Muh?ndis ekologiyas? 11esas

                                                                                  

 588

t sirind n mühafiz sinin t min edilm si m qs dil

aparılan t dbirl r sistemi olub qanunvericilikl  mü yy n 

edilmi  normativ s n dl r  uy un olaraq h yata keçirilir. 

15.13. Ekzogen geoloji v  seysmogeodinamik 

prosesl rin  traf mühitin v ziyy tin  t sirinin 

monitorinqi 

Ekzogen geoloji prosesl rin 

traf mühitin 

v ziyy tin   t sirinin monitorinqin  — torpaqların, 

h r, q s b   v   k ndl rin, s naye v  mülki obyektl rin 

sürü m l rd n, sell rd n, subasmalardan, bataqla ma-

dan,  oranla madan, yar an m l g lm d n, kül k v  su 

eroziyasından, abraziyadan v  s. qorunması, ba  ver

bil c k prosesl rin dinamikasının n zar td  saxlanıl-

ması, proqnozla dırılması, onlardan d y  bil c k ziyanın 

minimuma endirilm si m qs di il  kompleks hidrogeoloji, 

müh ndis-geoloji, geofiziki, topogeodezik t dqiqatların 

aparılması  v  bu m qs dl  mü ahid

b k sinin 

yaradılması daxildir. 

Ekzogen-geoloji prosesl rin monitorinq 

b k sin , 

növl rind n asılı olaraq, a a ıdakılar daxildir: 

sürü m l r üzr  — reperl r, quyular, mayaklar, 

xüsusi cihazlar, vizual mü ahid  nöqt l ri; 

---

                                                                                  

 589

sell r, uçqun v  töküntül r üzr  — xüsusi 

meydançalar, tamasalar, vizual mü ahid  nöqt l ri; 

subasmalar, bataqla malar v

oranla malar üzr

— quyular, tamasalar, vizual mü ahid  nöqt l ri; 

kül k v  su eroziyaları, abraziyalar v  palçıq 

vulkanları üzr  — vizual mü ahid  nöqt l ri v

tamasalar. 

Ekzogen-geoloji prosesl rin monitorinqi, prosesin 

d r c sind n v  növünd n asılı olaraq, a a ıdakı tezlikl

aparılır: 

I d r c li prosesl r (inki af ed n, lakin h l lik 

irimiqyaslı t hlük  yaratmayanlar) üzr  — ild  1 d f ; 

II d r c li prosesl r (t hlük  yaradanlar, lakin 

ümumi profilaktik t dbirl rin görülm si il  qar ısının 

alınması mümkün olanlar) — sürü m l r, sell r, 

subasmalar, bataqla malar üzr  ilin mart-iyun aylarında 

h r ayda 1 d f d n az olmayaraq, qalan vaxtlar 3 ayda 1 

d f d n az olmayaraq; 

dig r prosesl r — h r 3 ayda 1 d f d n az 

olmayaraq; 

III d r c li prosesl r ( haliy   v  iqtisadiyyat 

sah l rin  real t hlük  yaradan v  onlara qar ı 

t xir salınmaz t dbirl rin görülm si t l b olunan) — 

---

                                                                                  

 590

sürü m l r üzr  mart-iyun v  oktyabr-noyabr aylarında 

— h r ayda 3 d f d n az olmayaraq, qalan aylar 1 

d f d n az olmayaraq; 

dig r prosesl r — ayda 1 d f d n az olmayaraq. 

Atmosfer çöküntül rinin aylıq normadan artıq oldu u 

v  anomal hallarda prosesl r üz rind

lav  olaraq 

yoxlama mü ahid l ri aparılır. 

Seysmogeodinamik prosesl rin monitorinqi — 

respublika  razisind  seysmogeoloji, seysmogeodinamik, 

hidroseysmoloji v  geofiziki t dqiqatlar  sasında t

kil 

edilmi , regional v  lokal rejim 

b k l rind

hidrodinamik, hidrokimy vi v  geofiziki sah l rin variasi-

yalarına mü ahid l rin aparılmasından, seysmo-

geodinamik 

raitin d yi m l rinin izl nilm sind n, ona 

n zar td n v  güclü seysmik prosesl rin proqnostik  la-

m tl rinin öyr nilm sind n ibar tdir. 

Seysmogeodinamik prosesl r üz rind  kompleks mü-

ahid l r hidrodinamik, hidrokimy vi, geofiziki mü ahid

b k l rind  (poliqonlarda) aparılır. Mü ahid l r hidro-

dinamik m nt q l rd  fasil siz olaraq (h r saatdan bir), 

geofiziki m nt q l rd  günd lik, hidrokimy vi m nt q -

l rd  is  5 günd n bir aparılır. 

---

                                                                                  

 591

15.14. Xüsusi mühafiz  olunan t bi t  razil rinin 

monitorinqi 

Az rbaycan Respublikasının xüsusi mühafiz  olunan 

t bi t  razil rinin monitorinqi — t bi t kompleksl rinin v

onların komponentl rinin k miyy t v  keyfiyy t 

göst ricil rinin öyr nilm si, v ziyy tin qiym tl ndirilm si 

v  proqnozla dırılmasından ibar tdir. Xüsusi mühafiz

olunan t bi t 

razil rinin monitorinqi xüsusi mühafiz

olunan t bi t 

razil ri v  obyektl rinin dövl t kadastr 

hüdudlarında aparılır. 

Xüsusi mühafiz  olunan t bi t 

razil rinin 

monitorinqin  a a ıdakılar daxildir: 

stasionar v  mar rut mü ahid   m nt q l rinin 

t

kil edilm si v  mü ahid l rin aparılması; 

heyvanlar al minin say hesabatının aparılması 

( sas n m m lil rin yaz v  payız, qu ların is  payız v

qı  say hesabatları); 

xüsusi mühafiz  olunan t bi t 

razil rind  olan 

me

l rd   t bii b rpanın v ziyy ti, vegetasiya dövrü 

rzind  onların üz rind  mü ahid l rin aparılması 

( sas n erk n yaz dövründ n ba layaraq tumurcuqlama, 

çiç kl m , meyv  v  yarpaqların dü düyü dövr  q d r); 

---

                                                                                  

 592

t bi t kompleksl rinin qorunma v ziyy ti, b rpası, 

antropogen t sirl rin qiym tl ndirilm si; 

t bi t kompleksl rinin v  komponentl rinin t hlük

faktorlarının öyr nilm si. 

Qoruqların (yasaqlıqların) monitorinqi a a ıdakı 

qaydada aparılır: 

qoruqların (yasaqlıqların) yerl

diyi co rafi 

mövqed n, orada olan bitki v  heyvanlar al mind n asılı 

olaraq, bütün t bii zonaları 

hat  ed n daimi v

müv qq ti t crüb   v  hesabat mü ahid   m nt q l rinin 

v  mar rutların seçilm si; 

qoruqların (yasaqlıqların) 

razil rinin torpaq 

kateqoriyalarına gör  bölünm si v  orada olan 

d yi k nliyin öyr nilm si (il  rzind ); 

qoru un (yasaqlı ın) relyefind  olan d yi iklikl rin 

öyr nilm si (il  rzind ); 

vegetasiya dövründ  torpa ın rütub tliliyi, tempe-

raturun v  ya ıntıların dinamikasının qiym tl ndirilm si; 

suların (çaylar, göll r, bulaqlar, 

lal l r v  s.) 

uçotu (il  rzind ); 

flora (yeni növl r v

vv ll r m lum olan növl rin 

yeni yayıldı ı  razil r, nadir, n sli k silm kd  olan, relikt 

v  endemik növl r) v  onun d yi m si (il  rzind ); 

---