MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
«Pansofiya» sözünün «Pan» sözündən yaranmasına heç bir şübhə yoxdur. «Pan» sözü isə yunan sözüdür. Qədim yunan mifalo- giyasma görə, çəmənliklər allahı Pan meşə allahı Hermonun oğludur. Qədim yunan mifologiyasındakı əski və mütləq ideyalara görə bütün canlılar kimi insanlar da meşələrdə yaşamışlar. Hermonun oğlu Panın köməyi və himayəçiliyi sayəsində guya insanlara hər şeyi öyrətmək mümkün olmuş və onlar meşələrdən çıxaraq çəmənliklərdə qəbilə və icma şəklində yaşamağa müyəssər olmuşlar. Qədim yunanlardan irsən keçən «Pan» sözü müasir yunan dilçiliyinin orfoqrafıya lüğətində də «Pan» şəklində işlədilir. Mənası isə «hər şeyi öyrənirəm» deməkdir. «Pan» sözü həm keçmiş SSRİ, bugünkü Rusiya və Azərbaycan məkanmda hazırlanan bütün ensiklopedik nəşrlərdə «hər şeyi öyrənən» mənasmda şərh edilir. ASE- də Pan- (yun. Pan-hər şey)- «hər şeyi ehtiva edən», «hər şeyə aidlik» mənalarını bildirən ifadə kimi izah edilir (bax: ASE-nin baş redaksiyası, Bakı, 1983, səh. 444). Komenskinin «Pansofiya məktəbi» əsərini nəzərdən keçirsək görərik ki, böyük pedaqoq təkcə bu əsəri yox, elə «BÖ3dik didaktika»da daxil olmaqla bütün əsərlərini «Pansofiya ideyası» əsasında yazmışdır. Pansofiya ideyası sözünün həm yunanca, həm də Komenskinin əsərlərində göstərilən yozumu isə «Hər şeyi öyrənmək» mənasında işlənmişdir. Bu ideyaya uyğun olaraq yazdığı «Ana məktəb», «Dillərin açıq qapısı», «Bütün əşyaların teatrı», «Duyulan əşyalar aləmi şəkillərdə» əsərlərində bh- mənalı şəkildə Komenskinin «Hamıya hər şeyi öyrətmək» arzusunu görürük. Bütün ensiklopedik nəşrlərdə Komenski yaradıcılığı üçün səciyyəvi olan fikir heç bir morfoloji-qrammatik dəyişikliklərə uğramadan belə yazılır: «Komenskinin pedaqoji görüşlərinin əsasında pansofiya (hamıya hər şeyi öyrətmək) ideyası durur». Bu fikir həm də ən görkəmli komenskişünas alimlərdən olan
A.A.Krasnovski (Rusiya), D.Lordkipanidze (Gürcüstan) və Ə.Seyi- dov (Azərbaycan) kimi bənzərsiz pedaqoqlarımızın əsərlərində olduğu kimi verilir. Görünür həmin ensiklopedik nəşrlərdə Komenski haqqmda verilən bu fikri onun yaradıcılığına aid olan mətnə daxil edərkən adı çəkilən alimlərin əsərlərindəki eyni formalı fikrə istinad olunmuşdur. Y.A.Komenskinin «Pansofiya ideyası» fikrinin ən maraqlı cəhəti onun bu sözün ikinci tərəfinə «sofiya» sözünü əlavə etməsidir. Burada bir məsələyə də aydınlıq gətirsək, fikrimizi daha dürüst 11
məntiqə söykənən məcraya yönəltmiş olarıq. Bu, «Pan» sözünün hamımıza yaxşı məlum olan tərəfidir. Yəqin hamımızın yaxşı yadındadır ki, keçmiş SSRİ məkanınında kommunist ideologiyasmm ən qatı tənqid hədəflərindən biri də «Panislamizm», «Pantürkizm» idi. Kommunist ideoloqları «Panislamizm»!, «Pantürkizm»! açıqlamasalar da, bizə aydın idi ki, panislamizmin, pantürkizmin vahid mənsəbi hamıya «Qurani-Kərim»dən gələn elmi, mənəvi, əxlaqi dəyərləri öyrətmək ideyası idi. Komenskiyə də bu anlayış, heç şübhəsiz ki, məlum idi. Komenski də bu ideyanın sonunda özünün pansofiya ideyasını irəli sürmək və hamıya hər şeyi öyrətmək istəyirdi. Əgər panislamizm «Qurani-Kənim»dən gələn ideyalar əsasında hamıya hər şeyi öyrətməyə üstünlük verirdisə, Komenskinin pansofiya ideyasmda protestançılığm dini ideologiyası xəttinə üstünlük verilirdi (Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi Komenskinin Çexiyada qəbul edilməməsi və oradan qovulmasmın səbəblərindən biri də bu idi). Nəzərə almaq lazımdır ki, «Sofiya» sözü də qədim yunan mifologiyasmdan gəlir. Qədim yunan əski mifoloji fikrinə görə, müqəddəs Sofiya hər fəndi bilən mifdir. Yunanıstanda yaranan «Sofızm eərəyanı» da həmin ölkədəki «Sifıstika»ya əsaslanır. «Sifıstika» isə yunanca «Sophistike»-mübarizəni fəndgirliklə aparmaq bacarığı mənasmda şərh edilir (Bax: ASE, Bakı, ASE-nin baş redaksiyası, səh. 394). Yunan Sofıstləri (yunanca «sophistes»): ix- tiraçılar, müdriklər, aqillər hesab olunurdular. Bütün bu məna çalarlarını nəzərə alan Komenski «pansofiya ideyası» deyəndə sxolastik və doqmatik fərdi təlimdən imtina etməklə, hamıya hər şeyi ayrı-ayrı elmlər vasitəsilə sinif şəraitində, müəllimin rəhbərliyi altında, təlimin təşkilat! forması olan dərs zamanı öyrətməyə üstünlük verirdi və buna da nail oldu. Beləliklə, elmi pedaqogikanın bünövrəsi qoyuldu. «Pedaqogika» sözü də yunan sözüdür və sözün kökü olan «pedaqoq» sözündəndir. Yunanca «Paidaqoqos»-tərbiyəçi; paiz, paidos-uşaq+aqo-yönəldirəm, tərbiyə edirəm deməkdir. «Pedaqogika» sözünə Komenskinin əsərlərində rast gəlmirik. Qeyd etdiyimiz kimi, elmi pedaqogika Komenski tərəfindən əsası qoyulan elmi didaktika (Böyük didaktika) əsasında yaradılmışdır. Komenski elmi didaktika sahəsində yaratdığı konsepsiyalarını, əsasən, Almaniyada, Avstriyada və Hollandiyada tətbiq etməyə başlamışdır. Həmin dövrdə Çexiyada və adı çəkilən ölkələrdə dövlət dili alman dili olduğu üçün Y.A.Komenski 12
elmi-didaktika sahəsindəki («didaktika» yunan sözü olub «didakti- kos» sözündəndir, mənası «ibrətamiz» deməkdir. Uşaqlara ən ibrətamiz bilik, bacarıq və vərdişlərin aşılanması mənasını verir) kəşflərini Almaniyada, Avstriyada, həm də Hollandiyada praktik həllinə nail olmaqda heç bir çətinlik çəkməmişdir. Almanlar Komens- ki irsindən bəhrələnərək özləri üçün didaktik sistem (təlim və təhsil sistemi) yaratmışlar. Rusiyada çar imperiyasının hakimiyyətinə son qoyulduqdan sonra yaranan sovet hökuməti alman təhsil sistemini novator təhsil sistemi kimi bəyənərək sovet təhsil sistemini «Təhsil sisteminin Alman Maketi» əsasında yaradaraq formalaşdırdı. Buradan belə qənaətə gəlmək olar ki, dünya miqyasında mövcud olan iki fövqəltəbii ölkənin uğurlu təhsil sistemi Yan Amos Komensknin yaratdığı elmi pedaqogikanın əsasları üzərində qurulmuşdur. Əsası Komenski tərəfindən qoyulan elmi pedaqogika sonralar Almaniyada (A.Disterverq, İ.Q.Çeyder, İ.P.Brikman, M.A.Julian, F.A.Heİcta, S.A.Kurenin, Tirs və b.), Fransada (C.C.Russo, V.Ku- zenin, K.A.Helvetsi, D.Didro və b.), İsveçrədə (İ.Q.Pestalotsi), (E.A.Exes), İngiltərədə (F.Mailinson, M.Sebler, B.Holrus və b.), Amerikada (R.Kiq-Hol, D.Veredey, İ.KendI, D.Qis və b.), Bolqarıstanda (N.Sakirov), Çexiyada (Sinqule), Polşada
(B.Suxadolski), Rusiyada (L.N.Tolstoy, N.İ.Piraqov, K.D.Uşinski, N.Simbriyev, A.
S.P.Baranov, L.P.Bolotina, T.V.Volikova, B.A.Slastenin, B.
B.Kraevski, İ.F.Xarlamov, T.A.İlina, Y.Babanski, P.Pidkasistiy, Podlasiy və v), Gürcüstanda (Lordkipanidze), Azərbaycanda (M.Mehdizadə, M.Muradxanov, Ə.Seyidov, N.Kazımov, Ə.Həşimov, Z.Qaralov, Y.Talıbov, Ə.Ağayev, H.Əhmədov və b.) mütəfəkkir və pcdaqoqlar tərəfindən inkişaf etdirilərək formalaşdırılmışdır. Azərbaycanda vüsət alan elmi pedaqogikanm «didaktika» (təlim və təhsil nəzəriyyəsi), «tərbiyə nəzəriyyəsi», «məktəbşünas- lıq», «Ali məktəbdə pedaqoji prosesə xidmət» kimi bölmələri bir sıra səriştəli tədqiqatçı-pedaqoqlar (Fərahim Sadıqov, Akif Abbasov, Əmrulla Paşayev, Fərrux Rüstəmov, Ağahüseyn Həsənov, Rəfiqə Mustafayeva, Nübar Muxtarova, Sürəyya Əliyeva, Sərdar Quliyev, Hikmət Əlizadə, Fikrət Seyidov, Balaş Abbaszadə, Vidadi Xəlilov, Oqtay Rəcəbov, Mircəfər Həsənov və b.) tərəfindən tək 13
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|