Banklarm menecmentində
çatıĢmamazlıqlar
69
Ticarət Ģərtlərinin pisləĢməsi
69
Iqtisadi
tənəzzül
55
Siyasi müdaxilə
40
Spekulyativ köpük»
24
Fırıldaqçılıq
21
Dövlət müəssisələrinin kreditləĢdirilməsi
21
Kapital axıııı
7
Məhkəmə sisteminin çatıĢmamazlıq ları
7
Əmənatəçilər tərəfindən depozitlərin
banklardan fəal Ģəkildə çıxarılması
7
Mənbə: Caprio G.Cr, Klingebiel D. Bank Ġncolvency: Bad Luck, Bad Policy, or Bad Banking( 1996.)
•
Son 15 il ərzində bank böhranlarım qeydə alan 29 ölkədə ekpert mütəxəssislərin müsahibələri
və təqdim olunan rəsnıi hesabatlar əsasm- da.
•
Müayinə olunmuĢ ölkələrin payı və həmin ölkələrin bank böhranmm inkiĢafmda bu amilin
oynadığı əsas rol.
Nəticələri. Problemli banklar ilə fəaliyyət müddətində müflislik haqqmda məsələnin kardinal siirətdə
həlli zamanı yarana bilən nəticələri nəzərə almaq lazımdır. Tarixə iri banklarm problemlərinə qarĢı
xüsusi
yanaĢma üsulunun tətbiqi kimi digər daha ciddi səbəblər də məlumdur. Çünki iri banklar daha
irimiqyaslı banklararası əlaqələrə malik olub, bazarm iĢtirakçılarma daha geniĢ xidmətlər
dairəsini
Milli sərhəddlərdən kənarda da təqdim edir, iri bankm müflisliyi və ya yoxsulluğu isə ciddi
problemlər yaradır və daha əhəmiyyətli xarici nəticələrə malik ola bilər. Lakin potensial sistemli
problemlər nəinki iri banklarm problemləri ilə əlaqədar olaraq yaranır. Bu problemlər həm də
məsələn, kiçik bank bazarın konkret seqmentində xüsusi mövqe tut- duqda
bir neçə kiçik banklarm
müvəqqəti müflisliyi zamanı meydana ;ıxır. Bütün bunlar ilə yanaĢı əgər iqtisadi bazis kifayət qədər
möhkəm- dirsə, o zaman iri bankm müflisliyi sistemli problemlərə səbəb olmaya da bilər. Bank
sistemlərinin təkamülü potensial sistemli problemlərin həllinin mərkəzi bank tərəfindən son
intansiyada kreditor funksiyasmın yerinə yetirilməsi vasitəsilə baĢ verdiyini təsdiq edir. Eyni
zamanda qeyd etmək lazımdır ki, heç bir bank kifayət qədər əsasların varlığı zamanı radikal yenidən
təĢkil prosesindən imunitetə malik olmamalıdır.
Maliyyə baxımmdan qeyri-sabit banklar və ya zəif bank sistemi ilə iĢ taktikası və strategiyasmm
təyin olunması zamanı maliyyə baxımm- dan sağalmanm mahiyyətini
və yerini də düzgün anlamaq
xüsusilə va- cibdir. Məhz maliyyə baxımmdan sağalmanm xarakteristikası üçün iqti- sadi
ədəbiyyatda və təcrübədə daha çox
«sağlamlaşdırma» və «sağlam- IaĢdırılma» anlayıĢlarmdan
istifadə olunur.
Ölkəmizdə banklarm maliyyə sağlamlaĢdırılması «Banklar haq- qında Azərbaycan Respublikasmm
qanunu»na müvafıq qaydada (vııı əsil) yerinə yetirilir.
Belə ki, qanuna əsasən, bank aktivlərində əhəmiyyətli xüsusi çəkiyə malik olması, böyük sayda
əmanət hesablarına xidmət göstərməsi və banklararası hesablaĢmalarda mühüm paya malik olması ilə
əlaqədar maliyyə sabitliyinin pozulması banklararası ödəmələrdə sistem xarakterli böhrana,
əmanətçilərin pul vəsaitlərinin kütləvi surətdə :tirilməsinə və bank sisteminə etimada ciddi təhlükə
yaradılmasma səbəb ola biləcək ödəmə qabiliyyətini itirmiĢ və ya itirmək təhlükəsi olan bank
barəsində dövlət vəsaitləri cəlb etməklə maliyyə sağlamlaĢdırılması tədbirləri həyata keçirilə bilər.
Qanunda həmçinin deyilir ki, bankm maliyyə sağlamlaĢdırılması sahəsində tədbirlər planmı Milli
Bank hazırlayır. Planda bankm idarə olunmasmda və ya cari fəaliyyətində mövcud çatıĢmazlıqlar
göstərilməklə, onlarm aradan qaldırılması üçün tələb olunan təshih tədbirləri, habelə
bu tədbirlərin
həyata keçirilməsinin qrafiki müəyyən olunur. Planda, həmçinin bir və ya bir neçə əməliyyat
KitabYurdu.az
28
nəticəsində bankm aktivlərinin və öhdəliklərinin baĢqa banka keçirilməsi imkanlarmm mövcudluğu
və bankın səhmdarlarımn dəyəri itirilmiĢ
səhmlərinin dövlət vəsaiti hesabına bərpasma yol verilməməsi üçün tədbirlər göstərilir.
Planda Azərbaycan Respublikasmda büdcə siyasətini həyata keçirən müvafıq icra hakimiyyəti orqanı
ilə razılaĢdırılmıĢ qaydadc bankm maliyyə sağlamlaĢdırılması üçün zəruri olan dövlət vəsaitinir
məbləği miiəyyən olunur.
Bankın maliyyə sağlamlaĢdırılması haqqında Milli Bankıı Azərbaycan Respublikasmm büdcə
siyasətini həyata keçirən müvafic icra hakimiyyəti orqam ilə razılaĢdırılmıĢ birgə təklifi müvafiq qəra
qəbul edilməsi üçün Azərbaycan Respublikasmm müvafiq icr hakimiyyəti orqanma təqdim edilir.
Azərbaycan Respublikasım: müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təklifə müsbət baxdıqda bankı maliyyə
sağlamlaĢdırılması haqqmda qərar qəbul edir və müvafı tədbirlər planını təsdiq edir. Bankın maliyyə
sağlamlaĢdırılma! tədbirləri Milli Bankm təyin etdiyi müvəqqəti inzibatçı tərəfindən təsdi edilmiĢ
plan əsasmda həyata keçirilir. Maliyyə sağlamlaĢdırılma prosesində olan bankm aktivlərinin
qorunması və öhdəliklərinin icra məqsədilə Milli Bankm müraciəti əsasmda bankın maliyj
sağlamlaĢdırılması üzrə tədbirlər planma uyğun olaraq məhkəmə:
•
Bankın aktivlərinin və öhdəliklərinin tam və
ya bir hissəsin; dövlət tərəfindən yaradılan və/və
ya kapitallaĢdırılan banl köçürülməsi;
•
bankın məcmu kapitalmm itirildiyi halda səhmdarlarm səhml üzərində mülkiyyət
hüquqlarmm tam və ya qismən itirilməsi;
•
bankın nizamnamə kapitalmm artırılması və Milli Bankm tək etdiyi Ģərtlərlə səhmlərin
buraxılması haqqmda qərar qəbul edə bilər.
Bankm aktivlərinin və öhdəliklərinin baĢqa banka köçürülm: bankm və ya onun hər hansı bir
idarəetmə orqanmm razıhğmı təl etmir. Öhdəliklərin köçürülməsi barədə bildiriĢ kütləvi
informasi
vasitələrində dərc olunduğu günün ertəsi günü qüvvəyə min Azərbaycan Respublikasınm müvafiq
icra hakimiyyəti orqam plar həyata keçirilməsi dövründə bankm maliyyə sağlamlaĢdırılması ü;
tədbirlərin gözlənilən nəticə vermədiyi barədə Milli Bankm Azərbaycan Respublikasmm büdcə
siyasətini həyata keçirən müva icra hakimiyyəti orqanmm birgə vəsatətini aldıqda, bankm malb
sağlamlaĢdırılması tədbirlərinə xitam verilməsi haqqında qərar qəl edə bilər.
Xarici iqtisadi ədəbiyyatda
«təkrar kapitallaşdırma» və
«sağlamlaşdırma» anlayıĢları (latınca
sanatio sözündən götürülərək tərcüməd müalicə, Ģəfa tapma deməkdir) bir qayda olaraq bir-biri ilə
qarĢılıqlı
Səkildə əlaqədardırlar
1
.
Bankın yenidən kapitallaşdmlması bankın kifayət qədər kapitalını nəzarət orqanı tərəfindən
miiəyyən olunmuş səviyyəyə çatdırmaq deməkdir və bu da böhrandan sonra ona qarĢı ifadə olunan
etimadı yenidən bərpa etməyə icazə verir. ġübhəsiz olaraq, bu cür etimadm bərpa olunması üçün
yenidən kapitallaĢdırma kifayət qədər sürətlə həyata keçirilməlidir.
Bank sisteminin elementi kimi çıxıĢ edən banka qarĢı münasibətdə sanksiya
bankın işiniıı
yaxşdaşdmlması pvosesi adlanır və zəruri hallarda onun təkrar təĢkili əsasmda kapitalm strukturunun
dəyiĢilməsini və ya bank səhmlərinə dair mülkiyyət hüququnun qeyri-effektiv mülkiyyətçi- lərdən
effektiv mülkiyyətçilərə keçməsini də buraya Ģamil etmək mümkündür. Lakin bütün bunlara
baxmayaraq bir sağlamlaĢdırmanı təkrar kapitallaĢdırma olmadan həyata keçirmək mümkün deyildir.
Tə- krar kapitallaĢdırma isə sağlamlaĢdırmamn məqsədi olmalıdır.
Müflisliyə yol verən kredit təĢkilatmm əvvəlki mülkiyyətçiləri
və rəhbərləri bankm idarə
olunmasmda yalnız o halda tətbiq olunur ki, on- lar kapitalm təminatmda Ģəxsən iĢtirak etməyi də
daxil etməklə maliyyə sağlamlaĢdırılmasma, gəlirliyin bərpa olunmasma dair tədbirlərin daha ətraflı
və əsaslı siyahısmı təqdim etməyə qadirdir. ġübhəsiz olaraq əgər gəlir gətirən fəaliyyətin bərpa
olunmasma dair tədbirlər planı real, me- necment isə aktiv fəaliyyətdən kənarlaĢdırılmazsa, o zaman
yeni inve- storlar fəaliyyətə əlavə vəsaitləri qoymaq marağmda olmayacaqlar. Ba- zarm paymın
geniĢləndirilməsində və ya bu bankda olan səciyyəvi təc- rübədə maraqlı olan digər banklar da
investorlar kimi çıxıĢ edə bilər. Bunun üçün onlar
problemli bankın kapital payını əldə etməli və ya
hətta
otıunla birləşməlidirlər.
Sanksiya bankda iĢ prosesinin prudensial tədbirlərin, xüsusilə də kapitalm məbləğinə və
kifayət
miqdarda olmasma qarĢı irəli sürülən tə- ləbləri yerinə yetirməyə icazə verən səviyyəyə kimi
yaxĢılaĢdırılmasma yönəlmiĢdir. Bu məqsədlə bankm daxilən təĢkili prosesində bütün ça-
tıĢmamazlıqlarm aradan qaldırılması, əvvəlki rəhbərdliyin sıxıĢdırılması və ya kənarlaĢdınlması,
KitabYurdu.az
29