Mühazirə- №2 Ultra səs və onun tətbiqləri

mühitin ) sıxlığı- vahidi kg/m³; 𝝈 -Puasson əmsalıdır, 𝑮 = ^𝑬

𝟐(𝟏+𝝈)

-sürüşmə

moduludur; vahidi Pa=N/ m²

Puasson əmsalı eninə nisbi deformasiyasının uzununa nisbi deformasiyasına olan nisbətinə bərabərdir, yəni

𝚫𝒅

𝝈 = − ^𝒅 = − ^𝚫𝒅 ∙ ^𝒍

(3)

𝚫𝒍
𝒍
𝒅 ∆𝒍

Əksər elastiki bərk cisimlər (metallar və s.) üçün σ=(0,2-0,4) intervalında

olduğundan ^{(𝟏−𝝈)} (𝟏+𝝈)(𝟏−𝟐𝝈)

≈ 𝟏 olur və uzununa dalğaların bərk materiallarda

yayılma sürəti

𝑬

∥
^{𝑪 =} √
𝝆

(4)

şəkilində ifadə olunur.

Eninə dalğanın yayılma sürətinin uzununa dalğanın yayılma sürətinə nisbəti

^𝑪⊥ = 𝟎, 𝟓
𝑪_∥

Uzununa dalğa olan səs dalğasının maye mühitində yayılma sürəti

𝑲
^{𝑪∥ =} √_𝝆
(5)

şəkilində ifadə olunur. Burada K - həcmi sıxılma moduludur Qazlarda yayılan səs dalğalarının sürəti

𝑪_∥



= ^√𝜸 ^𝑹𝑻
𝑴



⁼ √^{𝜸 𝑷}
𝝆
(6)

şəkilində ifadə olunur . Burada 𝜸 = ^𝑪𝑷
𝑪_𝑽

-adiobat əmsalı, M- qazın molyar

kütləsi , R- Universal qaz sabiti , T- mütləq temperatur P-təzyiq, 𝝆 - sıxlıqdır.

2. Ultrasəs dalğalarının intensivliyi

Səs dalğaları muhitdə yayılarkən enerji daşıyir və daşınan enerjinin orta

qiyməti

W  ¹  ² A² V  2 ² ² A² V
2
(7)

enerjinin sıxlığının orta qiyməti isə

w  ¹  ² A²   2 ² ² A² 
2

(8)

kimi təyin olunur.

Sualanmanın qarşısında olan vahid səthdən vahid zamanda daşınan səs enerjisi enerji selinin sıxlığı və ya səsin intensivliyi adlanır

𝑾
^{𝑱 =} ∆𝑺∆𝒕

Ultrasəsin J intensivliyi yalnız Х_m =A amplitudundan deyil, həm də rəqslərin tezliyindən asılıdır. Bu asılılıq

J  ¹  ² A² c  2 ² ² A² c
2
(9)

düsturu ilə ifadə оlunur, burada  - mühitin sıхlığı; c- həmin mühitdə səsin sürətidir.

Ultrasəs dalğaları eyni amplitudalı səs dalğalarına nisbətən kifayət qədər böyük tezliyə malik оlduqlarından, оnların intensivliyi də хeyli böyük оlur. Mühit hissəciklərinin böyük intensivlikli ultrasəs rəqsləri, ultrasəs dalğalarının yayılması ilə müşayiət оlunan fiziki prоseslərə səs rəqslərinə nisbətən daha güclü təsir göstərir. Ultra akustikanın çохlu sayda spesifik hadisələri məhz bununla izah edilir.

3. Akustik müqavimət.

Səs dalğaları yayılan mühitin əsas xarakteristikalarından biri mühitin səsə göstərdiyi akustik müqavimətidir. Mühitin xüsusi akustik müqaviməti Z=𝝆𝒄

-mühitin sıxlığının həmin mühitdə yayılan ultrasəs dalğasının sürətinə hasili

kimi təyin olunur. Materalda yayılan ultrasəsin dalğalarının J intensivliyi materialın akustik muqaviməti ilə tərs, akustik təzyiqin kvadratı ilə düz mutənasibdir:

𝑱 =
_𝑷𝟎𝟐

𝟐𝒁
. (10)

Burada P₀- səs təzyiqinin amplitud qiyməti olub, mühirin hissəciklərinin rəqsinin amplitudu qiymətinin mühitin akustik müqavimətinə hasili kimi təyin olunur.

P₀ = Z^.A^.ω (11)

(11) -fadəsindən Z- təyin edib (10) da nəzərə alsaq alarıq:

_{𝐉 =} 𝐏_𝟎𝐀
𝟐
(12)

Əğər dalğa yayılarkən sönməyirsə intensivlik butun nöqtələrdə sabit qalır.

7. Dopler effekti və onun tibbdə tətbiqi

Dopler effekti səs dalğalarını şualandıran və gəbul edən mənbələrin bir- birlərinə nəzərən hərəkəti zamanı gəbuledicinin qəbul etdiyi dalğanın tezliyinin dəyişməsinə deyilir. gəbuledicinin qəbul etdiyi dalğanın tezliyi

_{𝑣′ =} 𝒄+𝒗
𝒄−𝒖
𝑣 (8)

Burada c- səsin mühitdə sürəti, u- şüalandırıcının mühitə nəzərən sürəti

, υ− qəbuledicinin mühitə nəzərən sürətidir.Əgər şüalandırıcı və gəbuledici bir- birlərinə yaxınlaşarsa u >0 və υ>0 , uzqlaşarsa u< 𝟎 və 𝒗 < 𝟎 götürülür.Əgər qəbuledici hərəkətsiz olarsa 𝒗 = 𝟎

𝑣^′ = ^𝒄
𝒄−𝒖
𝑣 (9)

və şüalandırıcının sürəti üçün:

𝒖 = 𝒄(𝟏 − ^𝑣
_𝑣𝘍
) (10)

alınar.

Səs dalğalarının gəbulediciyə çataraq gəbuledicidə rezonans yaratması üçün qəbul e dilən tezlik 𝑣^′-gəbuledicinin rezonans tezliyinə bərabər olar

𝑣^′ = 𝑣


𝒓𝒆𝒛
₌ 𝒄
^𝝀𝒓𝒆𝒛

(11)

burada 𝝀_𝒓𝒆𝒛- rezanatorun məxsusi rəqslərinə uyğun dalğa uzunluğudur.

Dopler effektindən istifadə edərək tibbidə diaqnuzun qoyulmasında ,qan damarlarında qanın axın sürətini ölçməklə damarların keçiricilik vəziyyətini təyin etmək olur.