Multikulturalizm cavab Multikulturalizmə giriş” fənninin predmeti və əhəmiyyəti

Bəhailik XIX əsrin ikinci yarısında İranda yaranmışdır. Bu dinin formalaşmasında Babilik dini hərəkatının təlimi mühüm rol oynamışdır. Hərəkatın banisi Seyyid Əli Məhəmməd (1819-1850) sayılır. O, ilk dəfə təbliğatına 1844-cü ildə Şiraz şəhərində başlamışdır. Seyyid Əli Məhəmməd iddia edirdi ki, onun özü İslamın şiə ənənəsinə görə qeybə çəkilmiş İmam Mehdiyə açılan bir “Bab”dır(ərəbcə “qapı” deməkdir.- Red.). İran cəmiyyətinin aşağı və orta təbəqələrində özünə xeyli sayda tərəfdar toplaya bilən Babın ardıcılları babilər adlandırılmışlar. Bab iddialarında daha da irəli gedərək özünü Mehdi elan etmiş və “Bəyan” adlı kitab qələmə almışdır. Qeyd edək ki, babilərin uğur qazanmasından narahat olan İranın hakim dairələri XIX əsrin 40-cı illərinin sonunda sözügedən dini hərəkatın yatırılması istiqamətində qətiyyətli tədbirlərə əl atmışdır. Babilər hərəkatının 20 min nəfərədək tərəfdarı qətlə yetirildi, sağ qalan babilər isə qonşu ölkələrə qaçmaq məcburiyyətində qaldılar. Babın özü isə 1850-ci ildə edam edildi. Babilər hərəkatının yatırdılmasına baxmayaraq, Babın qatı tərəfdarlarından olan Mirzə Hüseyn Əli (1817-1892) öz dini rəhbərinin işini davam etdirmiş, apardığı təbliğat sayəsində yeni dinin – bəhailiyin əsasını qoymuşdur. Belə ki, o, 1863-cu ildə Bağdadda sürgündə ikən Bab tərəfindən gəlişi əvvəlcədən xəbər verilən Məsih olduğunu iddia etmişdir. Bundan sonra Babın tərəfdarlarının böyük hissəsi “Bəhaullah” (“Allahın Cəlalı”) kimi məşhurlaşan Mirzə Hüseyn Əlinin ardınca getmişlər. Dəfələrlə həbs olunan, həyatının 40 ilini sürgünlərdə keçirən, təqiblərə məruz qalan Bəhaullah 1892-ci ildə 75 yaşında Osmanlı imperiyasının ucqar bölgəsi olan Akko şəhərində (hazırda İsrail ərazisində yerləşir.- Red.) dünyasını dəyişmişdir. Onun yolunu oğlu Əbdülbəha, daha sonra isə nəticəsi Şövqi Əfəndi davam etdirmişdir.
6.Buddizm: tarixi, dini təlimin əsasları, buddizmdə dini cərəyanlar
Buddizm dünyada yayılmış üç ümumbəşəri dinin (Buddizm, Xristianlıq və İslam) ən qədimidir. Buddizmin ümumbəşəri din sayılmasının səbəbi onun Xristianlıq və İslam kimi etno-konfessional və coğrafi sərhədləri aşaraq, fərqli mədəniyyət və ənənələrə mənsub müxtəlif xalqların dininə çevrilməsidir. Təxmini hesablamalara görə, dünya üzrə Buddizmin 450-500 milyon (təqribən 1 milyonunu rahiblər təşkil edir) mənsubu vardır və onlar əsasən, Cənub, Cənub-Şərqi və Şərqi Asiya ölkələrində (Butan, Vyetnam, Hindistan, Kamboca, Çin, Koreya, Laos, Monqolustan, Myanma, Nepal, Tailand, Tibet, Şrilanka, Yaponiya, eləcə də Sinqapur və Malayziyada çinli əhalinin məskunlaşdığı bölgələrdə) yaşayırlar. Həmçinin Rusiya Federasiyasının subyektləri olan Buryatiya, Kalmıkiya, Tıva, Saxa (Yakutiya) və Xakasiya respublikalarında ənənəvi olaraq Buddizmə sitayiş olunur. XIX əsrin sonlarından etibarən Buddizmin Avropa və Amerika qitələrində yayılması prosesi başlamışdır. Elə “Buddizm” termini də XIX əsrdə avropalılar tərəfindən bu dinə verilən addır. Onun mənsubları isə dinlərini “Dharma” (qanun, təlim), yaxud “Buddadharma” (Budanın təlimi) adlandırırlar. “Budda” sözü isə sanskrit və pali dillərində - “aydınlanmış”, yaxud “oyanmış şəxs” mənasını verir. Buddizm ilk baxışda dindən daha çox, fəlsəfi sistemə bənzəyir. Ona görə də bəzi tədqiqatçılar ona fəlsəfi-etik təlim, idrakla bağlı elm və mədəni ənənə kontekstində yanaşmışlar. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Buddizmdə bir dinə xas olan bütün keyfiyyətlər mövcuddur. Buddizm kainatı yaradan fövqəlqüdrətin (tanrının) mövcudluğu ideyasından bəhs etməsə də, ümumən, mistik təmayüllü din kimi xarakterizə olunur.
Buddizm eramızdan əvvəl I minilliyin ortalarında qədim Hindistanın şimal-şərqində yaranmışdır. Bu dövrdə Hindistanın məhz həmin bölgəsində yeni dini təlimin yaranmasına bir sıra faktorlar təsir göstərmişdir. Belə ki, kasta sisteminin hakim olduğu qədim veda dinində yüksək imtiyaz tanınan brahman sinfinin (ruhanilərdən ibarət ali təbəqə) bu bölgədə təsirləri nisbətən zəif idi. Kasta sisteminin digər nüfuzlu zümrəsi sayılan kşatrilərin (döyüşçü və dünyəvi hakimlər sinfinin) təsirləri isə əksinə daha güclü idi. Bundan başqa, həmin bölgədə dini prinsiplərə deyil, dünyəvi qanunlara əsaslanan dövlət quruculuğu prosesi gedirdi. Bu da sözügedən iki təbəqə arasında fikir ayrılığına, hətta konfliktlərin yaranmasına səbəb olurdu. Tədqiqatçıların fikrincə, məhz dünyəvi hakimlərə istinad edən Buddizm kasta sistemini tamamən rədd etmiş və bununla da brahmanizmə müxalif dünyagörüşü kimi meydana çıxmışdır.
Buddizmin təliminin əsas hədəfi, icra olunan bütün ibadət və normaların məqsədi insanı həyatın məşəqqət, əzab və iztirabından xilas edib mütləq mənəvi xoşbəxtlik, səadət hissinə - Nirvanaya çatdırmaqdır. Qədim hind fəlsəfəsi və dini dünyagörüşünə görə, insan, heyvan və bitkilər bədən və ruha sahibdirlər. Bədən ölümlü, ruh isə həmişəyaşardır. Bədən öldükdən sonra ruh görülən pis və yaxşı əməllərdən asılı olaraq (karma) digər insan, heyvan, yaxud bitki bədəninə keçir (reankarnasiya). Sonsuz təkrarlanan bu zəncirvari doğuş-ölüm prinsipi “Sansara” adlanır. Kasta sisteminə görə, brahmanlardan başqa digər insanların sansaradan xilas olması mümkün deyil. Hətta brahmanların belə sansaradan azad olması olduqca çətin iş sayılır. Buddanın gətirdiyi yeni təlim isə tamamilə bu fikrə qarşı çıxır, kasta sistemini inkar edir və individual insan olaraq hər bir fərdin sansaradan xilasının mümkünlüyünü ifadə edirdi. Bu isə nirvanaya çatmaqla, yəni həyatın aldadıcı arzu və istəklərindən qurtulub, həqiqətin mahiyyətini dərk edib zehni aydınlanmaqla (oyanmaqla) mümkündür. Dolayısı ilə nirvanaya çatmış insanın ruhu sansaradan tamamilə azad olmuş sayılır.