев-
ропейских языков: «Современное состояние и проблемы» (М., 1981), «Задачи и перс-
пективы» (М., 1982), «Реконструкция на отдельных уровнях языковой структуры» (М.,
1989), «Лексическая реконструкция. Реконструкция исчезнувших языков» (М., 1991).
Перу Нинели Зейналовны принадлежит более 200 научных трудов (7 из которых –
книги).
В Институте языкознания Академии наук СССР при активном участии и под руко-
водством Н.З.Гаджиевой было создано новое научное подразделение – группа срав-
нительно-исторических исследований (преобразованная в 1986 г. в лабораторию линг-
вистической компаративистики), где были объединены специалисты по языковым семь-
ям различной генетической принадлежности. Н.З.Гаджиева активно работала и как член
редколлегии журнала «Советская тюркология».
Нинель Зейналовна воспитала множество аспирантов из разных тюркоязычных
регионов страны, под её научным руководством защищена не одна докторская
диссертация.
Н.З.Гаджиева принимала участие в работе многих международных форумов, например
XXV Международного конгресса востоковедов (Москва, 1960), международных конгрессов,
проходивших в Бухаресте (1967), Сегеде (1971), Хельсинки (1975), Вене (1977), Венеции
(1985), Берлине (1987) и т. д., всесоюзных конференций по теории реконструкции (Львов,
1985; Москва, 1987).
Г. Ф. БЛАГОВА,
А. В. ДЫБО –
гл. науч. сотр. Института языкознания РАН,
д-р филол. наук,
И. В. КОРМУШИН –
гл. науч. сотр. Института языкознания РАН,
д-р филол. наук
Çapa təqdim edən
Solmaz Süleymanova –
«Türkologiya» jurnalı
baş redaktorun müavini
85
Çapa tövsiyə edən
AMEA-nın Nəsimi adına
Dilçilik İnstitutunun Elmi Şurası
(4.XII.2013, protokol № 15)
Məqalənin redaksiyaya
daxil olma tarixi
1.III.2013
Təkrar işlənməyə
göndərilmə tarixi
–
Çapa göndərilmə tarixi
7.IV.2014
_____________
86
TÜRKOLOGİYA
№ 1
2014
N E K R O L O Q
SEYİDOV
YUSİF
MİR
ƏHMƏD
OĞLU
Azərbaycan dilçiliyinə ağır itki üz vermişdir. Filologiya üzrə elmləri doktoru, Dövlət
Mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, professor Yusif Mir Əhməd oğlu Seyidov 2013-cü il
noyabrın 18-də 84 yaşında vəfat etmişdir.
Yusif Mir Əhməd oğlu Seyidov 1929-cu ildə Naxçıvan MR Şərur rayonunun Yengicə kən-
dində kəndli ailəsində anadan olmuş, NDMİ-nin tarix-filologiya fakültəsini (1946), ADU-nun
fılologiya fakültəsini (1952) bitirmiş, dilçilik ixtisası üzrə aspirant olmuş (1952–1955) və 1965-ci
ildə universitetdə təşkil edilmiş Azərbaycan dili və onun tədrisi metodikası kafedrasının ilk
müdiri seçilmişdir. 35 ildən artıq həmin kafedraya rəhbərlik etmişdir.
Y.Seyidov 1956-cı ildə «Azərbaycan dilində feli bağlama tərkibləri» mövzusunda namizəd-
lik, 1966-cı ildə «Azərbaycan dilində söz birləşmələri» mövzusunda doktorluq dissertasiyası
müdafiə etmişdir. 10 monoqrafiyanın, 15 dərslik və dərs vəsaitinin, 150 qədər elmi məqalənin,
çoxlu publisistik məqalələrin müəllifidir.
Türkologiyada əsasən sintaksis mütəxəssisi sayılır və bu sahədə ən görkəmli türkoloqlar sıra-
sına daxil edilir (Voprosı yazıkoznaniya. 1977. № 3. S.17). Dilçiliyin digər sahələrinə aid araş-
dırmalar aparmışdır. Əsərləri orijinallığı, elmi-nəzəri səviyyəsi ilə fərqlənir. O, feli tərkiblərin bu-
daq cümlələrlə eyniləşdirilməsinin obyektiv və subyektiv səbəblərini müəyyənləşdirmiş, bunun
cümlə ilə fikrin, dil ilə təfəkkürün, forma ilə məzmunun eyniləşdirilməsi ilə əlaqədar olduğunu
qeyd etməklə, belə bir nəticəyə gəlmişdır: tərkiblər qeyri-predikativ konstruksiyalar olub nitqə cüm-
lə kimi deyil, söz birləşməsi kimi daxil olur.
Yusif Seyidov sintaktik əlaqələrin elmi əsaslarla geniş tədqiqini verməklə, tabesizlik və ta-
belilik əlaqələrinin bütün sintaktik vahidlər üzrə təzahür hallarını müəyyən etmiş, bu barədə dilçilik
üçün yeni fikirlər irəli sürmüş, ikinci və üçüncü növ təyini söz birləşmələrinin tərəfləri arasında
qarşılıqlı tabelilik əlaqələrinin olmasını, sadə cümlənin şəxsə görə növlərinin xəbərlərinin uzlaşma
sistemini müəyyənləşdirmiş dilçilikdə hökm sürən bir müddəaya rəğmən türk dillərində adlıq
cümlənin yalnız mübtədanın deyil, xəbərin kütləsi əsasında da formalaşdığını qeyd etmişdır.
Türkologiya söz birləşmələrinin bütün aspektlər üzrə geniş tədqiqi də Y.Seyidovun adı ilə
bağlıdır. Alimin iki dəfə nəşr edilmiş «Azərbaycan dilində söz birləşmələri» monoqrafiyası bu
sahədə türkologiyada ən etibarlı elmi mənbə hesab edilir.
Yusif Seyidov morfologiya məsələləri ilə ciddi məşğul olmuşdur. Bu sahədə qoyduğu və
aydınlıq gətirdiyi problemlər: sözün kökü və əsası məsələsi, morfologiya və söz yaradıcılığı, nitq
hissələri ümumdil hadisəsi kimi, nitq hissəsi və cümlə üzvü problemi, nitq hissələri nitq yox, dil
kateqoriyalarıdır, söz leksik vahid kimi, söz nitq hissəsi kimı və s.