Muh?ndis ekologiyas? 11esas
Yüklə 3,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T krar suksessiya
- Avtosuksessiya
- T kamül suksessiyası
51
T krar suksessiya – orqanizml rinin mü yy n hiss sinin v torpa ın saxlandı ı yerd da ılmı toplumların suksessiyasıdır. t krar suksessiyaya ad t n yan ınlardan sonra m hv edilmi küknar me sini misal göst rm k olar. Keçmi d onların tutdu u razil rd torpaq v toxum qalır. Otlaq qrupları artıq sonrakı il m l g lm y ba layır. Sonra a a ıdakı variantlar mümkündür: n m iqlimd cı (alaqotu) üstünlük t kil edir, sonra o moruq kolu il , moruq kolu da a caqovaq il v z olunur; quru iqlimd süpürg çiç kli bitkil r üstünlük t kil edir, onu itburnu, itburnunu da toza acı v z edir. A caqovaq v ya toza acı me l ri üz rind küknar (f sil si) bitkil ri inki af edir, sonra onları da t dric n yarpaqlı a ac me l ri v z edir. Tünd iyn yarpaq me l rin b rpası t xmin n 100 il ba verir. g r me t krar qırılarsa onda klimakslı palıd me sinin b rpası mümkün olmur.
“qocalması” v “cavanla ması” n tic sind meydana g l n suksessiyadır.
antropogen pozulmasından sonra bitki v heyvanat 52
al mind ba vermi d yi iklikl rdir. Demutasiya toplu- mun vv lki t rkibd b rpa olunması istiqam tind gedir. T kamül suksessiyası – Yer biosferinin ümumi t kamülü il ba lı olan suksessiyadır. Ekoloji suksessiya. Pozulan tarazlı ın ekosistem t r find n b rpa prosesi müt kkil sur td mü yy n m rh l l rl gedir. Ekosistemi tarazlıq halından bir çox üsullarla çıxarmaq olur. Bu ad t n yan ın, quraqlıq v ya da qınlar zamanı ba verir. Bel pozulmalar zamanı tarazlı ı yeni ekosistem öz-özün b rpa edir v bu proses münt z m xarakter da ıyır v n müxt lif v ziyy tl rd t krar olunur. B s pozulan ekosisteml rd n ba verir? Pozulan yerl rd mü yy n növl r v ümumiyy tl bütün ekosistem el sur tl inki af edir ki, bu növl rin meydana çıxma qaydası ox ar pozulmalar v ox ar areallar üçün eyni olur. Eyni bir növün dig r növl v z olunmasının bu ardıcıllı ı ekoloji suksessiyanın mahiyy tini göst rir. M s l n, vaxtı il XVIII srd Yer üzünün b zi razil rind me l r qırılmı , onların yerind fermalar tikilmi di, XIX srd bu yerl rin i l nm si davam etdirilmi , XX srd is h min fermalar da ıdılmı v onların tutduqları razil r yenid n me l r çevrilmi dir. Vaxt keçdikc kin sah l rind bitkil r mü yy n, artıq 53
m lum v ciddi t krar olunan ardıcıllıqla meydana çıxma a ba layır. Birinci il birillik alaq otları v t k-t k toxmacar (toxumdan cüc r n bitki) a aclar böyüm y ba ladı. Sonrakı bir neç il rzind mü yy n növl rin (“pioner növl ri” v ya daha elmi dild deyil rs erk n suksessiyalı növl r) m skan salması ba verir ki, onlar da üstünlük t kil etm y ba layırlar. Tipik “pioner növl ri” - Veysmutov am a acı. O, çox tez böyüyür v onun toxumları böyük razil rd yayılır. Bir neç onillikl r müdd tind “pioner növl ri” qalın me likl r
m l g tirirl r. Sonrakı m rh l — “pioner növl ri”nin kölg sind yax ı böyüy n, m s l n, a caqayın a aclarının meydana g lm si. Yarım srd n sonra “pioner növl ri”n aid olan a aclar yeti irl r v sonra da t dric n m hv olma a ba layırlar. Onların toxumları artıq me örtüyü altında böyüy bilmirl r v a acların populyasiya t rkibi yava böyüy n, t z - gecikmi suksessiyalı növl rin m l g lm si istiqam tin do ru d yi irl r. N hay t, bütün me sah si bu növ a aclarla tutulmu olur. Bel misallar bir çox ekosisteml rd mü ahid olunur. Ekosisteml rd suksessiyanı t dqiq ed rk n ekoloqlar onun 3 t sir mexanizmini göst rmi l r: 54
1.T sir etm . Yeni ekosisteml rd meydana g l n “pioner növl ri” dig r sonrakı növl rin m sk n salmasını asanla dırır. M s l n, buzlaqların geri ç kilm sind n sonra ilk önc iby l r v bir sıra s th köklü bitkil r – m hsul verm y n, t rkibind qida elementl ri çox az olan torpaqlarda ya aya bil n növl r meydana g lir. Bu bitkil rin ölüb getm d r c sind n asılı olaraq torpaq layının artması prosesi d ba verir ki, bu da gecikmi suksessiyalı növl rin kök ba layaraq möhk ml m sin imkan yaradır. Analoji olaraq ibtidai a aclar kölg yaradaraq gecikmi suksessiyalı bitki növl rinin yeti m si üçün imkan yaradırlar. 2. Saxlanma – b z n “pioner növl ri” gecikmi suksessiyalı bitkil rin m l g lm sini ç tinl dir n v ya mümkün etm y n raitin yaranmasına s b b olur. N vaxt ki, okean yaxınlı ında yeni s thl r yaranır (m s l n, beton pirs (körpü) v ya dal aqıranların (portu dal a t sirind n qorumaq üçün b nd tikilm si n tic sind ), onlar tezlikl yosunların “pioner növl ri”ni m l g tirirl r v bitkil rin dig r növl ri sıxı dırılıb çıxarılır. Dig r bitki növl rinin sıxı dırılıb çıxarılması çox asanca ba verir, çünki “pioner növl ri” çox tez yenid n m l g lir v Yüklə 3,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|