Mövzu Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar Plan: Sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqlar
Yüklə 461,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Etiologiyası:
Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik, oğlanlarda qızlara nisbətən 3 dəfə daha çox müşahidə edilir. Bunu yaranma səbəbləri tam olaraq bilinməsədə, burada genetik və psixo-sosial faktorlar fərqləndirilir:
-Genetik və bioloji faktorlar: beyin zədələnmələri, genetik faktorlar, mərkəzi sinir sisteminində funksional dəyişiklər, erkən doğum.
Psixo-sosial faktorlar:bunlar ətraf mühit faktorları, düzgün olmayan tərbiyə prosesidir.
Ananın hamiləlik dövründə stress keçirməsi, alkoqol və siqaret istifadəsi birmənalı səbəbolmasada, ehtimal xarakteri daşıyır. 80% irsi faktor vardır. Əkizlər üzərində aparılan araşdırmalar nəticəsində diqqət əskikliyi və hiperaktivliyin irsi faktoru Ən çox dopamin D4 və D5 reseptorları olan gen variyasiyaları ilə əlaqəlidir.
Qızlarda diqqət əskikliyi və hiperaktivlik daha çox diqqətsizlik, zehni işlərin çətinliyi ilə, oğlanlarda isə aqressiv davranışların olması kimi özünü göstərir.
Diaqnozun qoyulması üçün aşağıdakı əlamətlər olmalıdır:
-Əlamətlərin 12 ay müddətində davam etməsi;
-Özünü göstərən əlamətlərin müxtəlif yerlərdə təkrarlanması (evdə, məktəbdə və digər yerlərdə).
-Bu əlamətlərin kiçik yaşlarından özünü göstərməsi.
Mövzu 6. Tik.Turet sindromu Plan:
1.
Tik, tikin növləri 2.
Tiklərin etiologiysı 3.
Müalicə prosesində istifadə olunan üsullar və terapiyalar DSM IV görə tikin növləri aşağıdakılardır:
1. Keçici tik pozuntuları;
2.) Xroniki motor və vokal tiklər;
3.)Turet sindromu (TS).
Keçici tik pozuntusu- tək yada çoxlu motor yaxud vokal tiklər olur. Diaqnoz üçün 4 həftə çəkən, gün içərisində bir neçə dəfə ortaya çıxa bilir. Burada xroniki və TS tiklər olmamalıdır və 18 yaşından əvvəl başlanılmalıdır.
Xroniki motor və vokal tiklər: tək və ya çoxlu motor və vokal tiklərdir. Hər iki növ tik ayrı-ayrı şəkildə olmalıdır. Hər gün bir neçə dəfə ortaya çıxır, yaxud 1 ildən daha artıq müddətə yaranan tiklərdir. Burada 18 yaşından əvvəl başlamalıdır. Amma burada 3 aydan daha az müddətə olan tiklər olmalıdır.
motor və bir neçə vokal tiklər şəklindədir. Hər gün özünü göstərən tiklər, 1 ildən daha artıq müddətə ortaya çıxan tiklərdir. 3 aydan daha az müddətə ortaya çıxan tiklər olmamalıdır. Burada yaş kriteriyası 18 yaşdan aşağı olmalıdır.
Tiklərin iki növü vardır: motor və vokal tiklər.
Motor tiklər-əsasən bədənin yer dəyişməsi ilə bağlıdır. Nümunə kimi, göz qırpma, çiyin atmalar, qol səyirmələri.
Vokal tiklər: bu tik növü çıxarılan qeyri-ixtiyari səslərlə əlaqəlidir. Nümunə: vokal tik, boğaz qıcıqlanması şəklinə olan tiklər, əsnəmələr yaxud müəyyən frazalarda sözlər demək.
Tiklər həmçinin sadə və mürəkkəb növləri də vardır:
Sadə tiklər-bədənin az hissəsinin yerdəyişməsi ilə əlaqəli olan tiklərdir. Nümunə: sadə tiklərə, gözləri qıymaq və iyləmə tikləri aiddir.
Mürəkkəb tiklər: bu tiklər bədənin daha çox hissəsinin hərəkəti ilə özünü göstərir. Nümunə: məsələn həm qolun bükür həm başın silkəliyir və həmdə hoppanır.
TS insanlarda tiklərin başlamasından əvvəl bəzi psixi, davranış və inkişaf problemlərinə malik olurlar. Burada tiklər birinci simptomlar kimi çıxış edir, amma bu simptomlar tiklərdən əvvəl meydana gələ və daha narahatedici ola bilərlər. TS diaqnozu almış insanlar arasında, 86%-də aşağıdakı hər hansı bir əlavə
diaqnoz qoyulduğu bilinməkdədir:
Diqqət əskikliyi və hiperaktivlik pozuntusu: Burada əsas problem konsentrasiya, hiperaktivlik və davrnışın qeyri-ixtiyari olmasıdır.
Obsessiv-kompulsiv pozuntu (davranış): davranışın təkrarı, istənilmədən təkrar edilən davranışlar.
Davranış və idarəetmə problemləri: aqressiv, əsəbi, sosial əlaqələrdə uyğun olmayan davranışlar.
Həyəcan: həddən artıq narahatlıq və qorxu, həyəcan və utancaqlıq. Öyrənmə problemləri: yazmaq, riyazi məslələri həll etmək, informasiya prosesində bəzi problemlər.
Sosial funksiyaların və sosial bacarıqların defisiti: sosial qabiliyyətlərin inkişafında problemlər, yaşa uyğun digər şəxslərlə (ailə üzvləri, yaşıdlar qrupu və s.) sosial əlaqələrin qurulmasında çətinlik.
Yuxu problemi: yuxuya getmə və ümumi yatma prosesində çətinlik.
Hissi idrak proseslərində problem: gün ərzində toxunma, iyləmə, yerdəyişmə (bədən hisslərinin) daha çox olması.
Turet və digər tikin növlərinin konkret yaranma səbəbləri məlum deyil. Burada ailə üzərində aparılmış tədqiqatlar genetik bir amilin olduğu bilinməkdədir. Ətraf mühit, inkişaf və digər faktorlar da bunu inkişaf etdirən faktorlardır, amma konkret spesifik bir faktorun olduğu müəyyən edilməmişdir. Genetik çalışmalar isə digər faktorların xüsusi rolunu qeyd etmir. Əkizlər üzərində aparmiş tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, eyni yumurta əkizlərində bu halın çım ehtimalı 50- 77%-dir. Amma bu tip genlərə malik olan şəxslərdə mütləq ki, tiklərin yaranması olmayada bilər. Psixososial və genetik olmayan digər amillər tiki yaratmasada, amma onun şiddətini artıra bilər. Doğuşdan əvvəl və doğuşdan sonra obsessiv kompulsiv xəstəliyin olması riski artıra bilər. Hamiləlik dövründə nikotin, alqokol, narkotik maddələrin qəbulu, güclü stress keçirilməsi risk faktorlardır. Erkən doğuşu olmuş, aşağı çəki ilə doğulmuş (əkizlərdə) bu risk faktorları vardır.
Müalicəsi prosesində aşağıdakı üsullardan istifdə olunur:
Tik üçün istifadə olunan ümumi davranış terapiyaları;
Bəzi antibiotiklərin istifadəsi (clodine)
Bununla yanaşı olan xəstəliklərin müalicəsi.
Tiklərin yaranmasında beyinin kordinal və subkodinal shələrində: talamus, bazal qanqlia, frontal konteksdə yaranmış disfunksiyalarla əlaqəlidir. Neyroanatimik araşdırmalar burada beyində əlaqələrin (kontexdə) uğursuzluq olduğunu müəyyən edir, burada əsas sahələr bazal qanqliya və frontal konteksdir.
Tiklər əsasən 4-6 yaşlarından başlamaqla, 10-12 yaşlarında daha da şiddətli şəkildə özünü göstərir. Monoziqot əkizlərə 77%, dizoqot əkizlərdə isə 23 %-dir. Tiklər ümumuyyətcə aşağdakı kimidir:
Ani və tez;
Təkrarlanan və streotipik;
Sadə və mürəkkəb (ritmsiz).
Tiklər ümumi şəkildə saniyələrlə ölçülə və qısa müddətə və istəksiz şəkildə davam edən hərəkətlərdir. Tiklərin şiddəti dəyişkəndir. Səs tikləri, uzun çəkən boğaz təmizləmə, söz və hecaların təkrar deyilişi, şəxsin öz sözlırini təkrar etdiyi (palilali) yaxud başqa şəxslərin ona dediklərini təkrar etdiyi (exolali) şəklində özünü göstərir. Tiklər əsasən gərginlik şəraitində artır, yuxu zamanı yaxud diqqətin daha rahat olan bir yerə yönəldəndə isə azalır. Bəzi tik xəstələri tikləri yaranmasından əvvəl bədənlərinin müxtəlif hissələrində fərqli hisslər keçiridiyini deyirlər. Bunlar əsasən qaşıntı, gərginləşmə hissi kimi. Bunu hissi fenomen adlandırırlar.
Tourette sindromu (Turet sindromu): Tarixə baxdıqda, ilk dəfə tourette sindromu, 1482-ci ildə Sprenger və Kraemer tərəfindən qeydə alınan əsərdə tiklər bir din adamının içindəki cini dualar vasitəsilə çıxartması səbəbilə ölümdən xilas olması kimi vermişlər. 19 əsrdə isə fransız nevropatoloqu Jean Marc İrad tərəfindən bir xəstə müşahidə altına alınmışdır. 7 yaşlı bu pasientdə hərəkət tiklərindən sonra qəribə səs çıxartmağa başlamışdır. Tiklər get-gedə artmağa başlamışdı və kaprolaliya da müşahidə edilirdi. 85 yaşına dək davam etmişdir. Touretto sindromu tez-tez, ani, istəksiz şəkildə baş verən motor və vokal tiklərdir. Simptomların gedişi şiddətli ola bilər və həmçinin bu hal obsessiv-kompulsiv pozuntu, diqqət əksiskliyi və hiperaktivliklə bir arada müşahidə oluna bilir. Touretto sindromuna Gilles de la Touretta da deyilər. 1885-ci ildə 9 xəstədə uşaqlıq başlanğıclı tiklər və nəzarət edilməyən səslər və sözlər çıxarması fransız nevroloqu Gilles de la Tourette tərəfindən müəyyən edilmişdir. Bunlarda exolaliya, kaprolaliyada müşahidə edilmişdir. Pozuntunun dünya üzərində 5-18 yaşlarda insanlarda göstəricisi 0.4%-dən 0.38% arasında dəyişir. DSM IV TR tam ölçüləri arasında eyni zamanda, yada ümumi xəstəlik gedişatında birdən çox motor və vokal tikin bir yerdə olması və bu göstəricinin 1 ildən artıq davam etməsi özünü göstərir. Tourette sindromu əsasən 5-7 yaşları əhatəsində başlayır. Əvvəlcə sadə şəkildə özünü büruzə verir (əvvəl üz, sonra onun daha geniş əhatəsində, baş, boyun, qollar vəs.). Səs tikləri çox vaxt hərəkət tiklərindən 1 neçə il sonra 8-15 yaşları əhatəsində yaranır. Uşaqlarda tikin növləri və şiddəti müxtəlif cür cərayan etdiyindən Tourette diaqnozu 11 yaşında qoyulur. Simptomlar əsasən 8-12 yaşında daha da şiddətli şəkildə özünü göstərir.
Yüklə 461,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|